XXV NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XXV NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Myśli moje nie są myślami waszymi

Czytanie z Księgi Proroka Izajasza

Szukajcie Pana, gdy się pozwala znaleźć, wzywajcie Go, dopóki jest blisko. Niechaj bezbożny porzuci swą drogę i człowiek nieprawy swoje knowania. Niech się nawróci do Pana, a ten się nad nim zmiłuje, i do Boga naszego, gdyż hojny jest w przebaczaniu.
Bo myśli moje nie są myślami waszymi ani wasze drogi moimi drogami, mówi Pan. Bo jak niebiosa górują nad ziemią, tak drogi moje nad waszymi drogami i myśli moje nad myślami waszymi.
Iz 55,6–9

6. ”Szukajcie Pana”: Zwrot ten, pełniący zwykle rolę zaproszenia do świątyni, zachęca ludzi, by szukali Boga gdzie indziej. W warstwie dosłownej dostrzec można zależność od Jr 29,10-14, co podkreśla ruch od sanktuarium.

8-9. Bóg jest transcendentny i ukryty (45,15), mimo to na tyle bliski, by mógł czuć się obciążony ludzkimi grzechami (Iz 43,24); jesteśmy jak dzieci (Iz 43,1-7), mimo to wymaga się od nas, abyśmy działali energicznie jak dorośli! Oto Boże paradoksy!

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

55,8-9. Rozróżnienie pomiędzy drogami bogów i śmiertelników. W mitologii Bliskiego Wschodu istniała ciągłość pomiędzy światem bogów i światem ludzi. Istniała też hierarchia boskości. Na przykład, na szczycie mezopotamskiego panteonu znajdowała się rada złożona z siedmiu bogów, później zaś byli bogowie prywatni, aniołowie, demony, herosi (ludzie, którzy dostąpili pozycji półbogów) i, na koniec, istoty ludzkie. Nawet najwyższe bóstwa charakterem i sposobem postępowania przypominały ludzi, podlegały też wielu prawom i ograniczeniom, które dotyczyły ich ziemskich odpowiedników. Nie byli bogowie wyniesieni ponad świat naturalny ani transcendenty wobec niego, tak jak pojmowano Jahwe. Byli raczej elementem porządku naturalnego. Mimo to stwierdzenia podobne do padającego w tym fragmencie pojawiają się w literaturze mezopotamskiej. Literatura mądrościowa ukazuje drogi bogów jako niezbadane. W Enuma Elisz ogłoszenie pięćdziesięciu imion Marduka służy opisaniu jego dróg.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

 PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan bliski wszystkim, którzy Go wzywają.

Każdego dnia będę Ciebie błogosławił
i na wieki wysławiał Twoje imię.
Wielki jest Pan i godzien wielkiej chwały,
a wielkość Jego niezgłębiona.
Refren.
Pan jest łagodny i miłosierny,
nieskory do gniewu i bardzo łaskawy.
Pan jest dobry dla wszystkich,
a Jego miłosierdzie nad wszystkim,
co stworzył.
Refren.
Pan jest sprawiedliwy na wszystkich swych drogach
i łaskawy we wszystkich swoich dziełach.
Pan jest blisko wszystkich, którzy Go wzywają,
wszystkich wzywających Go szczerze.
Refren.

Ps 145,2–3.8–9.17–18

Akrostych z licznymi odniesieniami do Ps 111; por. Ps 111,2-4 i 145,5-8.

Struktura:
ww. 1-10 (wielbienie Bożej wielkości i mocy);
ww. 11-13 (wieczne królowanie Boga);
ww. 14-21 (uniwersalna dobroć Boga).

W ww. 1-10 przeważają czasowniki wypowiadane przez psalmistę, do którego dołączają inni; ww. 14-21 skoncentrowane są na czynach Jahwe. Początek i koniec utworu łączą liczne inkluzje w ww. 1-2 i 21. Według wielu komentatorów późny język sugeruje powstanie utworu po okresie niewoli.

