X NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

X NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Czytania mszalne

 PIERWSZE CZYTANIE
Bóg pragnie miłości

Czytanie z Księgi proroka Ozeasza

Dołóżmy starań, aby poznać Pana; Jego przyjście jest pewne jak świt poranka, jak wczesny deszcz przychodzi On do nas i jak deszcz późny, co nasyca ziemię.

Cóż ci mogę uczynić, Efraimie, co pocznę z tobą, Judo? Miłość wasza podobna do chmur na świtaniu albo do rosy, która prędko znika. Dlatego ciosałem ich przez proroków, słowami ust mych zabijałem, a Prawo moje zabłysło jak światło. Miłości pragnę, nie krwawej ofiary, poznania Boga bardziej niż całopaleń.

Oz 6,3–6

3. Dalsze nawoływanie do skruchy, ale już w słowach przypominających ryty płodności (wczesny deszcz, deszcz późny).

4. Jahwe odpowiada w formie wyroczni. Retoryczne pytanie zdradza walkę - charakterystyczną dla myśli Ozeasza - toczącą się między Bożą wolą zbawienia a jego sprawiedliwością. Wyrocznia obnaża nie-szczerość Izraela (w. 4b) i niemożność zrozumienia Jahwe, chociaż karcił ich w różny sposób, co wskazywali prorocy (w. 5 a).

5b. Werset ten należy czytać: „a mój sąd jaśnieje jak światło" (LXX). Niezmienny sąd Jahwe, którego obrazem jest nigdy nie gasnące światło słońca, kontrastuje z niestałością Izraela podobną do efemerycznej rosy.

6. Wyjaśnienie przeszłych działań Jahwe tłumaczy - inaczej nie miałoby to sensu - dlaczego obecna skrucha Izraela zawodzi; nie nauczył się on niczego i wciąż polega na zewnętrznym kulcie, któremu nie towarzyszy wierność przykazaniom Jahwe. Ozeasz nie odrzuca całkowicie ofiar (por. 9,4, gdzie pozbawienie ofiary jest karą, a więc utratą czegoś dobrego). Wedle zwyczaju hebrajskiego prorok potwierdza jeden, to drugi aspekt, nie troszcząc się o niuanse. W w. 7 ton jest mniej osobisty, a przedmiotem potępienia nie jest już fałszywy kult, a raczej przejawy naruszenia przymierza. Ta zmiana może wskazywać na nowy ustęp, ale lista niewierności Izraela została umieszczona na właściwym miejscu, poszerza bowiem obraz zatwardziałości Izraela, będącej przeszkodą w prawdziwym zjednoczeniu z Jahwe. Temat ten jest streszczony w 7,1-2, stąd wnosić można, że obecny układ jest zaplanowany.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

 PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Boże zbawienie ukażę uczciwym.

Przemówił Pan, Bóg nad bogami,
i wezwał ziemię od wschodudo zachodu słońca.
„Nie oskarżam cię za twe ofiary,
bo twoje całopalenia zawsze sąprzede Mną.
Refren.
Gdybym był głodny, nie mówiłbym ci o tym,
bo do Mnie świat należy i wszystko,co go napełnia.
Czy będę jadł mięso cielców
albo pił krew kozłów?
Refren.
Bogu składaj ofiarę dziękczynną,
spełnij swoje śluby wobec Najwyższego.
I wzywaj Mnie w dniu utrapienia,
uwolnię ciebie, a ty Mnie uwielbisz”.
Refren.

Ps 50,1 i 8.12–13.14–15

Psalm jest prawdopodobnie częścią liturgii odnowienia przymierza i może mieć ścisłe powiązania z kręgami prorockimi. Bóg, jako panujący, oskarża swego wasala, Izraela, o zerwanie przymierza.
Struktura:
Część I: ww. 1-6 (wezwanie na sąd);
Część II: ww. 7-15 (sprawa ofiar);
Część III: ww. 16-23 (zganienie tych, którzy nie słuchają Boga):
ww. 16-17 (ogólne oskarżenie);
ww. 18-21 (szczegółowe oskarżenie);
ww. 22-23 (podsumowujące zakończenie).

1-6. Jahwe jako boski sędzia wzywa ziemię (w. 1) i niebo (w. 4) na świadków przeciw swemu ludowi w „procesie o zerwanie przymierza" (por. Jr 2,9-13). 

