Religia i magia w Biblii – między potępieniem a asymilacją

W wielu zakazach pochodzących z Kodeksu Świętości związek z magią i religijnością obcych narodów jest wyraźny. Praktykowanie zakazanych rytów jest usankcjonowane karą, aż do wykluczenia ze świętej społeczności i śmierci (por. Kpł 20,1-7). Fragment z Księgi Kapłańskiej wymienia kompleks zachowań magicznych:

„Nie będziecie jeść niczego z krwią. Nie będziecie uprawiać wróżbiarstwa. Nie będziecie uprawiać czarów. Nie będziecie obcinać w kółko włosów na głowie. Nie będziesz golił włosów po bokach brody. Nie będziecie nacinać ciała na znak żałoby po zmarłym. Nie będziecie się tatuować. Ja jestem Pan! (…) Nie będziecie się zwracać do wywołujących duchy ani do wróżbitów. Nie będziecie zasięgać ich rady, aby nie splugawić się przez nich. Ja jestem Pan, Bóg wasz!” (Kpł 19, 26-28. 31).

Także sformułowanie deuteronomisty, pochodzące z innej tradycji, jest zgodne z prorockim napomnieniem. Przytoczony fragment umieszcza zakaz praktyk magicznych w kontekście wskazań zawartych w proroctwie odnoszącym się do Izraela:

„Nie znajdzie się pośród ciebie nikt, kto by przeprowadzał przez ogień swego syna lub córkę, uprawiał wróżby, gusła, przepowiednie i czary; nikt, kto by uprawiał zaklęcia, pytał duchów i widma, zwracał się do umarłych” (Pwt 18,10-11; por. 18,9-14).

Nowotestamentowe Listy zawierają normy moralne w formie różnych wykazów. W Liście do Galatów wśród „owoców ciała” znalazły się obok siebie „uprawianie bałwochwalstwa” – eidôlolatria [ειδωλολατρία] i „czary” – farmakeia [φαρμακεία] (Ga 5,20). Niektórzy komentatorzy znajdują w nim jeszcze aluzję do uwiedzenia adresatów na sposób podobny do magicznego oddziaływania, a to ze względu na użyty termin baskainô [βασκαίνω], który może oznaczać 'patrzeć złym okiem', 'urzekać kogoś' (Ga 3,1; por. Pwt 28,54. 56)^[6].

W Drugim Liście do Tymoteusza znalazło się podobne do prorockiej zapowiedzi upomnienie wymierzone przeciw szarlatanom zwodzącym ludzi za pomocą sztuk magicznych. Autor zapowiada rozejście się dróg sprawiedliwych i grzeszników: „Tymczasem ludzie źli i zwodziciele (goêtes [γόητες]) będą się dalej posuwać ku temu, co gorsze, błądząc i [innych] w błąd wprowadzając” (2 Tm 3,13).

Także w Liście Judy można znaleźć aluzje do działalności o charakterze magicznym, autor przestrzega przed wpływem ludzi parających się magią (por. Jud 8. 11). Użyty termin enypniazomenoi [ένυπνιαξόμενοι], a więc 'mający sny', wskazuje na naganne – z punktu widzenia wiary – podejście do treści snów.

Literatura mądrościowa podejmuje temat magii stosunkowo rzadko (por. Mdr 12,4; 17,7; 18,13; Syr 34,5), w odróżnieniu od pism apokryficznych, których oddziaływanie jest dalekosiężne, by tylko wspomnieć pojawienie się w księdze kanonicznej Nowego Testamentu imion znanych tylko z apokryfów: Jannes i Jambres (por. 2 Tm 3,8). Później, już po zakończeniu formowania się ksiąg Nowego Testamentu, eksploduje apokryficzna tradycja związana z postacią Szymona Maga.