8. Aluzja do Wj 34,6, jak w Ps 86,15; 103,8.

11-13. W środku utworu pada główne twierdzenie, zapowiedziane w w. 1 („Królu!"): królowanie Boga. Werset zaczynał się od nun, które zostało pominięte w tekście hebr., a które można dodać na podstawie wersji i materiałów z Qumran (Jahwe jest wierny we wszystkich swoich słowach i we wszystkich swoich dziełach"), co zostało przyjęte we wszystkich współczesnych tłumaczeniach. Por. także w. 17. 20. Odnośnie do podobnego zakończenia por. Ps 1,6.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Moim życiem jest Chrystus

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Filipian

Bracia:
Chrystus będzie uwielbiony w moim ciele: czy to przez życie, czy przez śmierć. Dla mnie bowiem żyć – to Chrystus, a umrzeć – to zysk. Jeśli bowiem żyć w ciele – to dla mnie owocna praca, cóż mam wybrać? Nie umiem powiedzieć.
Z dwóch stron doznaję nalegania: pragnę odejść i być z Chrystusem, bo to o wiele lepsze, a pozostawać w ciele – to bardziej dla was konieczne. Tylko sprawujcie się w sposób godny Ewangelii Chrystusowej.
Flp 1,20c–24.27a

20-23. Filozofowie starożytni często uważali śmierć za coś neutralnego, niekoniecznie złego. Nie była ani zagładą, ani wędrówką duszy w miejsce innego przebywania. Paweł przedstawia śmierć jako zło (1 Kor 15,26), a jednocześnie drogę umożliwiającą dotarcie bez przeszkód do Chrystusa. Większość Żydów mieszkających w Palestynie wierzyła w przyszłe cielesne zmartwychwstanie sprawiedliwych; sądzili jednak, że do tego czasu dusze sprawiedliwych, którzy umarli, będą przebywały z Bogiem w niebie. Paweł zgadza się z nimi. Wielu grecko-rzymskich pisarzy wyrażało pragnienie śmierci i wyzwolenia od cierpień. Autorzy Starego Testamentu nie podzielali zwykle takiego stanowiska (Ps 30,9), chociaż niektórzy w wielkiej rozpaczy wołali o śmierć (1 Krl 19,4), a nawet pragnęli nigdy nie urodzić się (Hi 3,1-19; Jr 15,10; 20,14-18).

20. ”Chrystus będzie uwielbiony”: Moc zmartwychwstałego Pana, działająca za pośrednictwem Ducha Świętego, okaże się tak skuteczna, iż wymagać będzie publicznego uznania,

”w moim ciele”: Użyte tutaj słowo sōma, w sposób charakterystyczny dla pism Pawłowych, oznacza nie tylko ciało fizyczne, lecz uzewnętrznienie ludzkiej osoby. W tym kontekście ma ono znaczenie: „w całym moim publicznym postępowaniu",

”czy to przez życie, czy przez śmierć”: Paweł wskazuje zarówno na poważny charakter procesu, jak i na niewiadomą.

21. ”Dla mnie bowiem żyć - to Chrystus”: Przez chrzest Paweł umarł dla swego dawnego życia, zaś jego obecne życie jest całkowicie podporządkowane Chrystusowi (Ga 2,19-20; 3,27-28; Flp 3,7-11; Rz 6,3-11) - temu, który przekracza granicę śmierci fizycznej,

”a umrzeć - to zysk”: Śmierć jest zyskiem nie w znaczeniu wyzwolenia się od cielesnego istnienia, jak w niektórych prądach gr. filozofii, lecz w znaczeniu pogłębienia jedności z Chrystusem, który przeszedł już ze śmierci do nowego życia. Zmartwychwstanie pozostaje celem ostatecznym (3,11.12).

22 ”owocna praca”: Pozostawanie przy życiu dostarcza dalszych okazji do zwiastowania Ewangelii i zbierania jej owoców.

23. ”pragnę odejść”: To znaczy po prostu umrzeć - bez żadnych aluzji do oddzielenia duszy od ciała (więzienia),

być z Chrystusem”: Wydaje się, że Paweł ma tutaj na myśli „przebywanie z Chrystusem" w jakimś (bezcielesnym) stanie poprzedzającym powszechne zmartwychwstanie (por. 2 Kor 5,2-4). Nie oznacza to raczej odejścia od żydowskiej eschatologii w kierunku koncepcji gr.

”bo to o wiele lepsze”: Zob. komentarz do w. 21.

24. ”to bardziej dla was konieczne”: Pragmatyczne, chociaż nie mniej ważne, wymagania urzędu apostolskiego odnoszą zwycięstwo nad Pawłowym pragnieniem rozstania się z życiem.

27. ”sprawujcie się”: Grecki czasownik politeuesthai pierwotnie oznaczał „spełnianie obywatelskich powinności". Porównaj użycie pokrewnego słowa politeuma, „bycie obywatelem" w 3,20, a także komentarz do obywatelskich przywilejów Filippi (-> § 2).
Takiego słownictwa żydowscy pisarze używali w odniesieniu do swojego ludu, który okazuje posłuszeństwo Bożemu Prawu (jak w Dz 23,1).

