Kultura Mezopotamska, a Biblia

Sancherib wypowiedział wojnę nie tylko Sedecjaszowi, ale także Bogu. Pismo Święte podkreśla, że Bóg pokonał Sancheriba, posyłając anioła, który pobił wojsko. Możemy tłumaczyć to zarazą, która zniszczyła obóz. Sancherib pozbawiony wojska musiał odejść.
W związku z interwencją Sancheriba zabrał głos prorok Izajasz. Asyria miała być narzędziem kary Bożej względem Izraela, ale Asyryjczycy wpadli w pychę i żądzę panowania.
To sprowadziło ich pod mury Jerozolimy. Jednak:

Czy się pyszni siekiera wobec drwala?
Czy się wynosi piła ponad tracza?
Jak gdyby bicz chciał wywijać tym, który go unosi,
i jak gdyby pręt chciał podnosić tego, który nie jest z drewna (Iz 10, l5).

Jedynie Bóg jest Panem i dlatego Asyria zostanie ukarana. Prorok zapowiada zarazę, która zdziesiątkowała wojska Sancheryba i zmusiła go do odwrotu.
Następuje potem zapowiedź ocalenia Reszty, stanowiący ją nie będą więcej polegać na tym, który ich bije, ale prawdziwie oprą się na Jahwe, Świętym Izraela. Oparcie się na Asyrii wydało Judę w jej ręce. Lud, mieszkający na Syjonie, nie powinien się lękać, gdyż prorok zapowiada karę, która spadnie na Asyrię:

Dlatego tak mówi Pan, Bóg Zastępów: Ludu mój, co mieszkasz na Syjonie, nie lękaj się Asyrii, która cię rózgą uderza i bicz swój na ciebie podnosi, wzorem Egiptu. Bo chwila jeszcze mała, a skończy się moja zapalczywość i gniew mój się obróci ku ich zagładzie. Pan Zastępów wzbudzi bicz na niego, jak wtedy, gdy poraził Madianitów przy skale Oreba lub gdy wyciągnął laskę swą przeciw morzu i podniósł ją na drogę Egipcjan. W ów dzień spadnie ci z pleców jego brzemię i jego jarzmo z szyi (Iz 10,24-27).

W plastycznym natomiast, pełnym życia i tempa obrazie stanowiącym genialny utwór Izajasza ukazany jest błyskawiczny pochód armii Sancheriba i jego załamanie się u bram Jerozolimy. W chwili największego niebezpieczeństwa wkracza sam Bóg, który obcina korony drzew.

Wróg niesie zagładę od strony Rimmon,
przybywa od Ajjat, przechodzi przez Migron,
w Mikmas zostawia swój tabor.
Przekraczają wąwóz,
w Geba stają na nocleg.
Rama zadrżała,
Gibea Saulowa ucieka.
Bat-Gallim, krzycz na cały głos!
Laisza, posłuchaj!
Anatot, odpowiedz jej!
Madmena umyka,
mieszkańcy ratują się ucieczką.
On dziś jeszcze stanie w Nob na postój,
potrząśnie ręką na górę Córy Syjonu –
na pagórek Jeruzalem.
Oto Pan, Bóg Zastępów, z trzaskiem obcina korony drzew:
najwyższe wierzchołki już ścięte,
najwznioślejsze powalone.
Gęstwiny lasu trzebi się toporem.
Pada Liban ze swą wspaniałością.
(Iz 10,28-34)

Po Sancheribie potęga asyryjska zaczyna blednąć, coraz bardziej na czoło Mezopotamii wysuwa się Babilon, a od północy Asyrii zagrażają Medowie. W Judzie natomiast po Ezechiaszu długo panuje jego syn, Manasses (685-641) i po bardzo krótkim panowaniu Amona rozpoczynają się rządy Króla-reformatora, Jozjasza (639-609).
Tymczasem Asyria już dogorywa, faraon zaś egipski, Necho, udaje się jej na pomoc, woli bowiem słaba Asyrię niż silną Babilonię. Ta jednak interwencja nic już zmienić nie może. Faraon Necho musi przejść przez terytorium Jozjasza, który zastępuje mu drogę w Megiddo.

Za jego czasu faraon Neko, król egipski, wyruszył do króla asyryjskiego nad rzekę Eufrat. Gdy król Jozjasz wyszedł przeciw niemu, Neko spowodował jego śmierć w Megiddo, zaraz przy pierwszym spotkaniu (2 Krl 23,29).

Na pograniczu Dolnej Galilei z Samarią rozciąga się obszerna Równina Ezdrelon, która w czasach biblijnych nosiła nazwę Jizreeli, co znaczy Bóg sieje i może być rozumiane w podwójnym znaczeniu: albo Bóg sieje czyli obdarza plonami, co nawiązuje do wielkiej urodzajności tej Równiny, albo Bóg przesiewa, co oznacza miejsce, na którym dokonały się wielkie bitwy, w których naród zostawał pokonany, jakby przesiany przez Bożą sprawiedliwość.
Przez Równinę Ezdrelon przebiegała jedna z najważniejszych dróg handlowych i wojskowych starożytności, Droga Morska (Via Maris), łącząca Mezopotamię i Syrię z Egiptem. Tej drogi od zachodu broniło Megiddo, a od wschodu Bet Szean. Kto był w posiadaniu tych punktów o kapitalnym znaczeniu strategicznym, panował nad całym okolicznym obszarem i dlatego o te punkty często dochodziło do zmagań militarnych, pociągających liczne ofiary. Stąd też o Megiddo słusznie powiedziano, że zajmuje jedno z czołowych miejsc na wielkiej scenie teatru dziejów.
To złowrogie miejsce licznych bitew i porażek u Deutero Zachariasza jest symbolem klęski narodowej^[11], w Apokalipsie św. Jana jest natomiast symbolicznym miejscem światowej klęski wrogów Boga, którzy zostaną zgromadzeni na miejsce, zwane po hebrajsku Har-Magedon^[12].

