III Niedziela Zwykła - Rok B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

III Niedziela Zwykła – Rok B

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Nawrócenie Niniwitów

Czytanie z Księgi proroka Jonasza

Pan przemówił do Jonasza po raz drugi tymi słowami: „Wstań, idź do Niniwy, wielkiego miasta, i głoś jej upomnienie, które Ja ci zlecam”. Jonasz wstał i poszedł do Niniwy, jak Pan powiedział.
Niniwa była miastem bardzo rozległym - na trzy dni drogi. Począł więc Jonasz iść przez miasto jeden dzień drogi i wołał, i głosił: „Jeszcze czterdzieści dni, a Niniwa zostanie zburzona”.
I uwierzyli mieszkańcy Niniwy Bogu, ogłosili post i oblekli się w wory od największego do najmniejszego.
Zobaczył Bóg czyny ich, że odwrócili się od swojego złego postępowania. I ulitował się Bóg nad niedolą, którą postanowił na nich sprowadzić, i nie zesłał jej.
Jon 3,1-5.10

Nawrócenie mieszkańców Niniwy (3,1-10). Budowa trzeciego epizodu przypomina strukturę epizodu pierwszego, zawartego w rozdz 1. Widać to wyraźnie w powtórzeniu w Jon 3,1-3 Bożego polecenia skierowanego do Jonasza w 1,1-3. W każdym z tych rozdziałów Jonasz spotyka grupę pogan, którzy w rezultacie tego nawracają się; w obydwu przypadkach ważną rolę odgrywa przywódca grupy (kapitan statku, król Niniwy). Autor w dalszym ciągu posługuje się przesadą, np. opisując niezwykłą wielkość Niniwy (w. 3) czy też niewiarygodne natychmiastowe nawrócenie wszystkich mieszkańców miasta.

3. ”Jonasz wstał i poszedł”: Minie kilka pełnych napięcia chwil, zanim stanie się jasne, że tym razem Jonasz okazał posłuszeństwo. Najwyraźniej zrozumiał daremność ucieczki po przygodzie z burzą morską i wielką rybą. Może gdzieś w głębi serca tliła się nadzieja, że mieszkańcy Niniwy odrzucą jego przesłanie i otrzymają sprawiedliwą odpłatę w postaci Bożego gniewu (zob. Jon 4,5b). Autor, opisując Niniwę, czerpie z legendarnych doniesień o jej wielkości (i nieprawości), które funkcjonowały w powszechnej świadomości aż do czasu jej zniszczenia w 612 r. przed Chr.

4. ”jeden dzień drogi”: Już sam fakt podjęcia przez proroka bez oporu misji w legendarnym mieście, znanym ze swej niezwykłej wielkości, a także niezwykłego okrucieństwa jego mieszkańców, służy podkreśleniu niezwykłości natychmiastowego i powszechnego nawrócenia się mieszkańców Niniwy. Mowa Jonasza, która dała tak zdumiewające rezultaty, składała się zaledwie z pięciu hebr. słów. Użycie hkp, „zburzyć”, „zniszczyć” (por. Rdz 19,25), oraz innych tekstów paralelnych (por. Jon 1,2 i Rdz 18,21; 19,13) przywołuje na myśl opowieść o Sodomie i Gomorze (Rdz 18-19). Przy tej okazji należy przypomnieć rozmowę Abrahama z Bogiem o Bożej sprawiedliwości (Rdz 18,22-33).

Odchodząc od porządku chronologicznego w przedstawianiu sekwencji wydarzeń, autor daje dowód swych umiejętności narracyjnych. Rozpoczyna podsumowaniem o powszechnym charakterze nawrócenia miasta w odpowiedzi na przesłanie Jonasza (w. 5). Podkreśla w ten sposób niezwykłą, całkowitą zmianę, która dokonała się w jego mieszkańcach, w przeciwieństwie do połowicznych działań niechętnego swej misji proroka.

