Dekalog krok po kroku

⁸Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. ⁹Sześć dni będziesz pracował i wykonywał wszystkie swoje zajęcia, ¹⁰ale dnia siódme­go jest szabat dla JHWH, twego Boga. Nie będziesz wykonywał żadnej pracy, ani ty, ani twój syn, ani twoja córka, ani twój sługa, ani twoja służąca, ani twoje bydło, ani rezydent, który przebywa pośród twoich bram^b. ¹¹Ponieważ w ciągu sześciu dni JHWH uczynił niebo i ziemię, morze i wszystko, co się w nich znajduje, a siódmego dnia od­począł. Dlatego pobłogosławił JHWH dzień szabatu i uświęcił go.

8-11. Każdy siódmy dzień tygodnia - szabat, od wschodu do zachodu słońca (por. Kpł 23, 22; Ne 13, 19), zajmuje szczególne miejsce pośród pozostałych dni. Przykazanie sformułowane jest pozytywnie (pamiętaj; w Pwt 5, 12: „przestrze­gaj"; pierwszeństwo którejś z obu form jest dyskusyjne por. W.H. Schmidt, Die Zehn Gebote, 88) i zajmuje centralne miejsce w Dekalogu. Wersja z Wj 20 różni się od tej z Pwt 5, zwłaszcza co do motywacji (por. Wj 20,11 i Pwt 5, 15). Po­chodzenie tej instytucji, jak i etymologiczny związek rzeczownika šābbāt z he­brajskim rdzeniem czasownikowym šbt są nadal dyskusyjne (N.E. Andreasen, The Old Testament, 9nn; G. Robinson, The Origin, 27-28). Często wskazuje się na etymologiczne powiązania z akadyjskim šab/pattu(m) (pełnia księżyca), kiedy przerywano część codziennych zajęć sądząc, że w przeciwnym razie może przy­nieść to coś złego (tabu) lub wyjaśnia początki tej instytucji poprzez symbolikę liczby siedem (E. Haag, šābbāt, w: TWAT VII, 1048-1049). Opinie względem antyczności tej instytucji są bardzo różne. Jedni uważają, że jest ona bardzo ar­chaiczna, inni, że ukształtowała się w obecnej formie dopiero w okresie powygnaniowym. Wielu badaczy (np. G. Robinson, The Origin, 256. 270. 313-314; T. Veijola, Die Propheten, 263) broniło tezy, że początkowo szabat nie był związany z rytmem tygodniowej pracy, lecz oznaczał czas pełnego księżyca. Opinii tej sprzyjało również, częste w Biblii, łączenie szabatu z pełnią (por. Am 8, 4-7; Oz 2, 11-15; Iz 1,10-14; 2 Krl 4, 22-23; Ez 45, 17). Oba święta mogą jednak występo­wać razem jedynie ze względu na podobny motyw celebracji, gdyż oznaczają re­gularny i cykliczny rytm świętowania w ciągu roku. Odkrycia archeologiczne potwierdzają jednak, że na starożytnym Bliskim Wschodzie istniało wiele świąt związanych z początkiem faz księżyca (nów: pierwszy dzień) i ich zakończeniem (pełnia: piętnasty dzień). Trudno jednak z tego cyklu wyprowadzić rytm siedmiu dni, gdyż miesiąc w kalendarzu opartym na tym zjawisku liczy sobie 29, 5 dnia. Z drugiej strony filologicznie wydaje się uzasadniona opinia, że rzeczownik šābbāt i czasownik šbt są ze sobą powiązane. Ten ostatni należy do grupy czasowni­ków „negatywnych" oznacza bowiem ustąpienie, zaprzestanie czegoś np. pracy (I. Willi-Plein, Anmerkungen, 201-206; Dohmen, 117). Mógłby więc pierwotnie oznaczać fazę, w której księżyc zanika zupełnie. Sugeruje to także wspólne wy­stępowanie szabatu i pełni księżyca w tekstach biblijnych z okresu przedwygnaniowego (Am 8, 5; Iz 1,13; por. też 66, 23). Niektórzy badacze sądzą, że szabat ma swoje korzenie w praktyce związanej z uprawą ziemi, a ściślej mówiąc z okre­sem żniw i pierwotnie był dorocznym świętem, a dopiero po wygnaniu babiloń­skim stał się „siódmym dniem tygodnia" (G. Robinson, The Origin, 109nn). Większość egzegetów uważa jednak, że w całym Starym Testamencie „siódmy dzień tygodnia" i szabat zawsze są ze sobą tożsame. Można jednak powiązać liczbę siedem ze znaną w całym regionie praktyką pozostawiania ziemi odło­giem co siedem lat, dla jej samoistnej regeneracji (por. Wj 23, 10-11) oraz sied­miodniowym rytmem pracy w ramach społeczności rolniczej (por. Wj 23, 12). Zatem słuszne może być twierdzenie, że instytucja cotygodniowego szabatu ma swoje źródło już nie tyle w strukturze czasowej związanej z fazami księżyca, ile w rytmie prac społeczności rolniczej (por. Wj 34, 21). Dekalog odzwierciedla ten rytm zajęć. Druga część przykazania brzmi wszakże: przez sześć dni będziesz pracował (w. 9). Nie wyklucza to więc istnienia pozaizraelskich korzeni samego dnia odpoczynku.