II NIEDZIELA PO NARODZENIU PAŃSKIM

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

II Niedziela po Narodzeniu Pańskim
Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Mądrość Boża mieszka w Jego ludzie

Czytanie z Księgi Syracydesa

Mądrość wychwala sama siebie,
chlubi się pośród swego ludu.
Otwiera swe usta na zgromadzeniu Najwyższego
i ukazuje się dumnie przed Jego potęgą:
Wtedy przykazał mi Stwórca wszystkiego,
Ten, co mnie stworzył, wyznaczył mi mieszkanie
i rzekł: „W Jakubie rozbij namiot
i w Izraelu obejmij dziedzictwo”.
Przed wiekami, na samym początku mię stworzył
i już nigdy istnieć nie przestanę.
W świętym przybytku, w Jego obecności,
zaczęłam pełnić świętą służbę
i przez to na Syjonie mocno stanęłam.
Podobnie w mieście umiłowanym dał mi odpoczynek,
w Jeruzalem jest moja władza.
Zapuściłam korzenie w sławnym narodzie,
w posiadłości Pana, w Jego dziedzictwie.
Syr 24,1-2.8-12

1-2. "po­śród swego ludu": Izraelitów; wg syr: „Pośród ludu Boga",

"zgromadzeniu Najwyższego": Aniołowie służący wokół Bożego tronu (por. Ps 82,1), gdzie zasiada Mądrość.

8-12. Jakub, czyli Izrael, na polecenie Boga stał się szczególnym miejscem za­mieszkania Mądrości.
 

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Słowo Wcielone wśród nas zamieszkało.

Chwal, Jerozolimo, Pana,
wysławiaj twego Boga, Syjonie.
Umacnia bowiem zawory bram twoich
i błogosławi synom twoim w tobie.
Refren.
Zapewnia pokój twoim granicom
i wyborną pszenicą hojnie ciebie darzy.
Śle swe polecenia na krańce ziemi
i szybko mknie Jego słowo.
Refren.
Oznajmił swoje słowo Jakubowi,
Izraelowi ustawy swe i wyroki.
Nie uczynił tego dla innych narodów.
Nie oznajmił im swoich wyroków.
Refren.

Ps 147,12-13,14-15,19-20

Ps 147. Hymn wspólnoty, powszechnie datowany na okres po niewoli; dowód na takie datowanie dostarczają zwłaszcza ww. 2-3, zawierające późne tematy odbudowy Jerozolimy przez Jahwe (Ez 40-48) i zgromadzenia wygnańców (Iz 56,8; Ne 1,9). Struktura:
trzy części Ps 147 zawierają wspólny temat – argument za jednością utworu:
ww. 1-6 (zaproszenie do wielbienia Boga, Stwórcy, który troszczy się o uciśnionych);
ww. 7-11 (zaproszenie do wielbienia Boga, który odnawia każdego roku swoje dzieło stworzenia zsyłając deszcz);
ww. 12-20 (zaproszenie do wielbienia Boga, którego stwórcze słowo można dostrzec w świecie przyrody i którego słowo objawienia zostało dane Izraelowi).
 

1. ”dobrze… wdzięcznie”: Dwa zdania rozpoczynające Ps l47 są rozumiane jako wykrzykniki, podobnie w Ps 133,1

2. ”Pan (od)budujeJeruzalem”: Por. Ps 102,17 (co większość komentatorów uważa za element z okresu niewoli lub po niewoli); 51,20-21; 69,31-32.

4-5. Ten, który odbudowuje i uzdrawia jest także Stwórcą. Nawiązanie do Iz 40,26-28; por. Ps 136,5; Prz 3,19-20; 8,22-31.

8. Bóg jako Stwórca zaspokaja potrzeby swojego stworzenia, zwłaszcza przez deszcze zimowe, które zapewniają plony.

13-14. Tematy zawarte w tych wersetach występują także w Ps 127-28: bezpieczeństwo miasta chronionego przez Jahwe (127,1), zapewnienie pożywienia (127,2; 128,2), błogosławieństwo dzieci (127,3-5; 128,3-4.6) oraz pomyślność i pokój Jeruzalem (128,5-6).

15-18. Stwórcze słowo Boga działające w przyrodzie, od chłodu zimy do wiosennych roztopów. Por. Ps 33,6.