5. ”uwierzyli mieszkańcy Niniwy Bogu”: Nie chodzi jedynie o uwierzenie w ostrzeżenie Jonasza. Hebrajskie słowo opisujące reakcję mieszkańców Niniwy (‘mw, „uwierzyć”, „zaufać”) pojawia się w tak ważnych tekstach, jak Rdz 15,6 i Wj 14,31, gdzie Abraham, a potem lud Izraela odpowiedzieli prawdziwą wiarą w Boga.

10. ”ulitował się Bóg”: Augustyn pisze, że Niniwa została rzeczywiście „zniszczona”: „ (…) została zniszczona w swej nieprawości, lecz odbudowana w dobroci” (En. In Ps. [PL 36. 592]).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

1-4. Poszedł do Niniwy. Odległość z Jafy (gdzie ryba mogła wyrzucić Jonasza na brzeg) do Niniwy wynosiła około 880 km. Karawany pokonywały zwykle 32-40 km dziennie, zatem podróż Jonasza do Niniwy trwałaby ok. miesiąca.

3. Niniwa była miastem bardzo rozległym. Roz­miary Niniwy opisano w kategoriach czasu, które­go Jonasz potrzebowałby na wykonanie swojej misji. Prorok nie obchodzi miasta wzdłuż jego murów, lecz głosi swoje przesłanie na kolejnych miejskich placach. Podczas swej wędrówki musiał też obejść kilka bram miejskich oraz obszarów świątyń. Ważne obwieszczenia można było komu­nikować w kilku określonych porach dnia.

4. Przesłanie Jonasza. Jonasz niesie mieszkań­com Niniwy przesłanie nadchodzącego sądu, czę­sto pojawiające się na ustach proroków. Nie należy mylić roli proroka z rolą misjonarza. W starożyt­nym świecie prorok miał za zadanie przekazać określonej grupie słuchaczy taką wiadomość, jaką otrzymał od Boga. Zadaniem misjonarza byłoby przekazanie Bożej wieści o zbawieniu dla każdego. Przesłanie prorockie rzadko było tak przyjemne jak wiadomość przynoszona przez misjonarza. W przesłaniu Jonasza nie ma niczego, co wzywało­by do nawrócenia lub odwrócenia się od fałszywych bogów. Brak też pouczeń na temat woli Bożej i oskarżania o wyrządzone zło. Nie ma w nim żad­nej warunkowej propozycji. Prorok w starożytnym świecie nie przybywał wprowadzać w tajniki teolo­gii lub przekonać do przyjęcia określonego poglą­du religijnego. Zjawiał się, by ogłosić wiadomość od Boga.

4. Prorocy. Instytucja prorocka była dobrze zna­na w starożytnym świecie, dlatego opisana tutaj sy­tuacja nie jest niczym nowym dla Asyryjczyków. Istnieje kilka wzmianek na temat asyryjskich pro­roków i ich proroctw w dokumentach z okresu pa-
nowania Asurbanipala (około stu lat późniejszych od Jonasza). Prorocy pełnili tam rolę oficjalnych i nieoficjalnych doradców królewskich. W zacho­wanych proroctwach przesłanie jest zasadniczo pozytywne, potwierdza działania króla, jego decy­zje i politykę. Wcześniejsze przykłady z Mari (XVIII w. przed Chr.) mają częściej charakter ne­gatywny, ukazują jednak proroków przekazujących przesłanie królom.
 

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Naucz mnie chodzić Twoimi ścieżkami.

Daj mi poznać Twoje drogi, Panie,
naucz mnie chodzić Twoimi ścieżkami.
Prowadź mnie w prawdzie według Twych pouczeń,
Boże i Zbawco, w Tobie mam nadzieję.
Refren.
Wspomnij na swoje miłosierdzie, Panie,
na swoją miłość, która trwa od wieków.
Pamiętaj o mnie w swoim miłosierdziu
ze względu na dobroć Twą, Panie.
Refren.
Dobry jest Pan i prawy,
dlatego wskazuje drogę grzesznikom.
Pomaga pokornym czynić dobrze,
uczy pokornych dróg swoich.
Refren.
Ps 25,4-5.6-7bc.8-9

Lamentacja jednostki w formie akrostychu.

