Rozmnożenie chleba

Przekaz Ewangelii wg św. Mateusza

Św. Mateusz przejmuje teksty markowe, dokonując w nich tylko niewielkich korekt. Przejmując pierwszy opis rozmnożenia chleba z dzieła św. Marka (Mk 6,32-44), św. Mateusz rozpoczyna swój opis (Mt 14,13-21) od informacji, iż Jezus zmienił miejsce swojego pobytu, gdy usłyszał o śmierci Jana Chrzciciela[23]. Po przeprawieniu się przez jezioro niemal cały dzień spędził na uzdrawianiu chorych. Kiedy zatem św. Marek pisze o nauczaniu (Mk 6,34), to Mateusz podkreśla uzdrowienia, które są wyrazem Jezusowego miłosierdzia. Pod wieczór – być może wskazówka ta jest aluzją do wieczerzy eucharystycznej – okazało się, że tłumy nie mają żywności[24]. Apostołowie proszą Jezusa, by odprawił tłumy do domu, Ten jednak nakazuje im: „Wy dajcie im jeść!” (Mt 14,16) . Okazało się jednak, że uczniowie Jezusa posiadają tylko pięć chlebów i dwie ryby. Po tym wyznaniu słyszą nakaz Jezusa: „Przynieście je tutaj” (Mt 14,17). Jezus zaś nakazał tłumom usiąść na trawie. Niektórzy komentatorzy przypuszczają, iż wzmianka o trawie wskazuje, iż była to pora wiosenna, a więc pora, w której świętowano Paschę. W ten sposób rozmnożenie chleba miało być zapowiedzią Paschy Chrystusa.

Gdy Jezus otrzymuje chleby, postępuje według jasno określonego rytuału. Mateusz kreśli to tak jak św. Marek: patrzy w niebo, odmawia błogosławieństwo, łamie chleby, daje je uczniom, uczniowie zaś przekazują je tłumom.

Wzniesienie oczu ku niebu w modlitwie żydowskiej oznacza pragnienie nawiązania kontaktu z Bogiem, który przebywa w niebie. Gest ten ma jednocześnie ułatwić skupienie myśli. Następnie Mateusz stwierdza, że Jezus „odmówił błogosławieństwo”. W tradycji żydowskiej każdy pokarm uważano już za pobłogosławiony przez Boga, widziano w nim Boży dar, stad też błogosławiono Boga, Stwórcę i dawcę wszelkiego dobra. Uczniowie brali z rąk Jezusa połamany chleb i przekazywali go tłumom. Można w tym widzieć zapowiedź funkcji Apostołów – ich kapłańskiego urzędu. Maja oni przyjmować od Boga dary, by przekazać je ludziom. Po spożyciu chlebów okazało się, że jest jeszcze dwanaście pełnych koszów ułomków.

Podobnie jak w relacji Marka, tak też w przekazie św. Mateusza Jezus znajduje się na terenach typowo żydowskich, i cudu rozmnożenia dokonał właśnie dla żydów. Użyte słowo kosz, jak również podawana liczba nakarmionych mężczyzn – pięć tysięcy, wskazuje na żydowskich adresatów. Cyfra pięć wskazuje na Pięcioksiąg (Tora jako chleb zob. Prz 9,5), a więc na najświętszą dla Żydów księgę, liczba dwanaście wskazuje na dwanaście pokoleń Izraela. Dwie ryby, w opinii części komentatorów to symbol ksiąg Psalmów i Proroków. A zatem do tej pory pokarmem ludu była Tora, nauczanie Pisma. Wszystko to, ofiarowali uczniowie Panu, który dał im Ewangelię, dał im niezwykły pokarm, którym mieli karmić nowy lud Boży[25].

Niewątpliwie przesłanie św. Mateusza podkreśla, iż Jezus w swoim postępowaniu kieruje się litością i miłosierdziem, wychodzi naprzeciw potrzebom głodnego tłumu. Uczniowie rozdający chleb, który przyjęli z rąk Jezusa, postrzegani są jako pełniący swe kapłańskie posłannictwo. Rozmnożenie zaś chleba jest zapowiedzią Eucharystii, pokarmu, dającego życie wieczne. Opisując rozmnożenie chleba, św. Mateusz myśli o wydarzeniach ostatniej wieczerzy, w pewien sposób patrzy na to wydarzenie przez pryzmat przeżywanych we wspólnotach chrześcijańskich zgromadzeń eucharystycznych.

Drugi przekaz Markowy (Mk 8,1-10), zostaje przejęty przez Mateusza (Mt 15,32-38). W przekazie św. Mateusza zauważyć można niewielkie zmiany. W Mt 15,37 ewangelista dodaje dwa wyrażenia podkreślające wielkość cudu: jedli wszyscy (por. Mk 6,42) oraz siedem koszów ułomków było – zapisze św. Mateusz – pełnych (por. Mk 14,20). Warto zauważyć także, iż św. Mateusz nieznacznie skraca przekaz św. Marka. Stara się także ukazać drugie rozmnożenie chleba i nakarmienie ludu, w widocznym paralelizmie do pierwszego[26].

Opis drugiego cudu rozmnożenia chleba Mateusz, podobnie jak św. Marek również rozpoczyna się od motywu współczucia. Ponownie po licznych uzdrowieniach, Jezus przywołuje swoich uczniów. Ewangelista rozpoczyna opis od przywołania słów Jezusa: „Żal Mi tego tłumu! Już trzy dni trwają przy Mnie, a nie mają co jeść” (Mt 15,32). Fakt przebywania trzy dni u boku Jezusa świadczy o pragnieniu słuchania słowa Bożego. Zakłopotani stwierdzeniem Jezusa: „nie chce ich puścić zgłodniałych, żeby ktoś nie zasłabł w drodze” (Mt 15,32), uczniowie zadają Jezusowi pytanie: „Skąd tu na pustkowiu weźmiemy tyle chleba, aby nakarmić takie mnóstwo?” (Mt 15,33). Posiadali bowiem jedynie: siedem bochenków i kilka rybek. W udzielonej przez uczniów odpowiedzi można słyszeć pewien zarzut postawiony Jezusowi, iż nie liczy się On z realiami. Być może dlatego w ich wypowiedzi pojawiającego się tytułu „Rabbi”. Uczniowie, choć byli już świadkami niezwykłego rozmnożenia, wyrażają zaskoczenie i bezradność. Mateusz pokazuje przez to, jak łatwo uczniowie zapominali czego się nauczyli, czego doświadczyli.

Wskazanie w tekście Mateusza na pustkowie, gdzie się znajdują, przywołuje na pamięć Mojżesza oraz wędrówkę Izraela przez pustynię, jak Izraelici „Błądzili na pustyni, na odludziu: do miasta zamieszkałego nie znaleźli drogi. Cierpieli głód i pragnienie i ustawało w nich życie” (Ps 107,4).

Inaczej niż w tekście Marka (zob. Mk 8,6), św. Marek przekazuje, iż uczniowie mają siedem chlebów ale i dwie kilka rybek. Wzmianka o rybach wydaje się być nawiązaniem do Mateuszowego pierwszego opisu cudu rozmnożenia (zob. Mt 14,17).

Cudowne rozmnożenie i nakarmienie, rozpoczyna się od polecenia, by zebrani usiedli. Zgodnie ze zwyczajem żydowskim, przed i po posiłku, należało odmówić modlitwę[27]. Stąd też Jezus odmawia dziękczynienie, łamie chleb, daje uczniom, a uczniowie przekazują go tłumom. Sekwencja podejmowanych czynności jest identyczna jak w czasie ostatniej wieczerzy: odmówienie dziękczynienia, połamanie, dawanie. Stąd niewątpliwie opowiadanie Mateusza o sposobie dokonania cudu kieruje nas do ostatniej wieczerzy: rozmnożenie chleba widziane jest przez św. Mateusza jako zapowiedź Eucharystii[28].

Powraca – jak u św. Marka – symbolika cyfry siedem. Do zbawienia wezwani są nie tylko Żydzi, ale cały świat. Pierwsze rozmnożenie chleba dokonało się na terenach typowo żydowskich. Drugie pokazuje, iż adresatami mogą być zarówno Żydzi, jak i poganie. Poganie również są włączeni w zbawczy krąg Jezusa. Rys uniwersalizmu jest wzmocniony przez fakt, iż również ułomków zebrano siedem koszów. Cztery tysiące nakarmionych mężczyzn symbolicznie może wskazywać na cztery strony świata. Przesłanie relacji św. Mateusza jest podobne jak u Marka: o ile pierwsze rozmnożenie chleba przeznaczone było dla Żydów, drugie przeznaczone było dla wszystkich. Do królestwa Bożego bowiem wezwani byli nie tylko Żydzi, ale wszyscy ludzie; zbawcza misja Jezusa skierowana była najpierw do Izraelitów, a później objąć miała cały świat.