17. ”od Jego mrozu ścinają się wody”: Tłumaczenie sugeruje kontekst i zostało dokonane dzięki niewielkiemu dodaniu tekstu.

19. Paralelą stwórczego słowa w przyrodzie (w. 15.18) jest Boże słowo dla Izraela.

20. ”Żadnemu narodowi tak nie uczynił”: Por. Pwt 4,8; 7,6-7; 2 Sm 7,23.

”o swoich wyrokach ich nie pouczył”: Tłumaczenie oparte o nieznaczne uzupełnienie tekstu masoreckiego na podstawie sugestii innych wersji.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

147,4. Nazwy gwiazd.
W Mezopotamii konstelacje gwiazd kojarzono z: postaciami zwierzęcymi, np. kozła (= Lira) i węża (= Hydra); przedmiotami, np. łuk (= Syriusz) i wóz (= Wielki Wóz) oraz oso­bami bogów, np. Anu (Orion). Do najbardziej po­pularnych gwiazdozbiorów należały Plejady, często przedstawiane na pieczęciach pochodzących nawet z obszaru Palestyny i Syrii. Zachowały się neoasy-ryjskie rysunki konstelacji gwiazd. Na temat dodat­kowych informacji zob. komentarz do Ps 8,3.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Bóg przeznaczył nas na przybrane dzieci

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Efezjan

Niech będzie błogosławiony Bóg i Ojciec
Pana naszego Jezusa Chrystusa,
który napełnił nas
wszelkim błogosławieństwem duchowym
na wyżynach niebieskich w Chrystusie.
W Nim bowiem wybrał nas przed założeniem świata,
abyśmy byli święci i nieskalani przed Jego obliczem.
Z miłości przeznaczył nas dla siebie
jako przybranych synów przez Jezusa Chrystusa,
według postanowienia swej woli,
ku chwale majestatu swej łaski,
którą obdarzył nas w Umiłowanym.
Przeto i ja usłyszawszy o waszej wierze w Pana Jezusa i o miłości względem wszystkich świętych, nie zaprzestaję dziękczynienia, wspominając was w moich modlitwach. Proszę w nich, aby Bóg Pana naszego Jezusa Chrystusa, Ojciec chwały, dał wam ducha mądrości i objawienia w głębszym poznawaniu Jego samego. Niech da wam światłe oczy serca, tak byście wiedzieli, czym jest nadzieja waszego powołania, czym bogactwo chwały Jego dziedzictwa wśród świętych.

Ef 1,3-6.15-18

Błogosławieństwo (1,3-14).
Wielkie błogosławieństwo (por. 1 Kor 1,3-7) poprzedza dziękczynienie. Błogosławieństwo jest dziełem autora, powtarzającym frazy echem z Kol oraz zapowiadającym tematy, które zostaną rozwinięte w pierwszej części Ef. Próby odkrycia formalnego uporządkowania strof błogosławieństwa nie zostały uwieńczone sukcesem. Bardziej owocne było porównanie tekstu błogosławieństwa z qumrańskimi Hôdāyôt, które wykazało podobieństwa w języku, treści i strukturze.

3. ”Niech będzie błogosławiony”: Błogosławieństwo rozpoczyna się formułą znaną ze ST i powszechnie stosowaną w żydowskich i wczesnochrześcijańskich modlitwach (por. Tob 13,1; 1QH 7,20; 10,14; 1 P 1,3).

”wszelkim błogosławieństwem duchowym”: Por. 1QSb 1,5.

”na wyżynach niebieskich”: Grecki zwrot en tois apouraniois można również tłumaczyć jako „wśród istot niebieskich"; przestrzenne znaczenie, które posiada on w innych fragmentach Ef (1,20; 2,6; 3,10; 6,12) sugeruje, że i tutaj wskazano na pewną lokalizację. Fraza ta jest charakterystyczna dla Ef, wprowadzając temat jedności dwóch światów: niebieskiego i ziemskiego,

”w Chrystusie”: Ta ważna fraza wielokrotnie powraca w liście (w różnych formach - en autō, en hō), w kontekstach odnoszących się do jedności Żydów i pogan (np. 2,15; 3,11). J.Allan argumentował, że w Ef wyrażenie en christō powinno być rozumiane instrumentalnie, nie zaś w typowo Pawiowym rozumieniu „włączenia w Chrystusa".