4. „Droga” Jahwe jest głównym tematem (por. ww. 4-5, 8-10.12), rozdzielonym fragmentami o potrzebie psalmisty – przebaczenia grzechów (ww. 6-7.11).

6-7. Grzechy psalmisty wygłaszają mowę o miłosierdziu Bożym.

13. Por Pwt 1,35-36; 6,18.

17. Na temat „przestrzenności” „ograniczoności” zob. Ps 4,2.

19. Mych nieprzyjaciół: „jest ich wielu”: Por. Ps 3,2-3.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Przemija postać tego świata

Czytanie z Pierwszego Listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian

Mówię wam, bracia, czas jest krótki.
Trzeba więc, aby ci, co mają żony, tak żyli, jakby byli nieżonaci, a ci, co płaczą, tak jakby nie płakali, ci zaś, co się radują, tak jakby się nie radowali; ci, co nabywają, jak gdyby nie posiadali; ci, co używają tego świata, tak jakby z niego nie korzystali.
Przemija bowiem postać tego świata.
1 Kor 7,29-31

Trudne czasy, które nadchodzą, wywrą wpływ na wszystkie normalne więzi międzyludzkie. Wielu Żydów oczekiwało nadejścia okresu wielkiego ucisku przed nastaniem końca świata. W tym czasie małżeństwo i prokreacja miały stracić swój sens. W czasie wielkich klęsk, gdy można było utracić współmałżonka i dzieci, miała zastosowanie taka sama zasada (np. Jr 16,2; nie było to jednak normą — por. Jr 29,6)

29-30. Paweł oczekiwał bliskiej paruzji (1 Tes 4,16-17; 1 Kor 15,51-52), nie zachęcał do zachowywania pozorów, lecz do niezależności. Czynienie nowych zobowiązań byłoby nierozsądne, gdy wszystko ma się ku końcowi.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Bliskie jest królestwo Boże.
Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Mk 1,15

EWANGELIA
Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię

Słowa Ewangelii według świętego Marka

Gdy Jan został uwięziony, przyszedł Jezus do Galilei i głosił Ewangelię Bożą. Mówił: „Czas się wypełnił i bliskie jest królestwo Boże. Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”.
Przechodząc obok Jeziora Galilejskiego, ujrzał Szymona i brata Szymonowego, Andrzeja, jak zarzucali sieć w jezioro; byli bowiem rybakami. Jezus rzekł do nich: „Pójdźcie za Mną, a sprawię, że się staniecie rybakami ludzi”. I natychmiast zostawili sieci i poszli za Nim.
Idąc nieco dalej, ujrzał Jakuba, syna Zebedeusza, i brata jego, Jana, którzy też byli w łodzi i naprawiali sieci. Zaraz ich powołał, a oni zostawili ojca swego, Zebedeusza, razem z najemnikami w łodzi i poszli za Nim.
Mk 1,14-20

14-15. Podsumowanie przesłania Jezusa może być też podsumowaniem Markowej Ewangelii lub dobrej nowiny (Mk 1,1): ludzie powinni zwrócić się ku Bogu jeśli uwierzą w dobrą nowinę, że Bóg jest gotów spełnić wszystkie obietnice, jakie dał swojemu ludowi.
Żydzi byli świadomi, że w pewnym sensie Bóg już panuje nad wszechświatem, lecz codziennie modlili się o nadejście dnia, w którym Jego królestwo (lub panowanie) zostanie ustanowione nad wszystkimi narodami ziemi. Wierzyli, że wtedy wszyscy ludzie poddadzą się Bogu. Ponieważ Ewangelie potwierdzają, iż Jezus musi przyjść dwukrotnie, przeto królestwo Boże nastanie w dwóch etapach: przyszłe Boże panowanie zostanie ustanowione już teraz w życiu ludzi, którzy są Mu posłuszni, zaś panowanie nad całym światem stanie się faktem, gdy Jezus przyjdzie powtórnie. W czasach Jana dokonanie takiego rozróżnienia nie było jednak możliwe.

