Szaweł spotyka Chrystusa

Należy przy tym zauważyć, że pytanie „nawrócenie czy powołanie?” zakłada niekiedy błędne nałożenie współczesnych definicji nawrócenia na starożytny opis wydarzenia damasceńskiego i z tego powodu niejednokrotnie może być pytaniem nieco sztucznym. Poza tym tak postawione pytanie zakłada redukcję bogactwa orędzia tego wydarzenia, które było nie tylko nawróceniem i powołaniem, ale także posiadało także inne bogate aspekty teologiczne^[37]. Do opisu tego wydarzenie nie można więc posługiwać się jednym tylko terminem.

2. Chrystofania czy wizja?

Wśród egzegetów toczy się dyskusja, co do natury „spotkania” Pawła z Chrystusem zmartwychwstałym. Termin „spotkanie” świadomie używamy w cudzysłowie, gdyż dyskusja dotyczy właśnie tego, czy była to w sensie ścisłym chrystofania, czy raczej ekstatyczna wizja, czy może jeszcze inne zjawisko. Chrystofanią jest ukazanie się Chrystusa zmartwychwstałego swoim uczniom w takim sensie, że mogą oni z Nim rozmawiać, dotykać Go, spożywać z Nim posiłek czy przyjmować polecenia i pouczenia. Zasadniczo opisy chrystofanii zawarte zostały w ewangeliach (Mk 16,9-20; Mt 28,9-10.16-20; Łk 24,1-12.13-49; J 20,1-18; 20,19-21,19). Opis chrystofanii pojawia się także w Dz 1,3-9, natomiast o pojawianiu się Zmartwychwstałego wielokrotnie mówią Dzieje Apostolskie czy listy Pawłowe. W sensie ścisłym poprzez chrystofanię należy rozumieć ukazanie się Chrystusa po zmartwychwstaniu aż do wniebowstąpienia^[38]. O chrystofanii pod Damaszkiem mówi na przykład H. Windisch^[39]. Za wizją opowiadają się J. Gnilka^[40], X. Léon-Dufour (choć ukazuje Pawłowy wysiłek zakwalifikowania wizji jako chrystofanii)^[41], J.M. Everts^[42].

Wypada najpierw rozstrzygnąć kwestię, czy Paweł widział w drodze do Damaszku jedynie olśniewające światło, czy też może ujrzał postać Chrystusa zmartwychwstałego. Według Dz 22,17-21, wizja postaci Chrystusa miała miejsce w świątyni w Jerozolimie. W relacji w Dz 9,1-31 mówi się jedynie o wielkiej jasności, a nie bezpośrednio o widzeniu Chrystusa. Chrystus daje się rozpoznać jedynie poprzez głos (Dz 26,14). Jednak wzmianka o towarzyszach Pawła, którzy „słyszeli głos, lecz nie widzieli nikogo” (Dz 9,7) sugeruje, że jednak Paweł widział postać Chrystusa. Również Ananiasz mówi o Jezusie jako o Tym, którego Paweł widział (Dz 9,17). Podobnym echem brzmią Pawłowe wzmianki w listach. Należy więc przyjąć, że Paweł widział nie tylko jasność z nieba, ale że miał widzenie samego Chrystusa.

