Egzegeza biblijna

W drugim pytaniu wyjście z Egiptu jest wymienione równolegle z wędrówką Filistynów i Aramejczyków i tym samym postawione na równi z nią. Informacja świadczy o zaskakująco pełnej znajomości przez Amosa ogólnych historycznych tradycji regionu. co uderza nawet bardziej niż materiał wykorzystany w wyroczniach przeciwko narodom (1,3 2,3). Opuszczenie przez Filistynów rejonu Morza Egejskiego (Kaftor = Kreta) i wyjście Aramejczyków z Kir (Mezopotamia: por. 1.5) miały miejsce na początku XII w., niedługo po Osiedleniu się izraelitów w górzystej części Palestyny. Filistyni i Aramejczycy byli klasycznymi wrogami Izraela; a przecież ich historia – mówi Jahwe - była tak samo Jego dziełem, jak wyjście Izraelitów z Egiptu. W ten sposób głównym obiektem uwagi staje się kluczowa wy powiedź w tekście: <<<. Rozszerzenie tego podstawowego faktu z zakresu historycznej relacji Jahwe z Izraelem w taki sposób. że obejmuje Filistynów i Aramejczyków. ani nie kwestionuje jego akcentu. ani go tego akcentu nie pozbawia. Odrzuca się jedynie i obala teologię opartą na tym fakcie” (Amos 1969, s. 15-158).

Przykład pokazuje przy okazji. że rekonstrukcja historii Izraela i Judy opiera się na egzegezie tekstów biblijnych i pozabiblijnych. Chociaż odkrycie przedmiotów pozaliterackich może uzupełnić wiedzę pozyskaną na podstawie samych tekstów, egzegeza ma znaczenie podstawowe. Można posłużyć się wtedy rekonstrukcją, by zrozumieć wyrocznie takie jak Am 9.7, które z kolei pomagają potwierdzić rekonstrukcję; jeden tekst może rzucić światło na inny.

2. lnternational Critical Commentary (ICC) upatruje swój cel w połączeniu wszystkiego, co w zasadniczy sposób pomaga w egzegezie. informacji lingwistycznej. tekstowej. archeologicznej, historycznej. literackiej i teologicznej. Zatem komentarz do Listu do Rzymian pióra C.E.B. Cranfielda (nowa seria, 1975, 2 tomy. s. 425-428) podaje następującą egzegezę panta synergei, będącą częścią wykładni tekstu Rz 8,28: „Wiemy też, że Bóg z tymi. którzy Go miłują. współdziała we wszystkim dla ich dobra”.
„Pytanie. jak tłumaczyć panta syrnegei. komplikuje zróżnicowanie w tradycji tekstowej. O ile większość świadectw potwierdza krótszą lekcję. to P⁴⁶ B A sa sy^palarm dodają ho theos po synergei. Argumenty za dłuższą lekcją można znaleźć również u Orygenesa. chociaż nie w jego komentarzu do Listu do Rzymian w tłumaczeniu Rufina, w którym przyjmuje się bez zastrzeżeń krótszą lekcję. Należy rozważyć co najmniej 8 możliwości:

(I) przyjęcie dłuższej lekcji i tłumaczenie panta jako akuzatywu względnego (<>, <>)
(II) przyjęcie dłuższej lekcji i tłumaczenie synergei jako przechodniego, a panta jako jego przedmiotu (tak np. Sanday i Headlam tłumaczą: <>, a RV uzupełnia <>)
(III) przyjęcie krótszej lekcji i dodanie ho theos wyjaśniającego panta jak w (I)
(IV) przyjęcie krótsze lekcji i dodanie ho theos wyjaśniającego synergii panta jak w (II)
(V) przyjęcie krótszej lekcji i uznanie panta za podmiot synergei
(VI) przyjęcie krótszej lekcji i rozumienia. zgodnie z którym podmiot synergei jest ten sam, co podmiot ostatniego słowa w. 27, a mianowicie to neuma, które wyjaśnia panta. jak w (I)
(VII) jak w (VI), ale tłumacząc synergei i panta tak jak w (II)
(VIII) przyjęcie krótszej lekcji z poprawką panta na pneuma albo to pneuma.

W komentarzu omawia się szczegółowo każdą propozycję. by w końcu sformułować wniosek, że (V) jest „.niemal na pewno poprawna”. Dlatego wiersz tłumaczy się następująco. „.Wiemy. że wszystko okazuje się korzystne dla ich prawdziwego dobra dla tych. którzy miłują Boga”.

W ten sposób egzegeza okazuje się podstawą do dalszej refleksji. czy to w obrębie komentarzy, czy” poza nimi. Np. ostatnia debata toczona wśród znawców Pawia na temat stosunku apostoła do Prawa i judaizmu — zapoczątkowana książką E.P. Sandersa Paweł i judaizm palestyński (1977) uwzględnia ścisłą definicję terminów we właściwych im kontekstach historycznych. Pominięcie znaczącego języka, historii, kultury i geografii może prowadzić do nieważnej lub niepewnej egzegezy, mogącej kolei sprzyjać błędnym interpretacjom. Egzegeza, chociaż niezbędna, jest tylko pierwszym krokiem w interpretacji tekstu.

Słownik Hermeneutyki Biblijnej, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2005