”w sposób godny Ewangelii”: Dla Pawła chrześcijańska etyka wypływa z pozycji wierzących przed Bogiem osiągniętej dzięki wierze w Ewangelię.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Otwórz, Panie, nasze serca,
abyśmy uważnie słuchali słów Syna Twojego.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Por. Dz 16,14b

EWANGELIA
Przypowieść o robotnikach w winnicy

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Jezus opowiedział swoim uczniom tę przypowieść:
„Królestwo niebieskie podobne jest do gospodarza, który wyszedł wczesnym rankiem, aby nająć robotników do swej winnicy. Umówił się z robotnikami o denara za dzień i posłał ich do winnicy. Gdy wyszedł około godziny trzeciej, zobaczył innych, stojących na rynku bezczynnie, i rzekł do nich: »Idźcie i wy do mojej winnicy, a co będzie słuszne, dam wam«. Oni poszli. Wyszedłszy ponownie około godziny szóstej i dziewiątej, tak samo uczynił.
Gdy wyszedł około godziny jedenastej, spotkał innych stojących i zapytał ich: »Czemu tu stoicie cały dzień bezczynnie?«. Odpowiedzieli mu: »Bo nas nikt nie najął«. Rzekł im: »Idźcie i wy do winnicy«.
A gdy nadszedł wieczór, rzekł właściciel winnicy do swego rządcy: »Zwołaj robotników i wypłać im należność, począwszy od ostatnich aż do pierwszych«. Przyszli najęci około jedenastej godziny i otrzymali po denarze. Gdy więc przyszli pierwsi, myśleli, że więcej dostaną; lecz i oni otrzymali po denarze.
Wziąwszy go, szemrali przeciw gospodarzowi, mówiąc: »Ci ostatni jedną godzinę pracowali, a zrównałeś ich z nami, którzyśmy znosili ciężar dnia i spiekoty«. Na to odrzekł jednemu z nich: »Przyjacielu, nie czynię ci krzywdy; czy nie o denara umówiłeś się ze mną? Weź, co twoje, i odejdź. Chcę też i temu ostatniemu dać tak samo jak tobie. Czy mi nie wolno uczynić ze swoim, co chcę? Czy na to złym okiem patrzysz, że ja jestem dobry«. Tak ostatni będą pierwszymi, a pierwsi ostatnimi”.
Mt 20,1–16a

Przypowieść o robotnikach w winnicy (20,1-16).

Por. przypowieść o winnicy w 21,33-44. Opowieść ta łączy się z tekstem poprzedzającym i następującym za pomocą klamry, jakie tworzą 19,30 i 20,16. Fragment jest przypuszczalnie midraszem, ilustrującym temat nagrody czekającej uczniów i odmienienia losu pierwszych i ostatnich (w. 8). Gdy jednak opowieść rozwija się, przeradza się w opowieść o Bożej hojności.

Rolnicze tło tej przypowieści zgadza się z sytuacją, którą znamy z innych żydowskich źródeł pochodzących z obszaru starożytnej Palestyny. Podobne przypowieści opowiadali też inni rabini, chociaż główne myśli Jezusa odbiegają od tych, jakie zachowały się w analogicznych przypowieściach. Jedne i drugie w tradycyjny sposób ukazują Boga jako króla lub właściciela ziemi.

1. Na temat zwrotu „królestwo niebieskie podobne jest" zob. komentarz do Mt 13,24. Bogaci właściciele ziemscy zatrudniali zwykle robotników sezonowych, szczególnie w okresie żniw, gdy potrzebowano pracowników na krótki okres. Pracę rozpoczynano w wschodzie słońca (około 6 rano), zanim stawało się gorąco.

”winnicy”: Winnica jest symbolem Izraela (por. Iz 5; Jr 2,21).

2. Niektórzy robotnicy sezonowi posiadali również niewielkie poletka na własność, inni byli potomkami właścicieli drobnych połaci gruntu, którzy niczego nie odziedziczyli, jeszcze inni utracili swoją ziemię i podróżowali z miejsca na miejsce w poszukiwaniu zatrudnienia. Denar miał średnią wartość dniówki robotnika.

3. Gospodarz zatrudnił robotników o godzinie 6,9,12,15 oraz 17. W krajach Lewantu ludzie poszukujący pracy gromadzili się na rynkach i na skrzyżowaniach dróg.

