III NIEDZIELA WIELKIEGO POSTU - Rok C

Tekst i komentarz z Komentarza Żydowskiego do Nowego Testamentu. David H. Stern. Oficyna Wydawnicza Vocatio. Warszawa 2004

II CZYTANIE

Nie chcę, bracia, aby uszło waszej uwagi to, co spotkało naszych ojców. Wszystkich ich prowadził słup obłoku i wszyscy przeszli przez morze, a w związku z obłokiem i z morzem wszyscy zanurzyli się w Moszego, wszyscy też jedli ten sam pokarm od Ducha i wszyscy pili ten sam napój od Ducha - bo pili ze Skały zesłanej przez Ducha, która szła za nimi, a Skałą tą był Mesjasz. W większości jednak z nich nie miał Bóg upodobania, więc ciała ich zostały porozrzucane po pustyni. A rzeczy te nastąpiły jako wydarzenia symboliczne, ostrzegając nas, abyśmy nie oddawali serca rzeczom złym tak jak oni. I nie narzekajcie, jak niektórzy z nich - i zniszczył ich Anioł Niszczyciel. Spotkało ich to jako wydarzenie symboliczne i zostało zapisane jako przestroga dla nas, którzy żyjemy w acharit-hajamim. Kto zatem sądzi, że stoi, niech uważa, żeby nie upadł!

(1 Kor 10,1-6.10-12)

1. Nie chcę, bracia, aby uszło waszej uwagi to, co spotkało naszych ojców, kiedy wyszli z Egiptu i zmierzali ku Ziemi Izraelskiej. Jest to wprowadzenie przykładu ukazującego realność ryzyka odrzucenia przez Boga (9,27); por. Psalmy 78 i 106. Bo chociaż wszyscy oni mogli się poszczycić wyjątkowo korzystnymi warunkami, które mogły rodzić w nich przeświadczenie o zabezpieczeniu ich statusu przed Bogiem (w. 1-4; por. Rz 9,4-5; Mt 3,9), to jednak "większość z nich" spotkała się z Bożą dezaprobatą i wskutek tego poumierała (w. 5) - i to powinno być dla nas przestrogą (w. 6-14). Por. Żm 2,3; 6,4-6. Byli prowadzeni przez słup obłoku (Wyjścia 13,21-22) i przeszli przez morze (Wyjścia 14,19-31; Psalm 105,39; 136,13-15).

2. Zanurzyli się. Niektóre manuskrypty podają: "zostali zanurzeni", ale jest to brzmienie mniej prawdopodobne, ponieważ u Żydów praktykowano samozanurzenie. Tak czy inaczej, jest to tłumaczenie pewnej formy gramatycznej gr. czasownika baptizō, przekładanego zwykle jako "chrzcić", zawierającego jednak w swym źródłosłowie sens "zanurzanie, nasączanie" w cieczy, tak że rzecz zanurzana nabiera cech tego, w czym jest zanurzana, jak np. tkanina zanurzana w farbie czy skóra w barwniku (Mt 3,1K). To zanurzenie w Moszego oznacza zjednoczenie z nim, zaakceptowanie jego wizji, celów i przywództwa. Izraelici uczynili to, zaufawszy mu w związku z obłokiem i w związku z morzem. Przykłady, z których wynika, że Izraelici zostali ochrzczeni w obłoku i w morzu, są mylące - bo według Tanach byli oni koło obłoku bądź pod nim, a przez morze przeszli po suchej ziemi między ścianami wody po obu stronach. Jak zauważył pewien anonimowy krytyk, to raczej Egipcjanie zostali "ochrzczeni w morzu, i to porządnie!" Jest to jednak analogia między zanurzeniem w Mojżesza i zanurzeniem "w Mesjasza" (Rz 6,3; Ga 3,27; w niniejszym liście por. 1,13-15; 12,13) - podobnie jak w poniższych wersetach pokarm i napój są w pewnej mierze analogiczne do chleba i wina Komunii (Eucharystii, Mszy, Wieczerzy Pańskiej). Trwają spory co do tego, czy pojęcie "zanurzenia w Mojżesza" jest autorstwa Sza'ula, czy zostało przez niego zapożyczone z jakiegoś istniejącego midraszu; ja na żaden taki midrasz nie natrafiłem, choć inne elementy tej Szau'lowej ilustracji rzeczywiście w midraszim znajdziemy (zob. w. 3-4K).