Upadek Asyrii i zburzenie jej stolicy Niniwy są przewodnim tematem Księgi proroka Nahuma. Prorok wystąpił po roku 663, a przed 612 przed Chrystusem. Daty te, określające czas wystąpienia, to rok zdobycia Teb (No-Amon), stolicy Egiptu zdobytej przez Asurbanipala i rok zburzenia Niniwy. O pierwszym z tych wydarzeń prorok wspomina w swej Księdze, a drugie zapowiada jako zdarzenie przyszłe. Prawdopodobnie jednak trzeba rozważany okres zacieśnić. Po śmierci Asurbanipala (rok 626) Asyria zaczęła chylić się ku upadkowi. Powolny jej rozpad obejmuje lata 625-608, kiedy to ostatnie punkty oporu zostały przełamane przez koalicję Babilończyków i Medów. Stolica państwa upadła już wcześniej, w roku 612 przed Chrystusem. Jej upadek jest przedmiotem proroczej zapowiedzi. Wypowiedziana została, jak należy sądzić, już w okresie schyłkowym państwa asyryjskiego, ale przed rokiem 612, gdyż Księga zawiera proroctwo a nie opis post eventum.

---

Przypisy:

[1] Por. Y. Aharoni, M. Avi-Yonah, Der Bibel Atlas. Die Geschichte des Heiligen Landes 3000 Jahre vor Christus bis 200 Jahre nach Christus, Jerusalem 1990, s. 68.
[2] Por. Tamże, s. 86.
[3] Damaszek był stolicą Syrii.
[4] Por. J. Bright, Historia Izraela, przeł. J. Radożycki, Warszawa 1994, s. 285.
[5] Nosił on takie same imię jak prorok, o którym mówiliśmy, ale są to dwie odrębne osoby.
[6] 2 Krl 17,23:
Aż wreszcie Pan odrzucił Izraela od swego oblicza, tak jak zapowiedział przez wszystkie sługi swoje, proroków. I przesiedlił Izraelitów z własnego kraju w niewolę do Asyrii, gdzie są aż do dnia dzisiejszego.
[7] 2 Krl 17,24:
Król asyryjski kazał przyjść ludziom z Babilonu, z Kuta, z Awwa, z Chamat i z Sefarwaim, i osiedlił ich w miastach Samarii zamiast Izraelitów. Wzięli więc oni w posiadanie Samarię i osiedlili się w jej miejscowościach.
[8] 2 Krn 30,6:
Rozeszli się więc gońcy z listami od króla i jego przywódców po całej ziemi Izraela i Judy, zgodnie z królewskim rozkazem ogłaszając: Synowie Izraela, powróćcie do Pana, Boga Abrahama, Izaaka i Izraela, aby i On powrócił łaskawie do tych, którzy ocaleli uciekając z ręki królów asyryjskich.
[9] 2 Krl 20,12-18:
W owym czasie Merodak-Baladan, syn Baladana, króla babilońskiego, wysłał przez posłów listy i dar do Ezechiasza, bo dowiedział się, że był chory i wyzdrowiał. Ezechiasz był im rad i pokazał im cały swój skarbiec, srebro i złoto, wonności i cenną oliwę, zbrojownię i wszystko, co się znajdowało w jego składach. Nie było rzeczy, której by nie pokazał im Ezechiasz w swoim pałacu i w całym swym państwie. Wówczas prorok Izajasz przyszedł do króla Ezechiasza i zagadnął go: Co mówili ci mężowie i skąd przybyli do ciebie? Ezechiasz odrzekł: Z dalekiego kraju przybyli, z Babilonu. Znowu zapytał: Co widzieli w twoim pałacu? Odpowiedział Ezechiasz: Widzieli wszystko, cokolwiek jest w moim pałacu. Nie było rzeczy w moich składach, której bym im nie pokazał. Wtedy Izajasz powiedział do Ezechiasza: Posłuchaj słowa Pańskiego: Oto nadejdą dni, gdy to wszystko - co jest w twoim pałacu i co nagromadzili twoi przodkowie aż do dnia dzisiejszego - zostanie zabrane do Babilonu. Nic nie zostanie - mówi Pan. A synów twoich, którzy będą pochodzić od ciebie, którym dasz życie, wybierze się na dworzan do pałacu króla babilońskiego.
(BT)
[10] Por. J. Bright, Historia Izraela, dz. cyt., s. 293.
[11] Za 12,11:
W owym dniu będzie wielki płacz w Jeruzalem, podobny do płaczu w Hadad-Rimmon na równinie Megiddo.
[12] Ap 16,16:
I zgromadziły ich na miejsce, zwane po hebrajsku Har-Magedon.