412 rocznica śmierci ks. Jakuba Wujka

Ks. Jakub Wujek urodził się w 1541 roku w Wągrowcu (archidiecezja gnieźnieńska), w zamożnej rodzinie mieszczańskiej. Jego ojciec, Maciej Wujek, był piwowarem, sędzią prawa magdeburskiego i ławnikiem wągrowieckiego sądu miejskiego. Był również zwolennikiem prowadzenia ksiąg miejskich w języku narodowym. Dzięki zamożności i staraniu rodziców Jakub otrzymał gruntowne wykształcenie. Uczył się najpierw w przyklasztornej szkole cystersów w Wągrowcu, a później wyjechał na studia m.in. do Krakowa i Wiednia.

Mając 24 lata Jakub Wujek – jako jeden z pierwszych Polaków – wstąpił do nowicjatu Towarzystwa Jezusowego. Trzy lata później złożył śluby wieczyste i przyjął święcenia kapłańskie. Otrzymał także pierwsze samodzielne zadania – został kaznodzieją kolegiaty w Pułtusku oraz wicerektorem i prokuratorem tamtejszego domu zakonnego. Do Wągrowca przyjeżdżał wielokrotnie, także po to, by podreperować nadwątlone zdrowie. Przebywał tam m.in. w 1571 roku, gdy w Pułtusku wybuchła zaraza. Głosił kazania i z naukami jeździł do Poznania, gdzie w kościele św. Marii Magdaleny słuchali go chętnie nie tylko katolicy, ale i różnowiercy.

Wkrótce ks. Wujek przeniósł się do Poznania na stałe z misją tworzenia przy kościele św. Marii Magdaleny kolegium jezuickiego. Zajmował się wszystkim: pozyskiwał fundusze na budowę szkół, rekrutował uczniów, organizował nauczanie, zdobywał prowiant, czuwał nad duchowością wychowanków i rozwiązywał problemy wychowawcze. Wspierał także sceniczną działalność swoich podopiecznych, którzy z okazji świąt kościelnych wystawiali w kolegium i w poznańskich kościołach nabożne przedstawienia.

Po pięciu latach wytężonej pracy w Poznaniu ks. Wujek otrzymał nominację na rektora kolegium jezuickiego w Wilnie. Po roku, na prośbę króla Stefana Batorego, udał się do rodzinnego miasta monarchy, Siedmiogrodu, gdzie dwa lata później otworzył pierwsze kolegium jezuickie i został jego rektorem. Funkcję tą pełnił do 1584 roku, w którym to odbyła się kongregacja Towarzystwa Jezusowego w Kaliszu. To właśnie wówczas powstała idea przygotowania katolickiego przekładu Biblii na język polski.

Wielkim orędownikiem powstania takiego przekładu był prymas Stanisław Karnkowski, który nie tylko uzyskał zgodę papieża Grzegorza XIII, ale i zadbał o zabezpieczenie przedsięwzięcia od strony finansowej. Karnkowski w pełni zdawał sobie sprawę z konsekwencji braku takiego wydawnictwa wobec istniejących już innych przekładów, z których korzystali kalwini i protestanci. W użyciu była co prawda Biblia Jana Nicza zwanego Leopolitą, przyjaciela ks. Wujka, uchodziła ona jednak za niedokładną i niezbyt udaną pod względem językowym.

Przygotowanie warsztatu oraz samo tłumaczenie zajęło ks. Wujkowi przeszło 10 lat. Do pracy był doskonale przygotowany. Znał biegle łacinę, grecki, hebrajski i niemiecki. Posiadał konieczną wiedzę o języku i komunikacji oraz doskonałą orientację we wpływach kulturowych na różnych obszarach językowych. Był też skrupulatny, dokładny i roztropny.

Przekład Nowego Testamentu ukazał się w 1593 roku. Ks. Jakub Wujek tłumaczył z Wulgaty (od łac. Versio vulgata – przekład rozpowszechniony; przekład Biblii na łacinę z języków oryginalnych: hebrajskiego i greckiego, wykonany przez św. Hieronima na przełomie IV i V wieku). Stary Testament wymagał więcej wysiłku i czasu. Tłumacz, by w pełni oddać sens oryginału sięgał niekiedy do tekstu greckiego, co niestety nie spotkało się z aprobatą cenzorów, którym po ukończeniu oddał dzieło. Wydania całości nie doczekał. Zmarł 27 lipca 1597 roku w Krakowie.

Polski przekład Biblii, ukazał się drukiem dwa lata później, w 1599 roku, opatrzony dedykacją króla Zygmunta III Wazy oraz listem polecającym prymasa Karnkowskiego. Zawierał on poprawki komisji cenzorskiej, których dziś, po przeszło 400 latach, nie sposób zidentyfikować. Biblia Wujka, modernizowana i poprawiana, pełniła w Polsce rolę tłumaczenia kanonicznego przez przeszło 360 lat. Zastąpiła ją dopiero w 1965 roku Biblia Tysiąclecia.