Wolne Lektury udostępnią przekład hebrajskiej Biblii rabbiego Cylkowa

"Tłumaczenie Biblii wykonane przez Cylkowa jest praktycznie nieznane, chociaż z literackiego punktu widzenia jest jednym z najpiękniejszych. To tym tłumaczeniem posługiwał się Czesław Miłosz, kiedy pracował nad psalmami - mówi Jarosław Lipszyc, prezes fundacji Wolne Lektury. "Dzisiaj chcemy je przywrócić polskiej kulturze. Do tej pory było ono wznawiane tylko jako reprinty starych wydań XIX wiecznych. Chcemy to zmienić - udostępnić w formie cyfrowej, bogatym opracowaniu, z wyczerpującymi przypisami, uwspółcześnioną pisownią, w sposób dostępny i oczywiście - całkowicie za darmo" - dodał.

Nad udostępnieniem Pięcioksięgu Mojżeszowego w bibliotece internetowej Wolne Lektury (https://wolnelektury.pl/) pracuje kilkuosobowy zespół, w tym wybitna tłumaczka Ewa Gordon, rabinka Małgorzata Kordowicz i dr. Aleksandra Sekuła. Do końca roku zostanie opracowana Księga Rodzaju, pozostałe cztery księgi zostaną ukończone do końca 2026 r. Prace finansowane są z funduszy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie i darczyńców indywidualnych wspierających Wolne Lektury.

"Izaak Cylkow bardzo dbał o wierność hebrajskiemu oryginałowi. Predestynuje to tłumaczenie do wykorzystania w edukacji" - mówi Lipszyc. "Dlatego budujemy zupełnie nowe narzędzia umożliwiające jednoczesną pracę z polskim i hebrajskim tekstem Tory oraz funkcjonalności pozwalające na szybki dostęp do ilustracji, map i baz wiedzy takich jak Wikipedia. Trudno nie zachwycać się frazą Cylkowa" - dodaje. "Poetyckie piękno wynika właśnie z zachowania składni języka hebrajskiego, co po polsku odbieramy jako szyk przestawny, ale uwagę zwracają także jego neologizmy i kreatywne korzystanie z możliwości polszczyzny" - dodał szef Wolnych Lektur.

"Izaak Cylkow przetłumaczył nieomal cały kanon Biblii Hebrajskiej, zmarł nie dokończywszy tylko ostatnich ksiąg. W historii zapisał się jako rabin postępowy, polski patriota i propagator współpracy polskiej i żydowskiej części społeczeństwa w trudnych czasach zaborów. Wolne Lektury planują udostępnić cały dorobek Cylkowa w ciągu kolejnych kilku lat" - dodał Jarek Lipszyc.

Izaak Cylkow urodził się 11 stycznia 1841 w Bieżuniu, niedaleko Mławy. Studiował w Warszawskiej Szkole Rabinów - środowisku promującą asymilację polskich Żydów przy zachowaniu ich religijnej odrębności. Ukończył ją w 1859, następnie przez rok studiował medycynę, lecz przerwał studia i wybrał się do Berlina na pogłębione studia filozoficzne i teologiczne. Obronił doktorat z filozofii i z filologii semickiej na Uniwersytecie Marcina Lutra w Halle i Wittenberdze.

Po powstaniu styczniowym Cylkow wrócił do Polski i w 1865 roku został kaznodzieją w warszawskiej synagodze przy ulicy Daniłowiczowskiej. Dla zwolenników polsko-żydowskiego zbliżenia okres przed- i popowstaniowy był bardzo trudny. Władze rosyjskie zabroniły kaznodziejom używania języka polskiego, przerywając w ten sposób kilkuletnią tradycję wygłaszania kazań w synagogach po polsku, zapoczątkowaną przez Izaaka Kramsztyka. Sam Kramsztyk, jako poddany rosyjski, został zesłany w głąb Rosji. Władze zlikwidowały Szkołę Rabinów (wielu jej uczniów uczestniczyło w powstaniu styczniowym), a z synagog usunięto kaznodziejów mówiących po polsku.

Cylkow został pierwszym rabinem Wielkiej Synagogi na Tłomackiem, gdzie przemawiał podczas jej uroczystego otwarcia w 1878, nawołując do wzajemnego zrozumienia i tolerancji pomiędzy religiami. Fakt, że pomimo zakazu mówił po polsku, wywołał entuzjazm słuchaczy. Powiedział między innymi: "(...) religie nie po to istnieją, aby jątrzyć i roznamiętniać, aby ludzi rozdwajać i rozdzielać, i ziarna niezgody między nimi rozsiewać, lecz po to jedynie, żeby uspokajać i miarkować, żeby ich zbliżać do siebie i do jednomyślnego działania ku wspólnemu dobru pobudzać. (...) religia nie powinna być burzą, która wykorzenia i niszczy, ale słońcem, które oświeca i ogrzewa, i kwiaty, i owoce rozwija (...) prawdziwą religią jest ta, która w każdej religii prawdę uznaje i w każdej wierze wiarę szanuje (...) nikt wyłącznego przywileju do nieba nie nabył, ani też wyłącznego przywileju do ziemi (...) na niebie i na ziemi jeden tylko panuje Bóg, który jedną tylko ma miłość dla wszystkich i jedną tylko sprawiedliwość dla wszystkich. ".

Dziełem życia Cylkowa był przekład na język polski hebrajskiej Biblii z oryginału. Pracował nad tym ponad 30 lat. Jako pierwsze ukazało się tłumaczenie Psalmów w 1883, dwa lata później - Tora (czyli tzw. Pięcioksiąg Mojżeszowy, pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu) w dwóch edycjach (z komentarzami i bez komentarzy). Następnie w pierwszych latach XX wieku ukazywały się dalsze księgi. Dzieło to uchodzi za pierwsze tłumaczenie Starego Testamentu opierające się przede wszystkim na wersji hebrajskiej, nie zawiera jednak ksiąg Kronik, Ezdrasza, Nehemiasza i Daniela. Przekład Biblii na język polski w warunkach intensywnej rusyfikacji był przedsięwzięciem niezwykłym - świadczył o przywiązaniu do żydowskiej tradycji i religii ale też o wierze w polskość i sens asymilacji. Tłumaczenie i wydanie Pięcioksięgu miało też znaczenie historyczne i polityczne, podkreślało patriotyczne zaangażowanie Rabina.

Wzmianka o Cylkowie znalazła się w przedmowie do przekładu Księgi psalmów Czesława Miłosza. Wspominając o uzyskaniu mikrofilmu dwujęzycznej Biblii hebrajsko-polskiej w przekładzie Cylkowa poeta napisał: "Najwyraźniej praca całego życia, przedsięwzięta przez człowieka, o którym nie można znaleźć danych w żadnych encyklopediach, trwa jako samotny monument na cmentarzysku polskich Żydów".

Cylkow zmarł 1 grudnia 1908 w Warszawie na atak serca, choć jeszcze 22 listopada był na zebraniu Towarzystwa Higieny Praktycznej, gdzie wraz z Bolesławem Prusem, duchownymi - katolickim i ewangelickim, wszedł do jego zarządu. W pogrzebie wzięły u dział rekordowe liczby ludzi, zarówno Żydów jak i chrześcijan.