Szaweł spotyka Chrystusa

(d) W schemacie literackim Dz 9 zbliża się do żydowskiego romansu zatytułowanego Józef i Asenet. Dziewczynie o imieniu Usenet ukazuje się niewypowiedzianie jasne światło, w wyniku czego pada ona na ziemię, a tajemnicza postać rozpoczyna z nią rozmowę. Oprócz motywu światła i upadku na ziemię, wspólne dla obydwu narracji jest także podwójne zawołanie po imieniu, zapytanie o tożsamość, odpowiedź osoby objawiającej się i polecenie powstania^[30].

Łukasz korzysta z żydowskiego schematu opowiadań o nawróceniu, oddzielając go od powołania. Niemniej jednak sam Paweł, gdy mówi o wydarzeniu spod Damaszku, przywołuje je jako argument za swym powołaniem na apostoła (Rz 1,1; 11,13; 1Kor 1,1; 2Kor 1,1; Ga 1,1). W kilku listach sam Paweł nawiązuje do epizodu damasceńskiego (Ga 1,11-17; Flp 3,4-17; 1Tm 1,12-17; Rz 7). W tradycji biblijnej istnieje także schemat opowiadań o powołaniu. Dotyczy on zwłaszcza proroków. Zazwyczaj schemat ten obejmuje trzy elementy: (a) wybór z formułą powołaniową i powierzenie misji; (b) obiekcje powołanego; (c) zapewnienie o Bożej asystencji.

O tym, że sam Paweł traktuje wydarzenie pod Damaszkiem jako powołanie, świadczy fragment Ga 1,1-17. Już w adresie listu Paweł przedstawia się jako „apostoł nie z ludzkiego ustanowienia czy zlecenia, lecz z ustanowienia Jezusa Chrystusa” (Ga 1,1). Bezpośrednio po doświadczeniu damasceńskim Paweł traktuje siebie już jako apostoła: „Nie udając się do Jerozolimy, do tych, którzy stali się apostołami pierwej niż ja, skierowałem się do Arabii, a później znowu wróciłem do Damaszku” (Ga 1,17). Więcej jeszcze, Paweł sądzi, że Bóg, który mu się objawił, wybrał go i powołał jeszcze w łonie matki (Ga 1,15). Jest to wyraźne nawiązanie do scen powołań prorockich (Jr 1,5; Iz 49,1-6; Ez 2,1)^[31]. Bardzo często opowiadanie o powołaniu w Starym Testamencie zawiera tzw. rozmowę objawiającą. Jakub otrzymał od Boga polecenie powrotu do ojczyzny (Rdz 31,11-12) i udania się do Egiptu (Rdz 46,2-15); Jahwe ukazuje się w krzewie ognistym Mojżeszowi (Wj 3,2-10). W obydwu tych rozmowach objawieniowych pojawia się podwójne wezwanie imienia („Jakubie, Jakubie…” – Rdz 46,2; „Mojżeszu, Mojżeszu…” – Wj 3,4). Odpowiada ono dokładnie zawołaniu „Szawle, Szawle…” (Dz 9,4-6). We wszystkich opowiadaniach pojawia się także forma autoprezentacji („Jam jest Bóg ojca twego…”; „Jam jest Jezus…”). Wezwanie Jezusa skierowane do Pawła w ostatnim z opisów (Dz 26,16-18) wzorowane jest na wezwaniach proroków wielkich. Można ująć je w następującym zestawieniu:

  Wszystkie paralele pochodzą ze scen powołań. W przypadku Ezechiela i Jeremiasza jest to powołanie na proroka; w trzecim przypadku, Izajasza, mowa jest o powołaniu Sługi Jahwe. Niektórzy wyróżniają dwa typy relacji o powołaniach. W pierwszym typie dochodzi do spotkania Boga bądź Jego wysłannika z powołanym, który wyraża swoje obawy, a następnie zyskuje zapewnienie o Bożej asystencji, zgodnie z zasygnalizowanym powyżej schematem (por. powołanie Mojżesza: Wj 3,1-4,9; Gedeona: Sdz 6,12-23; Jeremiasza: Jr 1,4-10). Typ drugi reprezentowany jest przez powołanie Izajasza (Iz 6,1-13), który w otrzymanej wizji akceptuje powierzoną mu misję. Wydaje się, że ten drugi typ jest stosunkowo bliski wydarzeniu pod Damaszkiem^[32].

Podsumowując dyskusję na temat tego, czy opis wydarzenia pod Damaszkiem należy do kategorii nawrócenia czy powołania, należy odpowiedzieć, że Dz 9 prezentują opowiadanie o nawróceniu^[33], natomiast w drugiej części relacji, gdzie pojawia się Ananiasz, występuje motyw powołania Pawła. W Dz 22 odróżnia się dwie wizje: jedną pod Damaszkiem, a drugą w świątyni. Pierwsza dotyczy nawrócenia, druga powołania (Dz 22,17-21)^[34]. Wreszcie w Dz 26 wyeksponowane zostało powołanie (Dz 26,16-18)^[35]. Na każdą z tych narracji należy bowiem popatrzeć w bezpośrednim kontekście. Pierwsza ma na celu wyakcentowanie przemiany, która zaszła w Pawle, dwie pozostałe należy widzieć przez pryzmat relacji judaizm – chrześcijaństwo, jako uzasadnienie misji wśród pogan^[36].

---------------------------

[30] C. BURCHARD, Der dreizehnte Zeuge, FRLANT 103, Göttingen 1970, 82; R. ORŁOWSKI, Łukaszowi przekaz o powołaniu Pawła. Studium literacko-teologiczne, 62-63.
[31] Już św. Hieronim dostrzegał podobieństwo pomiędzy wydarzeniem spod Damaszku a powołaniem Jeremiasza: „Et Jeremias antequam formaretur in utero et conciperetur In vulva matris suae, notus Deo sanctificatusque perhibetur” (Ad Galatas, PL 26,349-350); A. PACIOREK, „Wydarzenie pod Damaszkiem w świetle nowotestamentowych wypowiedzi”, 164.
[32] W. ZIMMERLI, Ezechiel, I, BKAT 13/1, Neukirchen – Vluyn 1969, 100.
[33] Lub też opowiadanie, w którym występuje najwięcej elementów narracji o nawróceniu; R. ORŁOWSKI, Łukaszowy przekaz o powołaniu Pawła. Studium literacko-teologiczne, 49.
[34] A. WEISER, Die Apostelgeschichte, Gütersloh – Würzburg 1985, 215-217; D.M. STANLEY, „Paul’s Conversion In Acts. Why the Three Accounts?”, CBQ 15 (1953) 327-338.
[35] Co do tego panuje wśród egzegetów największa zgoda; C.K. BARRETT, A critical and exegetical commentary on the Acts of the Apostles, I, Edinburgh 1994, 442.
[36] J.M. EVERTS, „Conversion and Call of Paul”, 159.