Królestwo Dawida i Salomona (1010-931 p.n.e.)

Południowa granica państwa Salomona

Biblia plasuje ją na Negewie, podając, że państwo Salomona sięgało aż do Esjon-Geber, miejscowości portowej na Morzy Czerwonym (szczyt zatoki Akaba - jego wschodniej odnogi), umożliwiającej handel z Ofirem. Położenie Ofiru nadal budzi wątpliwości, południowa Arabia to jedna i chyba najprawdopodobniejsza z hipotez, niemniej jego istnienie nie ulega wątpliwości, ponieważ potwierdzają je źródła pisane (w Tel Kasile, mieście pierwotnie filistyńskim podbitym przez Dawida, a położonym w centrum kraju 1,5 km od wybrzeża Morza Śródziemnego, znaleziono dwa hebrajskie ostrakony, z których jeden wspomina o Ofirze).

Co znaleziono w Esjon-Geber? Lokalizacja jest kwestionowana, ale nie została ostatecznie podważona - obecnie utożsamia się je z Tel el-Kheleifeh. W XIII i XII wieku zapewne osada midianicka (znaleziono nieco charakterystycznej ceramiki z tego okresu), po raz pierwszy została ufortyfikowana w czasach Salomona (X w.). Mała warownia, podobna do wielu z tego czasu wybudowanych na Negewie zawiera budynek, otoczony glacisem, wokół jeszcze murem kazamatowym. Znaleziona ceramika to dość prymitywna ręczna robota (typ “negewski”).

W okolicy, wzdłuż potoku Akaba (od Morza Martwego do Zatoki Akaba) odnaleziono ślady kolonii zajmujących się wytopem miedzi – zwykle były to miejsca dobrze umocnione.

Przy opisie tego okresu korzysta się z późniejszych źródeł pisanych – jednym z nich jest lista faraona Szeszonka I. Na liście podbitych w czasie wyprawy do Palestyny miast, znalezionej w światyni Amona w Karnaku, znaleziono 70-85 (w zależności od źródła) nazw miejscowości znajdujących się na Negewie. Nazwy te poprzedza egipskie słowo hgr, prawdopodobnie będące odpowiednikiem hebrajskiego hagar (miejsce ogrodzone, fortyfikacja).

Potwierdzają to również wykopaliska archeologiczne, wykazujące ślady zasiedlenia centralnego Negewu. Powstało tam około 50 ufortyfikowanych i wiele pomniejszych wiosek, ulokowanych na wzgórzach, umiejscowionych jedna od drugiej w zasięgu wzroku i ograniczonych płaszczyzną wzgórza. Znaleziona w nich ceramika z X w., wykonywana na kole garncarskim i rozpowszechniona również w południowej Judzie może wskazywać, że nie były to osiedla Amalekitów, ale osady izraelskie z czasów Dawida i Salomona. Przykładem takiej kolonii osiedli jest Ramat Matred. Jest to skupisko 37 miejscowości z okresu środkowego brązu, 18 z okresu żelaza i 5 z okresu nabatejsko-bizantyjskiego, rozmieszczonych na ok 5-km2 powierzchni wzgórza (badania powierzchniowe). W ramach badań nad rolnictwem pustynnym przeprowadzono wykopaliska w kilku izraelskich gospodarstwach. Tak je opisuje Encyklopedia archeologiczna:

“Były to bardzo proste domostwa; miały po 2 przylegające do siebie izby, ściany grubości jednego kamienia, a obok duże okrągłe podwórko. W pobliżu wioski znajdowały się zagrody dla trzody. Okoliczne pola leżały w małych dolinkach dopływów większych rzek. Każda z dolinek poprzegradzana była na całej długości kamiennymi tamami powstrzymującymi odpływ wody. Jedna z osad składała się z 10 takich obejść [...]”

Abp. Gądecki wśród twierdz centralnego Negewu wymienia Ramat Matred, ponadto: Atar Haroah, Hurvat Haluquim, Hurvat Rahba i Hurvat Ketef Shivta.

Kolejne ślady osadnictwa to Kadesz Barnea – oaza na pustyni Sin. Pierwsze po długiej przerwie ślady osadnictwa pochodzą z X w. p.n.e. Osadę ufortyfikowano i otoczono murem kazamatowym nieco później - w X/IX w. pne.