Klasyfikacja wypowiedzi Biblii na temat magii

Biblia podejmuje temat magii albo jako sposób życia innych narodów albo jako problem świętej społeczności. W biblijnych tekstach przeważa krytyczne odniesienie do magii, zwłaszcza tych formułujących zasady wiary i moralnego postępowania dla narodu wybranego. Niekiedy autor natchniony zdaje się zapominać o krytycznej ocenie magii, opisując po prostu faktyczne zachowania pojedynczych osób lub całych społeczności albo traktuje zachowania magiczne jako element składowy ortodoksyjnej religijności.

Ze względu na ocenę praktyk magicznych można mówić o czterech grupach tekstów. Pierwsza obejmuje te wypowiedzi Biblii, w których sformułowano absolutny zakaz praktykowania magii. Do drugiej grupy należą teksty ukazujące wyższość działania w imieniu jedynego Boga nad aktywnością zakorzenioną w innej religijności i magii^[7]. Trzecia grupa tekstów ukazuje fenomeny o charakterze magicznym jako zintegrowane z oficjalną religią Izraela^[8]. Ostatnią tworzą teksty mówiące o praktykach magicznych wśród przedstawicieli innych narodów, przy czym wydobywa się pozytywne strony takiej aktywności.

Absolutny zakaz praktykowania magii formułuje w sposób kategoryczny i wiążący Tora w swoich trzech wielkich kodeksach (np. Kpł 19,19.26-31; Kpł 20,2-7.27; Pwt 18,10-11). Zakaz jest wiążący dla narodu wybranego i połączony z sankcją, której wykonawcą winna być święta społeczność. Gdy zaś ta zawiedzie, Bóg zapowiada swoją interwencję, jak to formułuje jeden z tekstów:

„Ktokolwiek spośród synów Izraela albo spośród przybyszów, którzy osiedlili się w Izraelu, da jedno ze swoich dzieci Molochowi, będzie ukarany śmiercią. Miejscowa ludność ukamienuje go. Ja sam zwrócę oblicze moje przeciwko takiemu człowiekowi i wyłączę go spośród jego ludu, ponieważ dał jedno ze swoich dzieci Molochowi, splugawił mój święty przybytek, zbezcześcił moje święte imię. Jeżeli miejscowa ludność zasłoni oczy przed takim człowiekiem, który dał jedno ze swoich dzieci Molochowi, i nie zabije go, to Ja sam zwrócę oblicze moje przeciwko takiemu człowiekowi i przeciwko jego rodzinie i wyłączę go spośród jego ludu, jak również i tych wszystkich, którzy go naśladują, którzy uprawiają nierząd z Molochem. Także przeciwko każdemu, kto się zwróci do wywołujących duchy albo do wróżbitów, aby uprawiać z nimi nierząd, zwrócę oblicze i wyłączę go spośród jego ludu. Uświęćcie się więc i bądźcie świętymi, bo Ja jestem święty. Ja, Pan, Bóg wasz!” (Kpł 20,2-7).

W świetle tego typu wypowiedzi praktyki magiczne stanowią jedno z największych zagrożeń dla wiary. Taki jest ton, choć niekiedy trudno jednoznacznie określić treść użytych w tych zakazach terminów. Potępienie nagannych praktyk może mieć formę sentencji prawnej (por. Pwt 13,2-6) lub mądrościowej (por. Syr 34,5) albo napomnienia prorockiego (np. Iz 47,9-13). Konsekwencją naruszenia bezwzględnego zakazu jest kara śmierci i wykluczenie ze świętej społeczności (por. Wj 22,17; Kpł 20,2; Pwt 13,6). Zakaz praktykowania konkretnych rytów podyktowany jest czcią wobec Jahwe i posłuszeństwem wobec Jego wskazań (por. Pwt 13,2-6). Kara śmierci w przypadku wykroczeń w tej materii wiąże się z radykalizmem wiary, która nie uznaje kompromisu, nie godzi się na jakikolwiek ślad czci dla innych bogów.


______________________

SPIS TREŚCI :.
WSTĘP :.
ROZDZIAŁ IV :.
ROZDZIAŁ IX :.
PODSUMOWANIE :.