3-4. Pokarm (manna, Wyjścia 16,4-36), napój (woda) i Skała (Wyjścia 17,1-7; Liczb 20,7-13; Psalm 105,41; 114,8) były od Ducha, zesłane przez Ducha. Oba te ostatnie wyrażenia to tłumaczenie gr. pneumatikos, używanego w Nowym Testamencie tylko przez Sza'ula - w niniejszym jego liście słowo to pojawia się piętnastokrotnie, częściej niż we wszystkich pozostałych listach razem wziętych. Moim zdaniem znaczenie tego słowa w tym miejscu to "odnoszący się do Ducha Świętego" (hebr. Ruach Ha-Kodesz), ale w kontekście mogłoby ono znaczyć także "duchowy" w sensie albo "nadprzyrodzony", albo "dający duchowe umocnienie". Jeśli przyjmiemy to pierwsze znaczenie (jak w Psalmie 78,24-25), to wersety te oznaczałyby, że pomimo nadprzyrodzonych przywilejów Isra'el nie przeszedł próby. Znaczenie drugie - manna i woda w jakiś sposób zapewniały duchowe pokrzepienie - brzmi osobliwie w uszach współczesnego człowieka, ale może mieć źródło w judaizmie Filona, który w cudzie pokarmu i napoju (czy też w jego źródle - skale) widział alegorię słowa i mądrości Bożej (De legum allegoria 2,86; Quod deterius potiori, s. 176). Jeśli taka jest prawidłowa interpretacja, to w kontekście może ona określać również, w jakim sensie chleb i wino w Komunii "są" ciałem i krwią Mesjasza (Mt 26,26zK). Skała szła za nimi.

Według Aggady [tekstu o charakterze legendarnym i midraszowym, osnutego wokół Tanach] Synom Izraela towarzyszył na pustyni toczący się kamień, który wydawał z siebie wodę (Avraham Chill, The Minhagim, Sepher-Hermon Press, Inc., New York 1979, s. 322).

Stwierdzenie to opiera się na źródłach takich jak Raszi, który zauważa, że Studnia Miriam, wspomniana w Talmudzie w Ta'anit 9a, była "skałą i [...] toczyła się, i szła wraz z Izraelem, i była to ta skała, w którą uderzył Mojżesz". W traktacie Szabbat 35a mówi się o "ruchomej studni". Możliwe zatem, że pojęcie "skała idąca za Izraelitami" było już wcześniej w judaizmie znane. Skąd jednak u Sza'ula myśl, że Skałą tą był Mesjasz? Wiele - choć nie wszystko - wyjaśnia Rz 9,33-10,11, utożsamiający Jeszuę z "kamieniem, przez który ludzie będą się potykać", z Izajasza 28,16 oraz Łk 20,17-18, gdzie Jeszua jest "kamieniem, który odrzucili budowniczowie", a obecnie "kamieniem węgielnym" (Psalm 118,22), który roztrzaskuje wierzących, jeśli na niego upadną, a roznosi w pył niewierzących, gdy na nich spada; zob. też Mt 16,18zK. W tej samej kategorii mieści się wiele odniesień do Boga jako Skały w Tanach (Powtórzonego Prawa 32,4.15.18.30.31; 2 Samuela 22,47; Izajasza 26,4; Psalm 18,32 [31]; 19,15 [14]; 28,1; 31,3-4 [2-3]; 42,10 [9]; 62,3 [2].7-8 [6-7]; 78,35; 89,27 [26]92,16 [15]; 94,22; 95,1; 144,1) oraz w żydowskich modlitwach i pieśniach. Jedna z najbardziej znanych z'mirot (pieśni) śpiewanych w żydowskich domach w szabbat to Cur Miszelo Achalnu ("Skała, z której spożywaliśmy"). Pochodzi ona być może jeszcze z II wieku, a ponieważ wiele idei w niej zawartych odpowiada treści niniejszych wersetów, przytoczę dwie strofy:

