Czy Stary Testament wzoruje się na wierzeniach innych religii?

Prawie trzy tysiące lat przed chrześcijaństwem, a półtora tysiąclecia przed koncepcjami żydowskimi, w stolicy faraonów – Memfis, narodziła się doktryna o stwarzaniu świata i bogów. Stwórcą miał być bóg Ptah, który słowem i duchem wyłonił innych bogów oraz cały widzialny świat. Stworzenie przypisywano potędze magicznej boga Thota z Hermopolis, którego głos "o właściwych intonacjach" stworzył świat.

Odpowiedź:
Znów absolutnie nic z tego nie wynika i nie jest to żadnym dowodem na to, że właśnie od nich Żydzi przejęli ideę stworzenia świata. Wszystkie kultury ludzkie, począwszy od syberyjskich ludów pierwotnych i ludów żyjących w obszarze koła podbiegunowego, skończywszy na australijskich aborygenach, posiadały ideę stworzenia świata przez jakąś siłę. Najlepiej wyraził to jeden z religioznawców, który napisał, że „Idea stworzenia jest kategorią religijną znaną we wszystkich religiach” ^[11]. Australijscy aborygeni Kakadu i Dieri, z którymi Egipcjanie i Żydzi piszący ST na pewno nie mieli łączności, wyznawali ideę stworzenia świata przez ich bóstwo^[12]. Ajnowie, pierwotni mieszkańcy Japonii, żyjący na dalekich północnych wyspach tego kraju, z którymi Egipcjanie i Żydzi nie mogli mieć kontaktu, posiadali ideę stworzenia świata przez ich boga^[13]. Na całej ziemi nie było chyba ani jednej kultury pierwotnej, która by w to nie wierzyła. Wiele wierzeń tych kultur zbadano i dzięki temu wiadomo, jakie były te wierzenia, na tereny te dotarli misjonarze chrześcijańscy. W relacjonowaniu tych wierzeń ograniczę się do wyliczenia kultur najstarszych i najbardziej odległych od Żydów i Egipcjan, z którymi kultury te nie mogły mieć łączności, a mimo to od najdawniejszych czasów posiadały ideę stworzenia świata przez jakąś Wyższą Istotę (różnie nazywaną), obdarzoną zdolnościami stwórczymi. Z wyliczenia tego wykluczam kultury, co do których stwierdzono, że pewne elementy ich wierzeń z czasem powstały pod wpływem chrześcijańskich misjonarzy. Oto kultury, które doszły do wiary w stworzenie świata bez pomocy Hebrajczyków, Egipcjan lub chrześcijan: Bagobowie z Filipin^[14], syberyjscy Buriaci, którzy wierzyli w stworzenie pierwszej pary ludzkiej z gliny^[15], Indianie Absaroke z Wielkich Równin^[16], Indianie z północnej Montany^[17], Dajakowie, rdzenny lud z Indonezji^[18], Indianie Diegueno z północnej Kalifornii^[19], Ekoi z południowej Nigerii^[20], Eskimosi^[21], wyspiarze z Fidżi^[22], skandynawscy Ugrofinowie^[23], Indianie boliwijscy Guarayu–Guarani^[24], Haidowie z Alaski i Kanady^[25], Hiwarowie z Ekwadoru^[26], Huroni z Ameryki Północnej^[27], Inkowie^[28], Japończycy, którzy swe wierzenia spisali dokładnie już w 712 roku naszej ery^[29], Indianie Kato i Joshua z Ameryki Północnej^[30], Kagabowie, Indianie kolumbijscy^[31], Indianie Kutena z Północnych Równin^[32], meksykański odłam plemienia Keres^[33], Indianie Lenape^[34], zambijscy Lozi^[35], zairscy Lugbarowie^[36] itd.

