Szaweł spotyka Chrystusa

Fragment artykułu ks. Mariusza Rosika „Kłopoty z nawróceniem św. Pawła”, w: Przeznaczeni do głoszenia Ewangelii. Rok Świętego Pawła, red. W. Irek, Wrocław 2009, 9-26. Zamieszczamy go za zgodą Autora.

Czytelnik Łukaszowej relacji o doświadczeniu Szawła z Tarsu pod bramami Damaszku ma często przed oczyma malowidło Michelangelo Merisi, zwanego Caravaggiem, zatytułowane Nawrócenie św. Pawła, które podziwiać mogą odwiedzający kościół Santa Maria del Popolo w Rzymie. Centralną postacią obrazu powstałego w latach 1600-1601 jest nie, jak można by się spodziewać, późniejszy apostoł narodów, ani nawet zmartwychwstały Chrystus (Ten w ogóle nie jest przedstawiony), ale koń, z którego podróżujący Szaweł rzekomo spadł. Rzekomo, bo raczej mało prawdopodobne, by Szaweł dosiadał konia w swej podróży. Autor Dziejów Apostolskich bynajmniej o tym nie wspomina. Zwierzę i leżący pod nim młodzieniec ogarnięci są światłem, które nagle zabłysło na niebie, a cała scena rozgrywa się w mroku i ciemności, choć Łukasz wyraźnie notuje, że miała ona miejsce w samo południe. Wydaje się, że artystyczna wizja włoskiego malarza, do której jak każdy artysta miał przecież prawo, w dużej mierze wpłynęła na nasze postrzeganie wydarzenia damasceńskiego.

O wydarzeniu pod bramami Damaszku mówią trzy narracje Dziejów Apostolskich. Opis w Dz 9,1-31 jest najobszerniejszy. Bardziej zwięzłe są relacje zawarte w Pawłowych mowach; pierwsza z nich skierowana jest do Żydów zgromadzonych w świątyni (Dz 22,3-21), druga zaś wygłoszona została wobec króla Agrypy II, jego siostry Berenike, prefekta Festusa i innych oficjeli obecnych w Cezarei (Dz 26,2-23). Pomimo tego, że w swym zasadniczym przesłaniu narracje zgadzają się ze sobą, egzegeci zmagają się z różnicami pomiędzy nimi. Przy bliższej analizie owych różnic okazuje się, że nie są one sprzecznościami, lecz najczęściej różnymi ujęciami, które uwypuklają inne elementy orędzia narracji. Poza tym w praktyce duszpasterskiej, w przepowiadaniu i przekazie katechetycznym, niejednokrotnie dochodzi do upraszczania orędzia wydarzenia pod Damaszkiem, co powodować może błędną percepcję u adresatów homilii czy katechezy. Warto więc, przy trwającym roku św. Pawła, postawić pytania, które mogą okazać się istotne dla kaznodziejstwa i katechezy. Czy wydarzenie pod bramami Damaszku było – jak się powszechnie uważa – nawróceniem czy raczej powołaniem Pawła? Jaką naturę miało spotkanie późniejszego apostoła narodów z Chrystusem zmartwychwstałym? Czy była to rzeczywista chrystofania czy może raczej ekstatyczne widzenie, czyli nadprzyrodzona wizja? Czy rzeczywiście – jak często powtarza się w wielu publikacjach – doszło po tym wydarzeniu do zmiany imienia Szawła na Paweł? I wreszcie, jakie doświadczenie spotkało towarzyszy Pawła? W pierwszym opisie mowa jest o tym, iż słyszeli głos mówiący do Pawła, nie widzieli jednak nikogo (Dz 9,7), a drugi opis zdaje się temu zaprzeczać („widzieli bowiem światło, ale głosu, który do mnie mówił, nie słyszeli”; Dz 22,9). Poszukiwanie odpowiedzi na postawione pytania wyznaczy strukturę niniejszej prezentacji.