Skała, z której spożywaliśmy -
Błogosławcie Go, wierni przyjaciele!
Spożywaliśmy do syta, zapasu nie wyczerpawszy,
Co zgadza się ze Słowem Adonai.
Karmi On świat swój, Pasterz nasz, Ojciec nasz;
Chleb Jego spożywaliśmy i wino Jego pili [...]
Pokarmem i żywnością dusze nasze nasycił [...]
Błogosławiony i wywyższony niech będzie Miłosierny!

Spośród 17 tradycyjnych melodii, na jakie można śpiewać tę z'mirę, wymienionych w Z'mirot Anthology Neila Levina (Tara Publications, Cedarhurst, New York, 1981), moją ulubioną jest melodia numer 3, sefardyjska, popularna w Izraelu. Niektórzy Żydzi mesjaniczni w Izraelu śpiewają tę z'mirę na tę melodię podczas obchodzenia Wieczerzy Pańskiej. Tak czy inaczej, żadne z powyższych skojarzeń nie wyjaśnia w pełni, dlaczego skałę idącą za Izraelitami na pustyni utożsamił Sza'ul z Mesjaszem. Możliwe, że zaczerpnął tę myśl z jakiegoś żydowskiego źródła, ale jeśli tak jest, nie jest mi ono znane. Natomiast ideę preegzystencji Mesjasza znajdziemy w licznych pismach żydowskich (zob. J 1,1K).

5. W większości. to niedopowiedzenie - spośród wszystkich Izraelitów liczących wówczas powyżej 20 roku życia tylko Jozuemu i Kalebowi pozwolono wejść w końcu do Ziemi Obiecanej (Liczb 14,27-38; 26,63-65).

6. Wydarzenia symboliczne albo lekcje pokazowe (gr. typoi - "typy"). Podobnie jak my, Izraelici mogli się poszczycić licznymi przywilejami, nie oddawajmy więc serca rzeczom złym tak jak oni, aby negatywne elementy tych symboli (w. 5,7-10) nie stały się zapowiedzią naszego losu.

10. Księga Liczb 17,6-15 (16,41-50), a także może i inne przypadki. Anioł Niszczyciel, Wyjścia 12,23; 2 Samuela 24,16; Kronik 21,15; 2 Kronik 32,21; por. też Dz 12,23. W Midraszu Rabba do Koheleta 4,3 mowa o pięciu aniołach niszczycielach o konkretnych imionach.

11. Dla nas, którzy żyjemy w acharit-hajamim - czyli według Tanach w "Dniach Ostatnich" (Liczb 24,14; Powtórzonego Prawa 4,30; 31,29; Jeremiasz 23,20; 30,24; 48,47; 49,39; Ezechiel 38,16; Daniel 2,28; 10,14; Ozeasz 3,5) i "na końcu dni" (Daniel 12,13). Ponieważ Mesjasz już raz przyszedł, to żyjemy na pewno przynajmniej na początku Czasów Ostatecznych, oczekując Jego powrotu u schyłku owych czasów. To tłumaczenie pozostaje w zgodzie również z użyciem tego zwrotu w literaturze rabinicznej, rabini bowiem używali hebrajskiego słowa kec ("koniec") na oznaczenie końca tej ery i początku Ery Mesjańskiej. Tłumaczenie bardziej dosłowne brzmiałoby: "na których przyszły cele i wypełnienie wieków" - i nie kłóciłoby się z tym, co tu powiedzieliśmy.