4. ”wybrał nas”: Łącznik porównawczy kathōs został użyty w znaczeniu przyczynowym, na samym początku wyliczania powodów błogosławienia Boga. Motyw ludu wybranego przez Boga został zaczerpnięty ze ST (np. Pwt 14,2) i szeroko rozwinięty w przedchrześcijańskim judaizmie (1QH 13,10; 15,23; 1QS 1,4; 11,7; 1QSb 1,2; 1QM 10,9).

”święci i nieskalani”: Por. Kol 1,22. Ta sama fraza pojawia się w 5,27, w opisie nieskalanej Oblubienicy Chrystusa, Kościoła, oczyszczonej przez chrzest. Terminy użyte w Ef odnoszą się do cech moralnych - świętości i czystości - wymaganych od Bożych wybranych. We wspólnocie z Qumran wymaganie braku wszelkiej fizycznej skazy motywowano następująco: „z powodu obecności aniołów w zgromadzeniu" (1 QSa 2,8-9). Takie myślenie jest pokrewne myśli Ef, gdzie również podkreśla się zaangażowanie Kościoła w rzeczywistość niebieską (2,6; 3,10).

4-5. ”Z miłości przeznaczył nas”: Zwrot en agapē można również odczytywać razem z „święci i nieskalani przed Jego obliczem" pod koniec w. 4. W połączeniu z „przeznaczył nas" odnosi się do miłości Bożej i tworzy formalną paralelę dla frazy „szczodrze ją na nas wylał w postaci wszelkiej mądrości i zrozumienia" z w. 8. Idea przeznaczenia nie jest obca myśli Pawiowej (zob. Rz 8,28-29 i komentarz), występuje również w Qumran (np. 1QH 15,14-17; por. 1QS 3,15-18, w którym pojawia się idea, że Boży nieodwołalny plan wyznacza los wszystkim ludziom),

”jako przybranych synów”: Poprzez swój związek z Chrystusem i Kościołem chrześcijanie stają się członkami Bożej rodziny (zob. Rz 8,14-17 i komentarz),

6. ”w Umiłowanym”: Określenie Chrystusa jako Umiłowanego Bożego przypomina scenę chrztu przedstawioną w Ewangeliach, w której głos z nieba nazywa Jezusa ho agapētos (Mk 1,11 par.). Zwrócić należy uwagę na użycie słowa eudokeō („mam upodobanie") w scenie chrztu oraz jego pochodnej eudokia w w. 4.

15-16. Podobnie jak pobożni Żydzi, pobożni chrześcijanie mieli wyznaczony czas na codzienną modlitwę. Wielu religijnych Żydów modliło się kilka godzin dziennie; jeśli Paweł podtrzymywał ten zwyczaj, to nic dziwnego, że mógł się modlić za Kościoły, które założył.

17-18. Żydzi często modlili się o „światłe oczy" otwarte na Boże Słowo (Ps 119,18) lub inne sprawy natury duchowej (2 Krl 6,17). Niektóre źródła żydowskie nazywają Ducha Bożego „Duchem mądrości" (podkreśla to szczególnie Stary Testament; np. Wj 28,3; 31,3; 35,31; Iz 11,2; por. Pwt 34,9).
Pisarze biegli w retoryce często sygnalizowali główne tematy we wprowadzeniu, Paweł nie jest pod tym względem wyjątkiem. Niebawem wyjaśni te rzeczy, które pragnie, by Efezjanie „wiedzieli".

”wśród świętych”: W Ef słowo hagioi może odnosić się do ziemskiego zgromadzenia wierzących (1,1.15) lub do zgromadzenia w niebie, do aniołów. Tutaj słowa te odnoszą się do aniołów, z którymi w Chrystusie zostało zjednoczone ziemskie zgromadzenie. Myśl ta ma bliskie paralele w Qumran (lQSb 3,25-4,26; 1QH 3,21-23).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Chrystus został ogłoszony narodom,
znalazł wiarę w świecie, Jemu chwała na wieki.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