14.”Gdy Jan został uwięziony”: Czasownik paradothēnai, „wydany, uwięziony”, pełni ważną rolę w Markowym opisie męki i śmierci Jezusa. Jego użycie w tym miejscu czyni los Jana Chrzciciela zapowiedzią przyszłego losu Jezusa,

”do Galilei”: Jezus przebywał nad rzeką Jordan razem z Janem Chrzcicielem, a później na Pustyni Judzkiej. Teraz powrócił w rejon swojej służby – do Galilei, która ogólnie rzecz biorąc była do niego bardziej przychylnie nastawiona niż Judea (chociaż Jezus został odrzucony przez mieszkańców Nazaretu [6,1-6], Jan Chrzciciel zaś zgładzony na rozkaz władcy Galilei, Heroda Antypasa [6,l4-29])

„głosił Ewangelię Bożą”: Słowo euangelion nawiązuje do greckiej terminologii zaczerpniętej z Deutero-Izajasza (zob. 40,9; 41,27; 52,7; 60,6; 61,1-2). Dobra nowina pochodziła od Boga, jej treścią zaś było Boże działanie.

”Mówił”: Podsumowanie Jezusowego zwiastowania w formie eschatologicznego ostrzeżenia stworzy ramy dla wszystkiego, co będzie on mówił i czynił w dalszej części Ewangelii.

15.”Czas się wypełnił”: Dzielenie historii ludzkości na okresy było powszechną praktyką żydowskich apokaliptyków (zob. 1 Hen 93,1-10; 91,12-17; Tes. Mojżesza 10). Wraz z nadejścim czasu wyznaczonego w Bożym planie, miało nastać królestwo Boże. Głównym elementem ostrzeżenia. Jezusa było to, że moment ten już nadszedł

”bliskie jest królestwo Boże”: W judaizmie czasów Jezusa określenie „królestwo Boże” odnosiło się przyszłego objawienia Bożej władzy i sądu nad narodami do mającego w przyszłości nastąpić Bożego panowania nad całym stworzeniem. Panowanie to już jest „bliskie” (ēngikeri).

”Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”: Nastanie królestwa Bożego będzie wymagało od ludzi zmiany postępowania co wyraźnie podkreślał Jan (1,4). Wezwanie „wierzcie w Ewangelię” łączy zwiastowanie Jezusa z wiarą po jego zmartwychwstaniu, określaną słowem pistis, „wiara”, i z euangelion, „dobra nowina”, odgrywającymi tak ważną rolę w NT.

16-20. Starożytni pisarze lubili ilustrować swoje nauki przykładami, Marek i tu nie stanowi wyjątku. Opowiedziawszy, w jaki sposób Jan wzywał ludzi, by wrócili się ku Bogu, podaje następnie praktyczny przykład ilustrujący, jak uczynili to niektórzy z wyznawców Jezusa.
W Palestynie niewielu było ludzi bogatych - większość mieszkańców tych ziem była biedna. Niektórzy (np. rybacy) tworzyli warstwę średnią, pomiędzy biednymi i bogatymi. (Podział na biednych i bogatych był w Galilei znacznie mniej wyraźny niż w pozostałej części cesarstwa rzymskiego.) Jakub i Jan najwyraźniej nie byli ludźmi biednymi - mieli „najemników” (w. 20), na których stać było tylko ludzi stosunkowo zamożnych (termin ten może też oznaczać wynajmowanych niewolników, tutaj jednak chodzi przypuszczalnie o wolnych robotników najemnych). Piotr i Andrzej prowadzili prawdopodobnie interesy razem Jakubem i Janem (Łk 5,7-10). Wiemy o istnieniu innych spółek rybackich z tego okresu. Omawiany fragment wskazuje, że żaden z tych uczniów nie po rzucił swojej pracy, ponieważ nie była ona zbyt intratna. Opuścili dla Jezusa dobrze płatne zajęcie.