EWANGELIA

Akurat wtedy podeszli do Jeszui jacyś ludzie i powiedzieli Mu o mężczyznach z Galil, których Piłat kazał zgładzić w chwili, gdy właśnie zabijali zwierzęta na ofiarę. Jego odpowiedź brzmiała: "Myślicie, że tylko dlatego,iż ponieśli tak straszną śmierć, ci ludzie z Galil byli gorszymi grzesznikami niż wszyscy inni z Galil? Nie, powiadam wam. Więcej, jeśli nie odwrócicie się od swoich grzechów do Boga, wszyscy umrzecie tak jak oni! A tych osiemnastu ludzi, którzy zginęli, gdy zawaliła się na nich wieża w Sziloach? Myślicie, że ich przewinienia były gorsze niż pozostałych ludzi w Jeruszalaim? Nie, powiadam wam. Więcej, jeśli nie odwrócicie się od swoich grzechów, wszyscy umrzecie podobnie". I Jeszua podał taki przykład: "Pewien człowiek zasadził drzewo figowe w swej winnicy. I przyszedł szukać owocu, ale nic nie znalazł. Powiedział więc człowiekowi, który zajmował się winnicą: »No i proszę, od trzech lat przychodzę, szukając owoców na tym drzewie figowym - i nic nie znajduję. Zetnij je - po co ma rosnąć i wyjaławiać glebę?« Lecz on odrzekł: »Panie, zostaw je jeszcze na rok. Okopię je, położę nawóz. Jeśli zaowocuje w przyszłym roku, to doskonale, a jeśli nie, wtedy każesz je ściąć«".

(Łk 13,1-9)

1. Mężczyźni z Galil, których Piłat kazał zgładzić w chwili, gdy właśnie zabijali zwierzęta na ofiarę, dosłownie: "Galilejczycy, których krew Piłat zmieszał z ich ofiarami". Wersety te ukazują brutalność Piłata (zob. Mt 27,2zK. 16-24zK) 3.5 Jeśli nie odwrócicie się od swych grzechów do Boga (nie uczynicie t'szuwy; Mt 3,2K), wszyscy umrzecie tak jak oni! Zła nowina (Rz 1,18-2,8KK) jest tu wyrażona wprost, a Dobra Nowina - pośrednio (Rz 3,19-26zKK). Również wtedy, podobnie jak dziś, ludzie nie mieli ochoty zastanawiać się nad swym złym życiem i aby o nim nie myśleć, skupiali uwagę na bieżących wydarzeniach. Wiadomości to opium ludu. Większość z nas nie ma najmniejszego wpływu na wydarzenia na świecie, ale wszyscy potrafimy się nimi zamartwiać i krytykować cudze grzechy, zamiast skupiać się na własnych i na własnym życiu.

6-9. Jeszua ukazuje tu cierpliwość Bożą względem krnąbrnej ludzkości. Jednakże metafora drzewa figowego często pojawia się w Tanach, a także w Mt 21,18-22, reprezentując naród żydowski, który powinien owocować (w. 9) sprawiedliwym życiem i przekazywaniem Bożej prawdy innym narodom świata (Izajasz 49,6). Czy zatem ten jeszcze jeden rok już się skończył, czy naród żydowski został ścięty i odrzucony przez Boga? Z pewnością nie! (Jeremiasz 31,34-36 [35-37]). Nigdy w życiu! (Rz 11,1-2.11-12). Niektórzy Żydzi, zaufawszy Jeszui Mesjaszowi, pozostając w jedności z Nim, owocują (J 15,1-8 - to również porównanie botaniczne, tym razem do krzewu winnego), Bóg tymczasem cierpliwie zachowuje naród żydowski jako całość do chwili, aż "cały Isra'el będzie zbawiony" (Rz 11,26).

------------------------------------

Galil - Galilea
Jeruszalaim - Jerozolima, Jeruzalem
Sziloach - Sziloe, Syloe