Historia Groty Narodzenia

5. Św. Justyn Męczennik, który urodził się w Ziemi Świętej, w Dialogu z Żydem Tryfonem (ok. 160) stwierdza: „Ponieważ Józef nie znalazł god­nego miejsca w miasteczku, zatrzymał się w grocie w pobliżu Betlejem. Gdy się tam znajdowali, Maryja wydała na świat Chrystusa i położyła go w żłobie..." (78,5). W pochodzącej z tego samego okresu apokryficznej Protoewangelii Jakuba czytamy: „Maryja zsiadła ze zwierzęcia i weszła do podziemnej groty [...]. I tu porodziła syna [...]" (XIII,2). Orygenes, który nawiedzał miejsca święte w 215 roku, w 248 roku pisał o czczeniu Groty Narodzenia jako o czymś ogólnie przyjętym przez mieszkańców okolicy: „[...] w Betlejem istnieje grota, w której On się urodził, w niej zaś żłób, gdzie go położono owiniętego w płótno [...]. Miejsce to słynie w całej okolicy, a nawet wśród niewierzących, z tego, że urodził się tam Jezus, którego czczą i któremu się kłaniają chrześcijanie"^[7].
6. W samej Grocie Narodzenia dotychczas nie przeprowadzono prac arche­ologicznych. Badania z lat 1962-1964 (Bellarmino Bagatti) w innych grotach wykazały, że były one zamieszkane już w VII w. przed Chr. Odkryto także dużą liczbę grobów, z których większość pochodzi z czasów św. Hieronima. Jednak ceramika z okresu monarchii, praw­dopodobnie z VI w. przed Chr., wykazuje, że groty były użytkowane już w tym czasie. Opuszczone, powróciły do użytku w I w. po Chr.^[8] Groby w tych grotach, wskazujące, że starożytni chrześcijanie pragnęli być pochowani w pobliżu świętego miejsca, mogą również stanowić potwierdzenie tradycji sytuującej właśnie tutaj miejsce narodzenia Chrystusa.

DALSZE LOSY MIEJSCA

W 324 r. przybywa do Ziemi Świętej matka Konstantyna, św. Helena ze swo­imi architektami i poleca biskupowi Makariosowi wybudować w Betlejem bazylię Narodzenia^[9]. Układ bazyliki znamy dzięki odkryciom dokonanym w roku 1934 pod posadzką obecnej świątyni. Pierwszy wzniesiony tu kościół został poświęcony 31 maja 339 roku. „Ośmioboczna apsyda umieszczona została bezpośrednio nad grotą, do której schodziło się po stopniach prze­chodzących pod kamienną balustradką". Jedynym widocznym do dziś ele­mentem tego kościoła jest posadzka w nawie oraz w pobliżu ołtarza, bli­sko pół metra poniżej obecnego poziomu. Według starożytnego kalenda­rza gregoriańskiego bazylika miała nosić tytuł „Maryi Matki Bożej" (339). Ukształtowanie zbocza wzgórza wskazuje, że naturalne wejście do groty znajdowało się po stronie północnej lub zachodniej.
W 384 roku w grotach betlejemskich zamieszkał św. Hieronim (zm. 420). Dwa lata później dołączyła do niego Paula z córką Eustochium. Stopniowo miasteczko stawało się znaczącym ośrodkiem monastycznym. W takim to otoczeniu Hieronim pisał swe liczne dzieła; jego najbardziej znaczą­cym osiągnięciem stał się nowy przekład Starego i Nowego Testamentu, zwany Wulgatą. Jedna z grot identyfikowana jest jako cela św. Hieronima. W dwóch sąsiednich znajdują się groby Pauli i Eustochium oraz samego Hieronima (grób jest pusty, bowiem święty został przeniesiony do Bazy­liki Santa Maria Maggiore w Rzymie).
Po powstaniu Samarytan w 529 roku, „cesarz Justynian polecił swym wysłannikom rozebrać kościół w Betlejem, który był niewielki, i zbudować go na nowo z taką wspaniałością, rozmiarem i pięknością, że żaden nawet w Świętym Mieście nie powinien go przewyższyć"^[10] (Eutychiusz z Aleksan­drii, IX wiek). Wydłużył kościół, dodając jeszcze jedno przęsło, dobudował kryty przedsionek (narteks), a ośmioboczną apsydę zastąpił trzema. Ta wła­śnie budowla, z niewielkimi zmianami, przetrwała do dnia dzisiejszego.
Podsumujmy: Łukaszowe wzmianki o Maryi jako tej, która zachowywała pamięć o narodzinach i dzieciństwie Jezusa, mogą również dotyczyć loka­lizacji miejsc narodzin i dorastania Jezusa. Niewątpliwie grota betlejemska (jedna z „grot mistycznych") już bardzo wcześnie była otaczana kultem i nie zaniknął on nawet po jej przekształceniu w miejsce kultu pogańskiego, tak że św. Helena nie ma żadnych problemów z jej lokalizacją. Tyle wolno powiedzieć historykowi.

-----------------------------------------------

[7] Przeciw Celsusowi, dz. cyt., 1,51. Za: J. Murphy-O'Connor, Przewodnik..., dz. cyt., s. 218.
[8] Zob. B. Bagatti, Recenti scavi a Betlemme, „Liber Annus" 18/1968, s. 181-237.
[9] Całość dalszych losów miejsca narodzenia Jezusa opisał A. Brunot, Bethleem, La Basilique de la Nativite, BTS 42,1961, s. 5-16, TS 2, s. 1493-1509. Niniejszy fragment (do końca roz­działu), po dokonaniu skrótów i uzupełnień, został zaczerpnięty z: J. Murphy-O'Connor, Przewodnik..., dz. cyt, s. 218-220.
[10] Za: J. Murphy-O'Connor, Przewodnik..., dz. cyt., s. 218.