Por. 1 Tm 3,16

EWANGELIA
Słowo stało się ciałem i zamieszkało między nami

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Na początku było Słowo,
a Słowo było u Boga,
i Bogiem było Słowo.
Ono było na początku u Boga.
Wszystko przez Nie się stało,
a bez Niego nic się nie stało,
co się stało.
W Nim było życie,
a życie było światłością ludzi,
a światłość w ciemności świeci
i ciemność jej nie ogarnęła.
Pojawił się człowiek posłany przez Boga,
Jan mu było na imię.
Przyszedł on na świadectwo,
aby zaświadczyć o Światłości,
by wszyscy uwierzyli przez niego.
Nie był on światłością,
lecz posłanym, aby zaświadczyć o Światłości.
Była Światłość prawdziwa,
która oświeca każdego człowieka,
gdy na świat przychodzi.
Na świecie było Słowo,
a świat stał się przez Nie,
lecz świat Go nie poznał.
Przyszło do swojej własności,
a swoi Go nie przyjęli.
Wszystkim tym jednak, którzy Je przyjęli,
dało moc, aby się stali dziećmi Bożymi,
tym, którzy wierzą w imię Jego,
którzy ani z krwi,
ani z żądzy ciała,
ani z woli męża,
ale z Boga się narodzili.
Słowo stało się ciałem
i zamieszkało między nami.
I oglądaliśmy Jego chwałę,
chwałę, jaką Jednorodzony otrzymuje od Ojca,
pełen łaski i prawdy.
Jan daje o Nim świadectwo i głośno woła w słowach: „Ten był, o którym powiedziałem: Ten, który po mnie idzie, przewyższył mnie godnością, gdyż był wcześniej ode mnie”. Z Jego pełności wszyscyśmy otrzymali łaskę po łasce. Podczas gdy Prawo zostało nadane przez Mojżesza, łaska i prawda przyszły przez Jezusa Chrystusa. Boga nikt nigdy nie widział. Jednorodzony Bóg, który jest w łonie Ojca, o Nim pouczył.

J 1,1-18

Prolog:
Słowo przychodzi na świat (1,1-18). Paralelny układ zdań prologu J, posługiwanie się wyrazem logos, „słowo”, które nie pojawia się w dalszej części księgi, wtrącenia narratora (ww. 6-8,9[?] 13,15) oraz użycie w w. 11 wyrażenia „swoi” w znaczeniu przeciwnym do tego, jakie posiada w J 13,1, wskazuje, że tekst ten został zaadaptowany z materiału należącego do wcześniejszej tradycji. Tradycja wykorzystana przez ewangelistę przypomina układ chrystologicznego hymnu Istnieją rozmaite rekonstrukcje przed-Janowego hymnu chociaż powszechnie przyjmowany jest następujący jego schemat:

w. 1 [w. 2], ww. 3-4 [w. 5], [w. 9ab], [w. 10ab], w 10c-11, w. 12ab, w. 14a[b]c, w. 16.

Hymn opiewa przedwiecznie istniejące Słowo oraz jego udział w stworzeniu (Ww. 1-5); działanie, Słowa polegające na prowadzeniu i oświecaniu ludzi często odrzucających Bożą mądrość (ww. 9ab, 10-12), pozwala im uczestniczyć w Boskiej pełni.

Grecki wyraz przetłumaczony jako „Słowo” był używany przez wielu starożytnych filozofów na oznaczenie „rozumu”, siły która stworzyła kosmiczny porządek. Filon połączył to wyobrażenie z żydowskimi koncepcjami „Słowa”. W Starym Testamencie pojawia się personifikacja Mądrości (Prz 8), natomiast starożytny judaizm utożsamiał uosobioną Mądrość, Słowo i Prawo (Torę). Nazywając Jezusa „Słowem”, Jan widzi w Nim ucieleśnienie całego Bożego objawienia i oznajmia w ten sposób, że jedynie ci, którzy przyjmują Jezusa, w pełni przestrzegają Prawa (J 1,17). Żydzi uważali Mądrość/Słowo za boskie, odrębne jednak w stosunku do Boga Ojca, był to więc najbliższy możliwy termin, jakiego Jan mógł użyć do opisania Jezusa.