Na krótko przed dziewiątą rano (czas z konieczności mierzono od wschodu słońca) właściciel winnicy zauważył na rynku robotników czekających na propozycję pracy. Jeśli był czas żniw i ludzie ci posiadali własną ziemię, mogli spędzić ranek zbierając własne plony.

4. Robotnicy ci oczekiwali niższej zapłaty od pełnej dniówki.

”co będzie słuszne”: Wynagrodzenie jest sprawiedliwe, jednak nie zostało sprecyzowane.

5. „Szósta godzina" oznacza okres południowy, „dziewiąta godzina" tuż przed trzecią po południu. Robotnicy kończyli pracę o szóstej wieczorem, dlatego zatrudnieni teraz spodziewali się zapłaty znacznie mniejszej od dniówki.

6-7. Ci robotnicy zostali zatrudnieni jedynie na jedną godzinę. Plony należało jednak zebrać szybko, przed końcem dnia - praca zaś nie była jeszcze wykonana. Wersety te oddają typową atmosferę pośpiechu towarzyszącą starożytnym żniwom. Na rynkach gromadzili się nie tylko robotnicy szukający pracy, lecz także wałkonie.

6. ”około godziny jedenastej”: Na godzinę przed zachodem słońca, gdy kończono pracę.

7. ”nas nikt nie najął”: Pragnęli pracować, lecz cierpieli z powodu bezrobocia; ich bezczynność nie była równoznaczna z lenistwem. Praca jest tutaj bardziej zaszczytna od nierobienia niczego.

8. Prawo żydowskie wymagało, by robotnicy otrzymywali zapłatę tego samego dnia, bowiem nieznacznie tylko przekraczała kwotę potrzebną do zaspokojenia codziennych potrzeb (Pwt 24,14-15).

”począwszy od ostatnich”: Słowa te czynią przypowieść midraszem do 19,30.

9-15. Bogaci mieszkańcy świata śródziemnomorskiego udzielali zwykle hojnych darów ubogim - czyny takie były chwalone jako dobroczynne i podnosiły pozycję społeczną darczyńców. Ponieważ pozycja społeczna określała role odgrywane przez członków starożytnego społeczeństwa, ludzie narzekający, że otrzymali dniówkę za dzień pracy, mogli być postrzegani jako nieuprzejmi i niewdzięczni.
„Złe oko" było powszechnie stosowanym idiomem oznaczającym „chciwe oko", tj. skąpstwo (zob. Prz 28,22). Sugestia, że robotnicy są chciwi, ponieważ właściciel był szczodrym dobroczyńcą, było upokarzającą odprawą. Żydzi podkreślali, że Bóg, który jest jedynym prawowitym właścicielem wszystkiego, udziela każdemu jak chce; przyznawali też, że jedynie Jego miłosierdzie pozwoli Izraelowi przetrwać dzień sądu.
Żydowscy nauczyciele sięgali po podobne ludowe opowieści na temat dnia sądu, lecz wyciągali z nich przeciwne wnioski. Izrael, który ciężko się trudził, otrzyma wysoką zapłatę; poganie, którzy niewiele pracowali, niewiele też dostaną. W tym kontekście słowa Jezusa stanowią wyzwanie dla bogatych i możnych tego świata (zarówno Żydów, jak i pogan), równocześnie zawierają obietnicę, że w nowym świecie Bóg wynagrodzi tym, którzy teraz są uciskani.

10. ”myśleli”: Pierwsi robotnicy stają się ofiarami swych rosnących oczekiwań; stąd ich niezadowolenie.

11. ”szemrali”: Por. Wj 16,3-8.

12. ”zrównałeś ich z nami”: Zapłata była taka sama, w rzeczywistości jednak nie była, bowiem gospodarz okazał się bardziej szczodry dla robotników zatrudnionych na końcu. Czy wziął pod uwagę ich chęć pracy? Por. 21,31.

13. ”nie czynię ci krzywdy”: Gospodarz nie popełnił niesprawiedliwości.

14. ”Weź, co twoje”: Słowa wyrażają klasyczną koncepcję sprawiedliwości: dać każdemu, co mu się należy.

15. ”dobry”: Odmienienie losu jest przypisane hojności i dobroci Bożej, jego miłości do najbardziej potrzebujących, nie zaś jego mściwości.

16. Zob. 19,30, gdzie wypowiedź ma odwrotną kolejność, co nadaje jej formę chiazmu.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.