Szaweł spotyka Chrystusa

(d) Studia socjologiczne ostatnich dziesięcioleci definiują nawrócenie jako przejście z jednej wspólnoty do innej^[23]. Po takiej zmianie wspólnoty, konwertyta zreinterpretuje swoją przeszłość z punktu widzenia nowej społeczności, w której się znalazł. Tego typu nawrócenie jest świadomą decyzją przyłączenia się do nowej wspólnoty przy pełnej akceptacji jej struktury^[24]. Tak rozumiana idea nawrócenia demonstruje uderzające podobieństwa z doświadczeniem Pawła. Paweł odszedł od wspólnoty faryzeuszy i przyłączył się do wspólnoty chrześcijan, do której przynależeli także poganie. Właśnie nowa wspólnota dała mu klucz do interpretacji wydarzenia damasceńskiego i właściwej oceny przeszłości. Ocena taka została przez Pawła przedstawiona między innymi w Ga 1 i Flp 3. Socjologiczna definicja nawrócenia okazuje się więc przydatna do oceny wydarzenia pod Damaszkiem, jednak należy być ostrożny, by nie redukować przemiany, która dokonała się w Pawle, jedynie do kategorii socjologicznych.

(e) Biblijna koncepcja nawrócenia zazwyczaj bywa wyrażana za pomocą hebrajskich słów szub („powracać”) i teszubach („nawrócenie”) oraz greckich terminów metanoia („nawrócenie”) i apoepistrefein („powracać”). Niemniej jednak nie wystarczy zatrzymać się jedynie na analizie występowania tych terminów w Biblii, badając bezpośredni kontekst. Należy sięgnąć także po teksty, w których terminy te nie występują, a w których idea nawrócenia jest obecna. Za klasyczny przykład nawrócenia w Biblii Hebrajskiej podaje się zazwyczaj historię Rut, która była Moabitką, a przylgnęła do wiary Izraela. Z punktu widzenia moralnego, termin „powrócić” (szub) używany jest często przez proroków, wzywających Izrael do nawrócenia (np. Jr 3,1-4,4; Iz 55). W podobnym znaczeniu używany jest w Nowym Testamencie termin metanoia i słowa od niego pochodne. Do tak rozumianego nawrócenia wzywał Jan Chrzciciel i Jezus (Mt 3,7-10; Łk 3,7-9; Mk 1,15; Mt 4,17). Ponieważ doświadczenie Pawła pod Damaszkiem nie może być rozumiane ani jako przejście z religii pogańskich do wiary Izraela (jak w Biblii Hebrajskiej przypadku Rut) ani jako nawrócenie moralne (jak w przepowiadaniu proroków, Jana Chrzciciela i Jezusa), niektórzy autorzy zamiast o nawróceniu czy powołaniu wolą mówić po prostu o „przemianie” (ang. transformation), która dokonała się w Pawle^[25].

1.2. Perspektywa literacka

Pierwsza relacja Łukasza (Dz 9,1-31) została opowiedziana zgodnie z przyjętym schematem żydowskich opowiadań o nadprzyrodzonej interwencji Boga, często połączonej z objawieniem czy wizją, której konsekwencją jest niekiedy nawrócenie^[26]. Można wymienić tu kilka narracji pochodzących zarówno z tradycji biblijnej, jak i pozabiblijnej:

(a) Legenda o Heliodorze, zapisana na kartach Drugiej Księgi Machabejskiej opowiada o tym, jak kanclerz króla syryjskiego zamierzał zagarnąć zawartość skarbca świątynnego. Gdy Heliodor wkraczał do przybytku, ogarnęła go nagle światłość, potem został powalony na ziemię i ogarnęły go ciemności (2Mch 3,1-40)^[27]. „Ponadto ukazali się mu dwaj inni młodzieńcy o nadzwyczajnej sile, uderzającej piękności i w przepięknych szatach. Oni to stanęli z obydwóch stron i bez przerwy go biczowali, zadając mu wiele uderzeń” (2Mch 3,26). Po takich doznaniach Heliodor nawrócił się do Boga Izraela i postanowił ogłaszać wszystkim potęgę i wielkość świętych miejsc.

(b) Epizod związane z wizytą króla Filopatora w Jerozolimie. Władca zamierzał wejść do samego przybytku, co odradzali mu kapłani i wierni. Pomimo tłumaczeń i wyjaśnień, król pozostał nieugięty w swej decyzji. Cały Luda, z przede wszystkim arcykapłan Szymon, modlił się w czasie, gdy Filopator realizował swój zamiar. W odpowiedzi na te modły Bóg „skarcił tego, który wywyższył się wielce w swej pysze i zuchwalstwie, we wszystkie strony zatrząsłszy nim jak trzciną na wietrze, tak że upadł na posadzkę bez ruchu, a na dodatek ze sparaliżowanymi członkami i nie mogąc wydać głosu, sprawiedliwym porażony wyrokiem” (3Mch 1,8-2,24)^[28].

(c) Epizod związany z Apoloniuszem, który wkroczył do skarbca świątynnego, by go złupić. Towarzyszyło mu wojsko. Kapłani i lud prosili Boga w modlitwie, by ochronił profanowane miejsce. Wówczas „z nieba konni ukazali się aniołowie, błyskając bronią, napełniając ich lękiem i drżeniem. Upadłszy półmartwy w okręgu świątyni [przeznaczonym dla ludzi] rozmaitego pochodzenia, Apoloniusz wyciągnął ręce do nieba i ze łzami prosił Hebrajczyków, by pomodliwszy się za niego, niebiańskie przebłagali wojsko” (4Mch 4,1-14)^[29].

---------------------------

[23] „Most recent studies of conversion hale taken a sociological approach and defined conversion as a person transferring from one community to another”; J.M. EVERTS, „Conversion and Call of Paul”, 160.
[24] P. BERGER, T. LUCKMANN, The Social Construction of Reality: A Treatise on the Sociology of Knowledge, Garden City 1968, 144-150.
[25] B.R. GAVENTA, „Conversion”, w: The Anchor Bible Dictionary, I, red. D.N. Freedman, New York – London – Toronto – Sydney – Auckland 1992, 1132.
[26] Szeroko zajął się nimi K. Ling w swej książce Die Salustradition In der Apostelgeschichte (NTA 9, Münster 1973, 62-78.
[27] J. KREMER, „Die dreifache Widergabe des Damaskuserlebnisses Pauli in der Apostelgeschichte”, w: The Unity of Luke – Acts, red. J. Verheyden, BETL 142, Leuven 1999, 332.
[28] M. WOJCIECHOWSKI, Apokryfy z Biblii greckiej. 3 i 4 Księga Machabejska, 3 Księga Ezdrasza oraz Psalm 151 i Modlitwa Manassesa, Rozprawy i Studia Biblijne 8, Warszawa 2001, 49-59.
[29] M. WOJCIECHOWSKI, Apokryfy z Biblii greckiej. 3 i 4 Księga Machabejska, 3 Księga Ezdrasza oraz Psalm 151 i Modlitwa Manassesa, 142-144.