W czasach Jezusa wielu żydowskich nauczycieli sądziło, że największym przykazaniem było okazywanie czci rodzicom. Niespodziewane porzucenie rodziny i rodzinnego interesu stanowiło wielką ofiarę, która była sprzeczna ze wszystkim, co głosiły ówczesne obyczaje.
Uczniowie zwykle sami znajdowali sobie nauczycieli. Ponieważ stanie się uczniem wiązało się często z zaprzestaniem (na pewien czas) wykonywania zajęcia będącego głównym źródłem utrzymania oraz z opuszczeniem żony i dzieci, decyzja wyboru nauczyciela podejmowana była najczęściej po długim namyśle, szczególnie gdy nauczyciel podróżował z miejsca na miejsce (zamiast pozostawać w jednym mieście, by w nim nauczać).

Oprócz wprowadzenia na scenę dwóch par braci, którzy odegrają pewną rolę w 1,29-31, relacja o powołaniu przez Jezusa pierwszych czterech uczniów dostarcza modelowego przykładu odpowiedzi na Jego pojawienie się. Ich nieprzygotowanie i brak dążności do wewnętrznej przemiany służą do podkreślenia głównej myśli opowieści: Jezus i słowa jego powołania wywierały tak przemożny wpływ, że wewnętrzne przygotowanie czy zaznajomienie się z jego nauką było zbyteczne; pierwsi uczniowie; nie musieli się długo zastanawiać, by z entuzjazmem pójść za Jezusem. Zgodnie z żydowskim zwyczajem uczniowie przychodzili do sławnych nauczycieli po naukę, a łącząca ich więź była silna (zob. J 1,3542); tutaj jednak to Jezus przychodzi do uczniów. Por. Mt 4,18-22; Łk 5,1-11.16.

16. ”Przechodząc obok Jeziora Galilejskiego”: Jezus spotyka swoich pierwszych uczniów w miejscu ich pracy, na brzegu Jeziora Galilejskiego. Z wyjątkiem tego wersetu i 7,31 Marek nazywa je po prostu „jeziorem” (2,13; 3,7; 4,1; 5,1).

”Szymona i brata Szymonowego, Andrzeja”: Pierwszego ucznia nazywano zamiennie „Szymonem” i „Piotrem”, drugie imię było przydomkiem nawiązującym do jego charakteru. O Andrzeju jest powiedziane bardzo niewiele (zob. 1,29; 3,18; 13,3)

”byli […] rybakami”: Pierwsi uczniowie zajmowali się połowem ryb, co było głównym zajęciem na wybrzeżu. Mieli sieci (1,16) i zatrudniali robotników (1,20). Porzucili dobrze prosperujące, dające materialne zabezpieczenie, zajęcie i poszli za Jezusem. Jest całkiem prawdopodobne, że potrafili czytać i pisać, dobrze też znali Biblię. Hipoteza, że byli oni ludźmi nieuczonymi, wynika ze zbyt dosłownego odczytania Dz 4.13.

17. ”rybakami ludzi”: Metaforę tę lepiej można rozumieć w kontekście ich zajęcia niż w świetle Jr 16,16 czy wczesnochrześcijańskiej tradycji.


18. ”poszli za Nim”: Ich odpowiedź została opisana za pomocą nowotestamentowego terminu dotyczącego uczniostwa (akoloutheō, „towarzyszyć, naśladować”), stąd opowieść ta ma walor wzorcowy, wzywa do naśladowania.

19. ”Jakuba, syna Zebedeusza, i brata jego Jana”: Synowie Zebedeusza tworzyli razem z Piotrem najbliższy krąg uczniów wśród Dwunastu (zob. 1,29-31; 3,16-17; 5,35-43; 9,2-13; 10,35-45; 13,3; 14,32-42).

20. ”z najemnikami”: Wyrażenie to lepiej rozumieć jako wspomnienie historyczne niż jako określenie symboliczne. Opowieść zwraca uwagę na cenę uczniostwa, jak i wymóg wyrzeczenia się rodziny i zabezpieczenia materialnego.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :