Vox Dei

Jeremiasz jest prorokiem, o któego życiu Biblia przekazała nam więcej informacji niż o jakimkolwiek innym proroku. Jego imię, Jirme-jahu, oznacza „Jahwe dźwiga”. Urodził się w miejscowości Anatot, położonej zaledwie 5 kilometrów na północny wschód od Jerozolimy wiosce w ziemi Beniamina. Jego ojcem był Chilkiasz, którego rodowód sięga być może Abiatara, kapłana, który odegrał ważną rolę w czasach dawidowych. Sam prorok urodził się bądź około 650 roku przed Chr., bądź 23 lata później. Działał w Jerozolimie, choć z pewnością zajmował się także pracą na roli. Choć pochodził z rodu kapłańskiego, przypuszczalnie nigdy nie pełnił oficjalnej służby w świątyni. Spisaniem jego wyroczni, a także wiadomości o jego życiu, zajął się Baruch, uczeń i sekretarz Jeremiasza. Jako młody człowiek, Jeremiasz żył w czasach łamania przez mieszkańców Judy zasad jahwizmu, gdyż za Manassesa (687-642) i Amona (642-640) rozszerzył się wśród Izraelitów religijny synkretyzm, który przybierał różne formy: kult na wyżynach, prostytucja sakralna, astrologia, kult Molocha złączony z ofiarami z dzieci.

Historia powołania proroka

Jeremiasz odznaczał się niezwykle wrażliwą osobowością: z jednej strony miał głębokie zaufanie do Boga (20,11), z drugiej zaś, zwłaszcza wtedy, gdy dotykało go osamotnienie (15, 10.17), robił wyrzuty z powodu swej misji (15,18; 20,7). Misja Jeremiasza zakotwiczona jest w scenie powołania, którą prorok opisuje u początku swej księgi (1,4-8). Narracja, przyjmująca formę dialogu Jeremiasza z Bogiem jest zwięzła, przez co pełna dramatyzmu. Wypowiedź Boga skierowana do Jeremiasza wskazuje trzy określone działania wobec osoby proroka, wybór, powołanie i powierzenie misji: Zanim ukształtowałem cię w łonie matki, znałem cię, nim przyszedłeś na świat, wybrałem [lub: poświęciłem cię], prorokiem dla narodów ustanowiłem cię. Wybór dokonany został jeszcze przed narodzeniem, suwerenną decyzją Boga: nim przyszedłeś na świat, wybrałem cię (w. 5a). Niezwykle istotny w swej teologicznej treści okazuje się tu czasownik „znać” (hebr. jada). Jego pole semantyczne nie ogranicza się jedynie do poznania intelektualnego ale oznacza intymną, osobistą i głęboką więź Boga z powołanym.

Czasownik „wybrałem cię” bywa niekiedy tłumaczony jako „poświęciłem cię”, gdyż pochodzi od tego samego rdzenia, co qadasz, „uświęcić” (por. qadosz, „święty”). Zawiera on w sobie ideę oddzielenia, wyłączenia ze sfery profanum z przeznaczeniem dla sacrum, stąd biblijna idea świętości zbliżona jest do filozoficznego pojęcia transcendencji. Przedmioty jeden raz „oddzielone” (czyli „uświęcone”) przez Jahwe, przeznaczone były do Jego wyłącznego użytku. Wykorzystanie ich do innych celów równało się bluźnierstwu. W tym sensie Bóg „oddzielił” Jeremiasza do określonego zadania i sprzeniewierzenie się temu zadaniu równało się obraźliwym odrzuceniem woli Boga.

Zadanie to określone zostało przez użycie czasownika natan, „ustanowić”: „prorokiem dla narodów ustanowiłem (natan) cię” (w. 5c). Misja Jeremiasza nie ogranicza się jedynie do Judy, lecz dotyczy „narodów”; cechuje ją więc wymiar uniwersalizmu, czego wyrazem są wyrocznie skierowane do narodów w dalszych sekcjach księgi (rozdz. 46-51). Zasadniczym rysem teologii monoteistycznej było przekonanie, że choć Jahwe na swą wyłączną własność wybrał Izraela, jest jednak suwerennym władcą całej ziemi.