1-2. Rozpoczynając swoją Ewangelię w sposób nawiązujący do początku Księgi Rodzaju (Rdz 1,1), Jan czyni aluzję do Starego Testamentu i żydowskiego obrazu Boga, który stworzył świat swoją odwieczną mądrością lub słowem. Zgodnie z ówczesną tradycyjną nauką żydowską, mądrość ta istniała zanim powstała reszta stworzenia. Oznajmiając, że Słów Słowo „było” na początku, a szczególnie nazywając je „Bogiem” (w. 1; także w najbardziej prawdopodobnym odczytaniu J 1,18), Jan wykracza poza powszechną żydowską koncepcję, by dać do zrozumienia, że Jezus nie został stworzony (por. Iz 43,10-11).

”Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga”: Wersety przypominają Rdz 1,1 oraz tradycje o Mądrości towarzyszącej Bogu w dziele stworzenia (Prz 8,30; Mdr 7,25). W hellenistycznej grece słowo pros było używane w znaczeniu wyrazu towarzyszącego, bez żadnego odcienia znaczeniowego sugerującego ruch "ku czemuś", chociaż niektórzy egzegeci odnajdują w nim wskazówkę dynamicznej więzi łączącej Słowo i Boga. Wyraz theos, ,.Bóg”, użyty bez przedimka pełni rolę orzecznika. Ewangelia Jana wykracza poza starannie dobrane sformułowania tradycji mądrościowej, która nigdy nie sugerowała, że Mądrość jest równa Bogu.

3-4. Rozwijając myśl Starego Testamentu (np. Ps 33,6; Prz 8,30), nauczyciele żydowscy podkreślali, że Bóg stworzył wszystkie rzeczy za pośrednictwem swojej Mądrości/Słowa/Prawa i podtrzymywał ich istnienie, ponieważ sprawiedliwi praktykowali Prawo. (Niektórzy wskazywali nawet na to, że w opisie stwarzania Rdz 1 dziesięciokrotnie oznajmia „i Bóg powiedział”, co miało znaczyć, iż stworzył wszystko posługując się Dziesięciorgiem przykazań.) Starożytni nauczyciele żydowscy zgodziliby się z wersetem 3.
Nawiązując do starotestamentowych obietnic długiego życia na ziemi, jeśli tylko Izrael będzie posłuszny Bogu (np. Wj 20,12; Pwt 5,16; 8,1; 11,9), żydowscy nauczyciele podkreślali, że nagrodą za okazywanie posłuszeństwa Bożemu Słowu jest życie wieczne. Jan oznajmia, że życie to było zawsze dostępne za pośrednictwem Bożego Słowa, to zaś Słowo utożsamia on z Jezusem. Żydowscy myśliciele nazywali wiele rzeczy „światłością” (np. sprawiedliwych, patriarchów, Izraela, Boga), lecz termin ten był najczęściej stosowany w odniesieniu do Bożego Prawa (metafora stosowana także w Starym Testamencie, np. Ps 119,105).

”Wszystko przez Nie się stało”: Nie jest pewne, czy słowa te należy łączyć z zakończeniem w. 3 czy też tworzą one początek w. 4.Umieszczone na początku w. 4 mogą być rozumiane jako przejaw wpływu gnostyckiego poglądu o eonach zawartych w Słowie (zob. Tri. Trac 76,2-104,3 gdzie znaleźć można szerszą relację o sferach bytu, które zaistniały w logosie). Połączenie tej frazy z w. 3 upodabnia ją do tekstu lQS 11,11: ,.przez Jego mądrość wszystko się stało. Jego myśl kieruje wszystkim, co istnieje bez Niego zaś nic się nie stało". Zarówno życie (J 11.25; 14.6), jak i światłość (J 8,12; 9.5; 12,46) nabierają soteriologicznego znaczenia w J, gdy łączone są z postacią Jezusa.

5. Stwierdzenie, że ciemność „nie ogarnęła” światłości może być grą słów (słowo to może oznaczać także „pojęła” lub "przyłoczyła"). Podobnie w Zwojach znad Morza Martwego siły światłości i ciemności toczyły śmiertelne zmagania, w których ostatecznie miała zatriumfować światłość.

”a światłość w ciemności świeci”: Niektórzy egzegeci sądzą, że wyrażenie to zostało dodane przez ewangelistę jako zapowiedź późniejszej ciemności – niewiary (J 8,12; 3,19; 12,35.46). Fragment Mdr 7,29-30 opowiada o pięknie przewyższającym piękno i gwiazd; grzech nie może pokonać Mądrości.