Wiele z tych ludów mimo izolacji kulturowej posiada w swych kosmogoniach motywy podobne do biblijnych. Np. Apacze wierzą, że Bóg stworzył pierwszą kobietę podczas snu mężczyzny^[37]. Biblijny motyw tchnienia życia (Rdz 2,7) można odnaleźć u północnoamerykańskich Salinów^[38] i Winnebagów^[39].

Wspomniany zaś w Biblii motyw stworzenia człowieka z prochu ziemi (Rdz 2,7) jest tak powszechny w pradawnych opowieściach o stworzeniu świata u różnych kultur (w tym geograficznie odizolowanych od Żydów i obszaru Mezopotamii), że nie ma sensu wszystkich tych kultur tu z nazwy wyliczać. Identyczną konkluzje podaje sam Eliade, pisząc, iż „analogiczne mity są poświadczone właściwie wszędzie na świecie, od starożytnego Egiptu i Grecji aż do ludów «prymitywnych»”^[40]. Poświadcza to pewna publikacja, która odnalazła ten motyw w podaniach prawie wszystkich dawnych ludów ziemi^[41]. Wymieńmy kilka całkiem różnych od siebie ludów, które były geograficznie odizolowane od wpływów kulturowych Mezopotamii, a mimo to wyznawały jednak taką ideę: Winnebagowie^[42] (Ameryka Północna), syberyjscy Buriaci^[43], Indianie Crow^[44], indonezyjscy Dajakowie^[45], Eskimosi^[46], Inkowie^[47] oraz Majowie^[48].

Także biblijny motyw „podobieństwa” stworzenia do Stwórcy wspomniany w Rdz 1,27 można odnaleźć wśród pradawnych wierzeń kultur, które nie znały Biblii. Np. Bagobowie mieli opowiadanie, w którym bóg Melu stworzył na swe podobieństwo pierwszych ludzi. Tak samo wierzyli Winnebagowie^[49] i Indianie Arikara^[50]. Podobne, powstałe dwa tysiące lat przed Chrystusem motywy mieli jeszcze przed przybyciem Europejczyków do Nowej Zelandii Maorysi^[51].

Podobną sytuację mamy w kwestii biblijnego motywu wód pierwotnego chaosu oraz ptaka unoszącego się nad dziełem Bożego stworzenia (Rdz 1,1–2). Większość niebiblijnych kultur zawiera identyczny motyw w swych dawnych podaniach o stworzeniu^[52].

Długo mógłbym tak jeszcze wyliczać ludy posiadające kosmogonie podobne do biblijnej kosmogonii, ale myślę, że to spokojnie wystarczy. Warto jeszcze tylko dodać, że pewne ludy geograficznie odizolowane od kultury biblijnej^[53] posiadały nawet motyw czegoś podobnego do wieży Babel, który jest obecny właśnie w pradawnym micie zambijskich Lozi (Barotse). Ludzkość, budując wieżę, chce dostać się do nieba^[54] – prawie identycznie jak w Biblii (por. Rdz 11,4). Ciekawe jest też to, że pewne odizolowane od świata biblijnego ludy posiadały wspomniany w ST motyw jednego języka ludzkości (Rdz 11,1). Taki wątek przewija się w wierzeniach takich kultur, jak Apacze^[55] i Eskimosi^[56], czyli kultur tak bardzo odległych od siebie i od kultury biblijnej.

Jak po raz kolejny widać, różne wierzenia mogą się przewijać w kulturach odizolowanych od siebie, zatem samo podobieństwo pewnych wierzeń w oddzielnych kulturach jest zbyt słabą przesłanką dla twierdzenia podtrzymywanego przez Agnosiewicza, że jedni musieli przejmować pewne idee od drugich.

Zainteresowanych poznaniem wszystkich ludów posiadających kosmogonię opowiadające o stworzeniu świata przez Istotę czy istoty wyższe odsyłam do wyczerpującego dzieła D.A. i M.A. Leemingów pt. Mity o stworzeniu świata i ludzi (Poznań 1999).