5. Wprowadzenie tematu ofiary, rozwiniętego w części II (por. również w. 23). Co do ofiary w kontekście przymierza por. Rdz 31,51-54; Wj 24,22.

7-21. Te dwa fragmenty omawiają, jakie czyny są cenne w oczach Boga przymierza. Pierwszy (kończący się w ww. 14-15) przypomina ludziom, że sama ofiara nie wystarcza; musi jej towarzyszyć posłuszeństwo Bogu (por. Ps 40,7.9). Jest to temat ww. 16-21.

14. Ofiara stanowi odpowiedź na zbawcze czyny Boże. „Ofiara dziękczynna" i „śluby" były dwoma rodzajami „ofiary wspólnotowej", które umacniały związek między Bogiem i składającym ofiarę.

15. Wezwaniu imienia Bożego często towarzyszyła ofiara (por. 1 Krl 18,36; 1 Krn 21,26).

16-21. Sedno sprawy, którą Jahwe wnosi przeciw ludowi - nieprzestrzeganie przykazań przymierza; porównaj „liturgię wejścia" (Ps 15; 24,3-6). 16. Wielu komentatorów oddziela wyraźnie ww. 7-15 i 16-21, uważając drugi tekst za skierowany do innej grupy. Lecz rzeczą bardziej prawdopodobną jest, że „grzesznik" oznacza „oskarżonego (Izrael)".

23. Wnioski podsumowujące psalm i powtarzające jego główne tematy: ważność ofiary dziękczynnej (Część II) i postępowanie drogą Bożą - tzn. zachowywanie prawa przymierza (Część III).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

 DRUGIE CZYTANIE
Wiara podstawą usprawiedliwienia

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Bracia:
Abraham wbrew nadziei uwierzył nadziei, że stanie się ojcem wielu narodów zgodnie z tym, co było powiedziane: „Takie będzie twoje potomstwo”.

I nie zachwiał się w wierze, choć stwierdził, że ciało jego jest obumarłe – miał już prawie sto lat – i że obumarłe jest łono Sary. I nie okazał wahania ani niedowierzania co do obietnicy Bożej, ale się wzmocnił w wierze. Oddał przez to chwałę Bogu i był przekonany, że mocen jest On również wypełnić, co obiecał. Dlatego też poczytano mu to jako sprawiedliwość.

A to, że poczytano mu, zostało napisane nie ze względu na niego samego, ale i ze względu na nas, jako że będzie poczytane i nam, którzy wierzymy w Tego, co wskrzesił z martwych Jezusa, Pana naszego. On to został wydany za nasze grzechy i wskrze szony z martwych dla naszego usprawiedliwienia.

Rz 4,18–25

18-22. Wiara zdefiniowana przez odwołanie do doświadczenia Abrahama nie jest bierną zgodą na to, co Bóg powiedział, lecz wytrwałym poleganiem na Jego obietnicy, za którą wierzący gotów jest oddać swoje życie i zgodnie z którą postępuje. W istocie więc nie ma sprzeczności pomiędzy Pawłem a Jakubem (zob. Jk 2,14-16). Jest możliwe, chociaż mało prawdopodobne, że analogia Pawłowa nawiązuje w tym punkcie do ofiarowania i ocalenia Izaaka, syna Abrahama (Rdz 22).

18. ”wbrew nadziei uwierzył nadziei”: Dosłownie „wbrew (wszelkim ludzkim) oczekiwaniom, w nadziei zawierzył (Bogu)". Chociaż Abraham miał wiele ludzkich powodów, by ulec zwątpieniu, że kiedykolwiek doczeka się potomka, wierzył, pewny tego, do czego Boża obietnica dawała mu natchnienie. Wziął Boga za słowo i uwierzył w jego stwórczą moc, która sprawić może to, co wydaje się niemożliwe. Izaak stał się w ten sposób urodzony „na skutek obietnicy" (Ga 4,23; por. Rdz 17,16.19; 18,10).

19. ”ciało jego jest już obumarłe”: Pomijając Rdz 25,1-2, gdzie wspomina się sześcioro innych dzieci, które narodziły się Abrahamowi z Ketury, Paweł nawiązuje jedynie do Rdz 17,1-21: Abraham upadł na twarz i śmiał się, gdy usłyszał, że on, człowiek liczący 99 lat, mający ciało już niemal obumarłe, będzie miał syna. Sara liczyła wówczas 90 lat i była bezpłodna.