Swoje powołanie na urząd apostolski Paweł uzasadnia „widzeniem” Chrystusa zmartwychwstałego: „Czyż nie jestem apostołem? Czy nie widziałem Jezusa, Pana naszego?” (1Kor 9,1). Choć było to rzeczywiście „widzenie” czyli ekstatyczna wizja, Paweł stawia ją na równi z chrystofaniami: „Przekazałem wam na początku to, co przejąłem: że Chrystus umarł - zgodnie z Pismem - za nasze grzechy, że został pogrzebany, że zmartwychwstał trzeciego dnia, zgodnie z Pismem: i że ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu, później zjawił się więcej niż pięciuset braciom równocześnie; większość z nich żyje dotąd, niektórzy zaś pomarli. Potem ukazał się Jakubowi, później wszystkim apostołom. W końcu, już po wszystkich, ukazał się także i mnie jako poronionemu płodowi” (1Kor 15,3-8). W jednym i drugim tekście apostoł używa czasowników typowych dla narracji o chrystofaniach: w 1Kor 9,1 pojawia się czasownik eōraka, użyty także w J 21,7; Łk 24,16.31, natomiast w 1Kor 15,8 używa czasownika ōfthē, który jest charakterystyczny dla wyznania wiary w zmartwychwstanie (Łk 24,34; Dz 9,17; 13,31; 26,16). X. Léon-Dufour stwierdza, że „ukazanie się [Chrystusa] Pawłowi stanowi osobne zagadnienie”^[43]. Nie ulega jednak wątpliwości, że Paweł stawia je na równi z chrystofaniami, choć tamte związane były z rozpoznaniem Jezusa historycznego w zmartwychwstałym Chrystusie, a Paweł przecież historycznego Jezusa nie znał. Jednym z elementów chrystofanii jest – obok inicjatywy ukazania się po stronie Chrystusa i rozpoznania Go przez uczniów – przekazanie posłannictwa. Jezus, którego Paweł widzi, rzeczywiście przekazuje mu misję do spełnienia. Kolejny argument za tym, że Paweł inaczej traktuje wydarzenie spod Damaszku niż wizje, które nastąpiły w wyniku tamtego wydarzenia stanowi fakt użycia przez niego innej terminologii: podczas gdy wszelkie wizje określa terminem horama, przy nawiązaniu do doświadczenia damasceńskiego – oprócz wspomnianych czasowników eōraka i ōfthē – posługuje się terminem apokalypsai (Ga 1,16)^[44].

Podsumowując, wydarzenie pod Damaszkiem w przedstawieniu Łukasza jest widzeniem, czyli przeżyciem ekstatycznym, być może podobnym w swej naturze do sceny przemienienia na górze Tabor, natomiast w Pawłowych wzmiankach przedstawione zostało ono jako chrystofania. Dzięki temu Paweł zyskuje argument za uzasadnieniem swej apostolskiej misji.

---------------------------

[37] Stąd w historii egzegezy padały także inne propozycje, co do natury doświadczenia Pawła i co do samej relacji literackiej. C. Hedrick sądzi, że opowiadanie w Dz 9 jest narracją o uzdrowieniu, która w dwóch kolejnych narracjach transformuje w narrację o powołaniu. J. Ashton odwołuje się do tradycji mistycyzmu hebrajskiego; La religijne dell’apostolo Paolo, Brescia 2002, 261-310. R.B. Gaventa nazywa doświadczenie „pokonaniem przeciwnika”; From Darkness to Ligot, Philadelphia 1986, 66, a S. Reymond „przeżyciem wewnętrznym”; „Paul sur lec hemin de Damas (Ac 9,22 et 26)”, NRT 118 (1996) 520-538.
[38] X. LÉON-DUFOUR, „Chrystofanie”, w: Słownik teologii biblijnej, red. X. Léon-Dufour, tłum. K. Romaniuk, Poznań – Warszawa 1973, 128.
[39] H. WINDISCH, „Die Christophanie vor Damascus und ihre religionsgeschichtliche Parallelen”, ZNW 31 (1932) 1-23.
[40] J. GNILKA, Paweł z Tarsu. Apostoł i świadek, 53.
[41] X. LÉON-DUFOUR, „Chrystofanie”, 128.
[42] J.M. EVERTS, „Conversion and Call of Paul”, 159.
[43] X. LÉON-DUFOUR, „Chrystofanie”, 128.
[44] Podsumowując przeprowadzoną dyskusję na temat: wizja czy chrystofania, A. Paciorek stwierdza: „Paweł widział Jezusa. Wizję tę stawia na równi z wizjami, które były udziałem Piotra, Jakuba i innych świadków zmartwychwstałego Chrystusa”; „Wydarzenie pod Damaszkiem w świetle nowotestamentowych wypowiedzi”, 167.