6-8. "Świadectwo" było szczególnym pojęciem prawnym w świecie grecko-rzymskim oraz w kręgach żydowskich. Prorok Izajasz posługiwał się nim w odniesieniu do końca świata, gdy lud Boży zostanie wybawiony, aby złożyć o Nim świadectwo narodom przed Jego trybunałem (Iz 43,10: 44,8). Obraz ten powraca w całej Janowej Ewangelii. Na temat samego Jana Chrzciciela zob. J 1,15.

„człowiek posłany przez Boga”: Pierwszy z serii fragmentów poświęconych roli Jana Chrzciciela; nie jest on postacią mesjańską, lecz świadkiem. Wtrącenie dodane w tym miejscu do hymnu przesuwa uwagę czytelnika z działalności Logosu w historii zbawienia na wydarzenie wcielenia.

9-10. Tradycja żydowska głosiła, że Bóg zaproponował przyjęcie Prawa wszystkim siedemdziesięciu narodom na Górze Synaj, z żalem jednak stwierdził, że wszystkie narody odrzuciły Jego Słowo, tylko Izrael je przyjął. Podobnie świat za dni Jana nie rozpoznał Bożego Słowa, które przebywało pośród ludzi.

9. ”światłość prawdziwa”: Tekst może być dodatkiem ewangelisty łączącym następne słowa z wcieleniem. Słowo alēthinos, „prawdziwy”, używane jest w znaczeniu „prawdziwego, rzeczywistego” (= rzeczywistość pochodząca od Boga): czciciela Boga (J 4,23), chleba z nieba (J 6,32), krzewu winnego (J 15,1) i samego Boga (J 17,3; por. 7,28).

10-11. Jan zrywa tutaj z wyobrażeniem właściwym żydowskiej tradycji, zgodnie z którym jedynie Izrael, przeciwnie do wszystkich narodów, przyjął Prawo. Żydzi oczekiwali, że wierni spośród Izraela podobnie przyjmą objawienie, gdy Bóg ponownie nada Prawo w czasach ostatecznych (Iz 2,3; Jr 31,31-34). (Według większości tradycji żydowskich w przyszłym świecie Prawo - gdyby w ogóle się zmieniało - byłoby jeszcze bardziej rygorystyczne.)

”swoi Go nie przyjęli”: Odrzucenie Słowa/światłości, które przyszło do swojej własności (ta idia) i swoich ludzi (hoi idioi) przypomina odrzucenie Mądrości w 1 Hen 42,2: „Mądrość przyszła, by zamieszkać wśród ludzi, lecz nie znalazła miejsca dla siebie; (dlatego) Mądrość powróciła na swoje miejsce i zamieszkała wśród aniołów”.

12-13. Akcent pada nie na pochodzenie etniczne (w. 11), lecz na powtórne duchowe narodzenie. Na temat szczegółów dotyczących rozumienia powtórnych narodzin w starożytnym judaizmie zob. komentarz do J 3,3.5.

”dało moc, aby się stali dziećmi Bożymi”: Słowa te mogły się pierwotnie odnosić do Mądrości, która zamieszkała w duszach sprawiedliwych (np. Syr 1,9-10). Później zostały odpowiednio zmodyfikowane, by pasowały do soteriologii Ewangelii.

”z Boga się narodzili”: We fragmencie J 3,3-8 „powtórne narodziny” z Boga przypisane zostały działaniu Ducha. Według Mdr 7,2 człowiek, który narodził się „krwi”, „nasienia męskiego” i „rozkoszy ze snem złączonej” jest taki, jak inne istoty śmiertelne i musi prosić Boga o Mądrość (Mdr 7,7).