20. ”nie okazał wahania ani niedowierzania co do obietnicy Bożej”: Paweł pomija fakt, że Abraham zanosił się od śmiechu. Później według tradycji żydowskiej oznaczało to jego wielką radość (”Jub. 16,19).

”Oddał przez to chwałę Rogu”: Starotestamentowe wyrażenie (1 Sm 6,5; 1 Krn 16,28) opisuje reakcję Abrahama jako wyrażenie wdzięczności Bogu. Jego prawość została teraz połączona z tą reakcją. Po raz trzeci Paweł cytuje Rdz 15,6 (zob. 4,3.9).

23-25. Paweł zaczyna odnosić swoje wyjaśnienia dotyczące Abrahama do czytelników (zastosowanie to ciągnie się aż do Rz 5,11). Starożytni nauczyciele (żydowscy i wywodzący się z kultury grecko-rzymskiej) często posługiwali się przykładami, by zachęcić czytelników do przemyślenia i zmiany postępowania.

24. ”ale i ze względu na nas”: Paweł przypomniał wydarzenia związane z postacią Abrahama, by odnieść je do swych czytelników. Sięga w ten sposób po midraszową interpretację - zwyczaj uwspółcześniania lub aktualizowania ST poprzez odnoszenie go do nowej sytuacji. Można porównać z późniejszym midraszem: „Wszystko, co zostało napisane o Abrahamie, powtarza się w historii jego dzieci" (Gen. Rabb. 40,8). Zob. też 1 Kor 9,9-10; 10,6-11. Wiara Abrahama jest wzorem dla wiary chrześcijańskiej, ponieważ obiekt wiary pozostaje ten sam: wiara w Boga, który ożywia umarłych,

”będzie poczytane i nam”: Sprawiedliwość zostanie nam poczytana w czasie eschatologicznego sądu, jeśli tylko mamy wiarę Abrahama.

”Tego, co wskrzesił z martwych Jezusa, Pana naszego”: Abrahama wiara w Boga, który ożywia umarłych (4,17), stanowi zapowiedź wiary chrześcijan w Boga, który w sposób szczególny wzbudził z martwych Jezusa. Skuteczność zmartwychwstania zostaje przypisana Bogu Ojcu. Zmartwychwstałego Chrystusa pozdrawiano jako Kyriosa (zob. 10,9).

25. ”wydany za nasze grzechy i wskrzeszony z martwych dla naszego usprawiedliwienia”: Werset ten stanowi przypuszczalnie fragment przed-Pawłowego kerygmatycznego zwiastowania. Nawiązuje ono do Iz 53,4-5.11-12 i wskazuje na zastępczy charakter cierpień Chrystusa, występującego w roli sługi Jahwe, którzy bierze na siebie ludzkie grzechy i wyjednuje usprawiedliwienie dla człowieka. W Iz 53,11 (LXX) grzechy (hamartias) i usprawiedliwienie (dikaioun) są sobie w podobny sposób przeciwstawione, zaś w 53,5 Sługa zostaje „przybity za nasze grzechy". Dwa czasowniki w stronie biernej użyte przez Pawła należy przypuszczalnie rozumieć jako „teologiczną stronę bierną", parafrazę oznaczającą działanie Boga (ZRG § 236). Dwukrotne użycie tego samego przyimka dia sprawia, że zastosowany przez Pawła paralelizm jest wyraźny. Jednak znaczenie samego przyimka jest przedmiotem sporów. Taylor tłumaczy go „z powodu" w obydwu przypadkach, bez dalszego ich wyjaśniania. Michel ma słuszność, odrzucając takie znaczenie w drugiej części wersetu, tj. że Jezus został wskrzeszony z martwych, ponieważ my zostaliśmy usprawiedliwieni przez jego śmierć (Schlatter). Wielu komentatorów rozróżnia dwa znaczenia, pierwsze dia uznając za przyczynowe („z powodu naszych występków"), drugie zaś za celowe („dla naszego usprawiedliwienia"); podobnego zdania są Cranfield, Kasemann, Kuss, Leenhardt, Michel, Wilckens. Ponieważ ukrzyżowanie i zmartwychwstanie są dwiema blisko ze sobą związanymi fazami tego samego zbawczego wydarzenia, ich zestawienie jest rezultatem zastosowania figury retorycznej, antytetycznego paralelizmu (Kasemann, i>Romans 129). Nie należy narzucać temu fragmentowi takiej wymowy, że celem śmierci Chrystusa było jedynie usunięcie ludzkich grzechów, zaś jego zmartwychwstanie dokonało się dla naszego usprawiedliwienia. Paweł nie zawsze łączy w sposób bezpośredni usprawiedliwienie ze zmartwychwstaniem (3,24-26; 5,9-10). Potwierdzenie roli, jaką śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa odegrały w obiektywnym odkupieniu ludzkości, tworzy stosowną konkluzję części A, należącej do doktrynalnej części Rz.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają.
Nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

