Dekalog krok po kroku

⁵Nie będziesz oddawał im czci, ani nie będziesz im służył, ponieważ Ja JHWH jestem twoim Bogiem. Bogiem zazdrosnym, który osądza nieprawość ojców na synach aż do trzeciego i czwartego pokolenia, gdzie zawsze jest ktoś, kto mnie nie­nawidzi. ⁶Okazuje zaś łaskę do tysięcznego pokolenia tym, którzy mnie miłują i prze­strzegają moich przykazań.

5-6. Im stanowi jasne odwołanie do tego, co zostało powiedziane w w. 4. O ile jednak w. 5a można zrozumieć jako odniesienie jedynie do zakazanych wyobrażeń Boga, o tyle ww. 5b-6 poprzez powtórzenie zwrotu: Ja jestem JHWH, twój Bóg (por. w. 2), wskazują, że chodzi również o zakaz oddawania czci ob­cym bogom. Motywacją do tego jest „zazdrość Boga" (por. Wj 34, 6-7. 14). Nie chodzi tu o jakieś negatywne i niskie uczucie, jakkolwiek termin qannā^˒zawiera czasem w sobie element pasji i nietolerancji, zwłaszcza w kontekście matrymo­nialnym, skąd prawdopodobnie został zapożyczony (Oz 2, 4nn; 3,1nn; 4,16-17). Z Bogiem w roli podmiotu termin zawsze używany jest metaforycznie i po­jawia się w kontekście kultu obcych bóstw (Wj 34, 14; Pwt 6, 15; Joz 24, 19; por. Ch. Dohmen, „Eifersüchtiger..."). Akcent pada tu raczej na zaangażowanie Boga na rzecz Izraela, Jego wolę doprowadzenia swego dzieła zbawienia do końca. W prawidłowym zrozumieniu tego, czemu kara za pogwałcenie wyłączności kul­tu JHWH w Izraelu przechodzi z ojca na syna, trzeba odwołać się do paralelnych wypowiedzi (zwł. Wj 34, 6-7; Pwt 7, 9. 10). Pwt 7, 10 stanowi wyraźną korektę starszej wersji, związanej z kontekstem liturgicznym, znajdującą się w Wj 34, 7b. Zaznacza się to w przejściu od kolektywnej do indywidualnej odpowiedzial­ności za grzech. W starszej koncepcji dominowało przekonanie o konieczności zniszczenia „źródła infekcji" i radykalnym wykorzenieniu wszelkiego zła tak, aby nie zaraziło ono innych członków wspólnoty (J. Krasovec, Is There a Doctrine, 35-89). Pokoleniowa dalekosiężność Bożej retrybucji (por. 1 Sm 2, 27nn; 1 Krl 2, 26-27; 2 Sm 12, 10) wskazuje nie tyle na „mściwość" Boga, ile na skutecz­ność, z jaką działa Boża sprawiedliwość (do czwartego pokolenia por. Ps 17, 14; 109, 13). Wj 34, 7b stawia granice tej rewindykacji, gdyż wypowiedź pojawia się w kontekście nauki o Bożym miłosierdziu. Kolektywna kara zwykle pojawia się w Biblii, gdy chodzi o spisek przeciwko władcy (1 Sm 22, 18; 1 Krl 21, 10. 13; 2 Krl 9, 26). W Wj 34, 7b dotyka tych, którzy odwracają się od swego Boga, zaś w Pwt 7, 10 ogranicza się ją do jednostek bezpośrednio odpowiedzialnych za akt apostazji (por. jednak Pwt 13, 13-19). W kontekście Dekalogu wskazanie na skuteczność kary bliższe jest młodszej wersji, obecnej w tekście deuteronomistycznym (por. obok Pwt 7, 10 także Pwt 24, 16; 2 Krl 14, 16; Jr 17, 10; Prz 9, 12; Ez 3, 17-21; 14, 12-23; 18; 33, 12-20). Ze względów apologetycznych (wobec tych, którzy wątpią w tę skuteczność) wypowiedź ma charakter kolektywny (Houtman, t. 3,29). Innymi słowy nikt nie ucieknie przed karą za sprzeniewierzenie się Bogu.