Bardziej na wschód, przy granicy z Edomem, położone jest Tamar. Podczas prowadzonych w ostatnich latach wykopalisk znaleziono tam fortyfikacje (podobne jak w Tel el-Kheleifeh i Kadesz Barnea), datowane na połowę X w, czyli na panowanie Salomona. Znaleziona ceramika reprezentuje znowu wspominany już typ “negewski”.

Osady izraelskie na pólnocnym Negewie, w których prowadzono prace archeologiczne, to Beer-Szeba i Arad. Lista Szeszonka wymienia dwa miasta o nazwie Arad: Arad Wielki i Arad rodu Irm (Jerechmeel?). Wydaje się, że miasto znajdujące się w Tel Arad to właśnie Arad Wielki, na północnym Negewie. Miejsce zostało zasiedlone po długiej przerwie w XI w. p.n.e., początkowo była to nieufortyfikowana osada, zawierająca miejsce kultu (być może święte wzniesienie Kenitów, por. Sdz 1,16). Do ważnych znalezisk z czasów Salomona należy silnie ufortyfikowana twierdza i wzniesiona w połowie X w. p.n.e. świątynia, której plan odpowiada opisowi Świątyni Salomona. Jest to najstarsza z odkopanych dotychczas świątyń izraelskich. Tak ją opisuje Encyklopedia archeologiczna:

“Składała się z dużej sali, hekal, powyżej której mieściło się na zachodniej ścianie sanktuarium Święte Świętych, czyli debir. W nim znajdowała się mała bima (podwyższenie) i macewa. Z obu stron wejścia umieszczono ołtarze kadzielne. Od wschodu przylegał do budynku dość duży dziedziniec, podzielony na większą część zewnętrzną i mniejszą wewnętrzną. Przy wejściu do hekal leżały kamienne płyty, prawdopodobnie podstawy kolumn, takich jak kolumny Jakin i Boaz strzegące wejścia do Świątyni Jerozolimskiej. Na zewnętrznym dziedzińcu stał ołtarz całopalny zbudowany z ziemi i nieociosanych kamieni. Miał 5 kubitów podstawy i 3 kubity wysokości, tak jak ołtarz w Przybytku”.

Świątynia jest szczególnie istotna w sytuacji, gdy nie ma możliwości prowadzenia prac wykopaliskowych na terenie, na którym znajdowała się Światynia Salomona. Warto zwrócić uwagę na zgodność znalezisk z opisem świątyni w Jerozolimie – tamtej zbadać nie możemy, ale istnieje dowód na to, że dokładnie takie świątynie budowali w tamtych czasach Izraelici, a zadziwiająca zgodność opisywanych i rzeczywistych wielkości pozwala przypuszczać, że i Świątynia Salomona rzeczywiście tak wyglądała.

Świątynia w Arad przetrwała do VII w. p.n.e. Znaleziono w niej (pochodzące z czasów późniejszych) ostrakony z hebrajskimi napisami. Na dwóch istnieją nazwy rodów kapłańskich znanych z Biblii.

Beer-Szeba to istotne miasto na północnym Negewie. Biblijną Beer-Szebę rozpoznano w Tel es-Seba, nieco na wschód od obecnego miasta. Była to niewielka osada z XI w. p.n.e., w kolejnym stuleciu otoczono masywnym, litym murem (pojedynczym). W południowo-wschodniej części kopca znaleziono kilka bram miejskich, z X w. pochodzi najstarsza z nich, zawierająca miejsce kultu z małym ołtarzykiem kadzielnym, podobne odnaleziono w Dan na północy kraju.

Zbierając informacje na temat południowej granicy państwa Salomona – istnieją wyraźne przesłanki, żeby liczne drobne osady, częściowo ufortyfikowane, powstałe w X/IX w. na tym terenie przypisać Izraelitom. Stanowi to przesłankę co do panowania Salomona na tym terenie.

Można zatem mówić o zasiedleniu przez Izraelitów terenów od Dan (Górna Galilea) po Negew i Morze Czerwone – co oznacza większość obszaru Palestyny. Na całym tym obszarze trwa budowa miast – miasteczek i osad, co znów świadczy o pewnej zamożności zamieszkujacych te tereny ludzi. Co wobec tego działo się wówczas na terenach okolicznych państw?