Mt 9,12b.13b

 EWANGELIA
Powołanie Mateusza na Apostoła

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Jezus wychodząc z Kafarnaum, ujrzał człowieka siedzącego w komorzecelnej, imieniem Mateusz, i rzekłdo niego: „Pójdź za Mną”.On wstał i poszedł za Nim.

Gdy Jezus siedział w domu za stołem, przyszło wielu celników i grzeszników, i siedzieli wraz z Jezusem i Jego uczniami. Widząc to, faryzeusze mówili do Jego uczniów: „Dlaczego wasz Nauczyciel jada wspólnie z celnikami i grzesznikami?”.

On, usłyszawszy to, rzekł: „Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają. Idźcie i starajcie się zrozumieć, co znaczy: »Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary«. Bo nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników”.

Mt 9,9–13

Powołanie celnika Mateusza (9,9-13).
Zob. Mk 2,13-17 i Łk 5,27-32. Opowiadanie składa się z dwóch części: scena powołania Mateusza urywa się w w. 9, a po niej następuje kontynuacja - posiłek Jezusa z grzesznikami (ww. 10-13). Razem z ww. 14-17 część ta tworzy drugą przerwę w serii 10 cudów. Z formalnego punktu widzenia w. 14 można uznać za narracyjny (por. 4,18-22), zaś ww. 10-13 za apoftegmat (sentencję), w którym akcent pada na trzy ostatnie logia. Fragment zawiera jedyny w Mt opis spożywania przez Jezusa posiłku z grzesznikami (zob. jednak 8,11.12; 21,31.32; Łk 19,1-10). Wydaje się, że postępowanie takie było zwyczajem historycznego Jezusa, dlatego tekst jest pomocny w ustaleniu ważnego aspektu oryginalnego i specyficznego charakteru Jego działalności. Tutaj Jezus wyraźnie wyłamuje się ze schematu faryzejskiego mędrca, jednak nie po to, by obalić judaizm, lecz by uratować członków społeczeństwa coraz bardziej spychanych na margines (10,6; 15,24). Jego cel był identyczny z celami wczesnego faryzeizmu, jednak strategia była inna.

9. Lewi [BT: Mateusz] mógł być poborcą podatków na służbie Heroda, ściągającym podatek od rolników. Pracujący w Kafarnaum był przypuszczalnie raczej urzędnikiem celnym, pobierającym opłaty przywozowe od towarów przewożonych przez to miasto przez karawany podążające ważnymi szlakami handlowymi przebiegającymi w jego okolicy. Zajęcie celnika było jeszcze bardziej bezpieczne i dochodowe od zajęcia rybaka. Mateusz porzucił je jednak, by pójść za Jezusem.

”Mateusz”: Dlaczego został tak nazwany, skoro inne Ewangelie synoptyczne określają go imieniem Lewi? Być może w czasie, gdy spisywano tę Ewangelię, Lewi nie odgrywał już doniosłej roli, zaś Mateusz, apostoł, nadal pozostawał ważną postacią. W 10,3 został określony jako celnik (czyli poborca). W ten sposób perykopa ta wchodzi w skład głównych opisów postaci w Mt. Nie jest wykluczone, że apostoł (poborca musiał umieć pisać) stał u początków tradycji tej Ewangelii, być może jako zbieracz wypowiedzi Jezusa. Nie był on jednak na pewno autorem ostatecznej gr. wersji Mt. Szukając informacji na temat autora lepiej sięgnąć do 13,52.