1. Nawrócenie czy powołanie?

W przepowiadaniu duszpasterskim o wydarzeniu pod Damaszkiem zazwyczaj mówi się jako o nawróceniu. Być może dzieje się tak między innymi poprzez wpływ tytułu malowidła Caravaggia. Nie ulega jednak wątpliwości, że narracje o tym wydarzeniu zawierają liczne elementy historii powołań. Są więc autorzy, którzy zamiast o „nawróceniu” wolą mówić o „powołaniu” Pawła. O „nawróceniu” mówią tacy autorzy, jak J.L. Lilly^[1], U. Wilckens^[2], W. Rakocy^[3], A. Paciorek^[4], E. Hirsch^[5], H.W. Hollander^[6]. O „powołaniu” wolą mówić K. Stendhal^[7], J. Gnilka^[8], C. Dietzfelbinger^[9], G. Pani^[10] czy R. Orłowski^[11]. J. Gnilka, choć cały rozdział swej książki o Pawle tytułuje „Prześladowca i jego powołanie”, ostatecznie stwierdza: „W rzeczywistości nie jest to historia powołania. Jest to historia nawrócenia”^[12]. Podobna sytuacja jest niemal u wszystkich autorów; wybierając jeden z tych terminów uznają jednocześnie, że drugi jest również, przynajmniej w pewnym sensie, uprawniony^[13].

---------------------------

[1] J.L. LILLY, „The Conversion of St. Paul”, CBQ 6 (1944) 180-204.
[2] U. WILCKENS, „Die Bekehrung des Paulus als religionsgeschichtliches Problem”, ZThK 56 (1965) 19-43.
[3] W. RAKOCY, Paweł Apostoł. Chronologia życia i pism, Częstochowa 2003, 49.
[4] A. PACIOREK, „Wydarzenie pod Damaszkiem w świetle nowotestamentowych wypowiedzi”, w: Mów, Panie, bo sługa Twój słucha. Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Ryszarda Rubinkiewicza SDB w 60. rocznicę urodzin, red. W. Chrostowski, Warszawa 1999, 163.
[5] E. HIRSCH, „Die drei Berichte der Apostelgeschichte über die Bekehrung des Paulus”, Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft und die Kunde der älteren Kirche 28 1929) 305–12.
[6] H.W. HOLLANDER, „De bekering van Paulus”, Nederlands Theologisch Tijdschrift 56 (2002) 27–38.
[7] K. STENDHAL, Paul Among News and Gentiles, Philadelphia 1976.
[8] J. GNILKA, Paweł z Tarsu. Apostoł i świadek, tłum. W. Szymona, Kraków 2001, 51-62.
[9] C. DIETZFELBINGER, Die Berufung des Paulus als Ursprung seiner Teologie, WMANT 58, Neukirchen 1985.
[10] G. PANI, „Vocazione di Paulo o conversione? La documentazione della lettera ai Galati e ai Romani”, w: Il simposio di Tarso su S. Paulo Apostolo, Roma 1993, 50-51.
[11] R. ORŁOWSKI, Łukaszowy przekaz o powołaniu Pawła. Studium literacko-teologiczne, Bibliotheca Biblica, Wrocław 2008.
[12] J. GNILKA, Paweł z Tarsu. Apostoł i świadek, 53.
[13] Jeszcze kilkadziesiąt lat temu bibliści ukazywali wydarzenie damasceńskie jako model chrześcijańskiego nawrócenia. W ostatnich dekadach pojawiły się jednak hipotezy ukazujące je jako paradygmat powołania, w tym przypadku powołania Pawła na apostoła wśród pogan. Nastąpiło więc pewne przesunięcia rozumienia znaczenia wydarzenia pod murami Damaszku. Wydaje się, że nawrócenie widziano w tym wydarzeniu już od czasów św. Augustyna, który patrzył na nie przez pryzmat własnego doświadczenia.