14. Ani greccy filozofowie, ani żydowscy nauczyciele nie mogliby pomyśleć o Słowie, które staje się ciałem. Od czasów Platona greccy filozofowie podkreślali, że idee były niewidzialne i wieczne. Większość Żydów tak silnie broniła stanowiska, że istota ludzka nie może stać się bogiem, że nigdy nie przyszłoby im do głowy, iż Bóg może stać się człowiekiem.
Kiedy Bóg objawił swoją chwałę Mojżeszowi w Wj 33-34,Jego chwała była "bogata w łaskę i wierność" (Wj 34,6), co można było także przetłumaczyć "pełen łaski i prawdy". Podobnie jak Mojżesz w czasach Starego Testamentu (zob. 2 Kor 3,6-18), uczniowie oglądali Bożą chwałę, która teraz objawiła się w Jezusie. W miarę rozwijania się ewangelicznej opowieści, chwała Jezusa zostaje objawiona w Jego znakach (np. J 2,11), szczególnie jednak na krzyżu, który jest aktem miłości (J 12,23-33). Żydzi oczekiwali, że Bóg objawi swoją chwałę na sposób przypominający kosmiczny spektakl pełen fajerwerków. Przychodząc jednak po raz pierwszy, Jezus ujawnił ten sam rys Bożej logiki zbawienia, który został ukazany Mojżeszowi - Jego miłość wyrażającą się w przymierzu. Słowo „zamieszkało”, które zostało tutaj użyte oznacza dosłownie „ustawiło przybytek”, to znaczy, że podobnie jak niegdyś Bóg rozbił swój namiot pośród Izraelitów, tak teraz Słowo zbudowało w Jezusie swój przybytek między ludźmi

”Słowo stało się ciałem”: Aluzja do Słowa, które staje się ciałem (sarx) wykracza poza starotestamentowy obraz Bożej chwały i Mądrości zamieszkującej w Izraelu (Wj 25,8-9; Jl 4,17; Za 2,9; Ez 43,7, „imię” Boże miało zamieszkać w Izraelu na zawsze; Syr 24,4.8.10). Słowa te przeciwstawiają się wszelkim twierdzeniom doketystycznej chrystologii. Wyraz monogenēs odpowiada hebr. yard, „jedyny, drogocenny, wyjątkowy”

”i oglądaliśmy”: Słowa te nawiązują do świadków ze wspólnoty Janowej. W Czwartej Ewangelii „chwała” oznacza chwałę Bożą objawioną w Jezusie; również chwałę, jaką Jezus miał u Ojca przed powstaniem świata (J 17,5.24).

”pełen łaski i prawdy”: Ta, pierwotnie dołączona do w. 14a, fraza odpowiada przypuszczalnie hesed we`ěmet przymierza – miłosierdziu i przychylności okazywanych przez Boga jego ludowi.

15. ”Jan daje o Nim świadectwo”:Aluzja do świadectwa Jana Chrzciciela nawiązuje do słów J 1,30

16-17. Łaska i prawda były zwłaszcza obecne w Prawie (Wj 34,6), lecz ich ostatecznym wyrazem miało być Słowo/Prawo, które stało się Ciałem.

„z jego pełności wszyscyśmy otrzymali”: Ten jedyny przypadek użycia w J słowa plērōma, „pełnia”, przypuszczalnie nawiązuje do pojęcia pełni Bożej łaski (Ps 5,8; 106,45) lub miłosierdzia (Ps 51,3) - Por. 1QS 4,4, „pełnia Jego łaski”. Wyrażenie charin anti chariotos, „łaskę po łasce”, może stanowić odmianę pierwszego wyrażenia lub sugerować, że łaska starego przymierza została zastąpiona łaską nowego.

”łaska i prawda przyszły przez Jezusa”: Porównanie Jezusa do Mojżesza wskazuje, że ewangelista traktuje w. 16 jako nawiązanie do zastąpienia „dawnego” objawienia przez Jezusa.

18. Nawet Mojżesz mógł oglądać jedynie część Bożej chwały (Wj 33,20), lecz w osobie Jezusa Boże serce w pełni stało się ciałem, by świat mógł je zobaczyć. Wyrażenie „w łonie Ojca” znaczy, że Jezus pozostawał w szczególnej bliskości z Ojcem (por. J 13,23). Starożytni autorzy często tworzyli ramy dla swojej narracji, rozpoczynając i kończąc ją taką samą frazą lub stwierdzeniem. Nazywamy to inkluzją. W J 1,1 i 1,18 Jan nazywa Jezusa „Bogiem”

”Boga nikt nigdy nie widział”: Wyższość Jezusa opiera się na Jego związku z Ojcem. Jan konsekwentnie odrzuca roszczenia innych, powołujących się na swe poznanie Boga (J 5,37; 6,46; 8,55).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.