”wstał i poszedł za Nim”: Z psychologicznego punktu widzenia natychmiastowe posłuszeństwo Mateusza jest niezrozumiałe. Taka reakcja zakłada wcześniejszą wiedzę na temat Jezusa i Jego misji oraz refleksję nad swoją rolą w niej. Ta skrajna zwięzłość mogła wynikać z charakteru ustnego przekazu lub sporządzania ksiąg w starożytności i musiała zostać skompensowana siłą wyobraźni czytelnika.

10. Wielu ludzi uznałoby zaproszenie na obiad religijnego mistrza przez człowieka zamożnego za gest godny pochwały. 'Poborcy podatków byli jednak uważani za ludzi kolaborujących z Rzymianami i pogardzani przez pobożnych Żydów. Niektórzy komentatorzy są zdania, że słowo „grzesznicy" odnosi się do wszystkich, którzy nie spożywali posiłków zgodnie z zasadami czystości rytualnej. Określenie to odnosi się jednak przypuszczalnie do wszystkich, którzy wiedli grzeszny żywot, nie troszcząc się o to, co pomyśli o nich religijna wspólnota.

”wielu celników i grzeszników”: Tekst zakłada, że ludzie ci byli wyrzutkami społecznymi. Dlaczego? Celnicy-poborcy kolaborowali z władzami cesarstwa rzymskiego, dlatego uważano ich za nielojalnych i podejrzewano o zdradę. Ponieważ czerpali zysk z pobierania opłat większych od wymaganych, uważano ich za ludzi, którzy wykorzystują innych,

”grzeszników”: Określenie stosowane wobec ludzi wykonujących pogardzane zawody, podejrzewanych o rytualną nieczystość i inne splamienie (jedna z list [m. Qidd. 4,14] wymienia poganiacza osłów i wielbłądów, żeglarza, pastucha, sklepikarza, lekarza [= puszczającego krew], rzeźnika; inne dodają garbarza, obsługującego łaźnię, poborcę).

11. Wspólnota stołu oznaczała powstanie bliskiej więzi pomiędzy ludźmi, którzy w niej uczestniczyli. Faryzeusze przywiązywali drobiazgową wagę do swoich zasad spożywania posiłków i nie lubili biesiadować z ludźmi zachowującymi się bardziej swobodnie (szczególnie z celnikami i grzesznikami). Zakładają tutaj, że Jezus jako mądry nauczyciel powinien podzielać ich przekonania religijne, które uważali za oparte na Piśmie Świętym (Ps 1,1).

12. W swojej odpowiedzi Jezus nawiązuje do znanego w owych czasach obrazu (w którym porównywano lekarzy i nauczycieli), by za jego pośrednictwem przekazać swoją myśl. Szybkie, mądre odpowiedzi były charakterystyczne dla ludowych nauczycieli zarówno żydowskich, jak i greckich.

”Nie potrzebują lekarza zdrowi”: Jezus odpowiada zdroworozsądkowym przysłowiem, jakie znaleźć można u Stobeusza, Plutarcha i Diogenesa Laertiusa. Greccy myśliciele uważali filozofa za lekarza dusz. Lekarz naraża się na niebezpieczeństwo zarażenia się chorobą zakaźną (rytualna nieczystość), aby wyleczyć chorego.

13. Tutaj i w 12,7 Mateusz dodaje cytat z Oz 6,6. Po 70 r. po Chr. fragment ten był uznawany za ważny przez rabinów (np. Johanana ben Zakkai), którzy uważali go za pomocny w skompensowaniu utraty systemu świątynnych ofiar jako środka uzyskania przebaczenia grzechów. Za substytut ofiar uważano badanie Tory i spełnianie uczynków miłosierdzia

Inni rabini często mówili: „Przyjdźcie i uczcie się" lub „Chodźcie i zobaczcie", by zwrócić uwagę słuchaczy na biblijne uzasadnienie swoich poglądów. Fragment Oz 6,6 nie odrzuca ofiar ani rytuałów, lecz podkreśla znaczenie właściwego związku z Bogiem i należytego traktowania biednych, uciśnionych i odrzuconych, jako ważniejsze od ofiary i rytuału (zob. podobnie 1 Sm 15,22; Ps 40,6; 50,7-15; 51,16; 69,30-31; Prz 21,3).

”nie przyszedłem powoływać sprawiedliwych”: Niezależnie od tego, czy tekst stanowi doktrynalne rozszerzenie czy jest autentyczną wypowiedzią Jezusa, dobrze oddaje społeczny zasięg jego służby.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.