Religia i magia w Biblii – między potępieniem a asymilacją

Można przypuszczać, że najwyższa kara wyraża także lęk przed tym, by atrakcyjny kult, rozpowszechniony wśród innych narodów, nie odciągał wyznawców od religii, która w tak wielu punktach różni się od niego. Prawo Mojżeszowe surowo traktuje ludzi praktykujących magię, nie stanowi to jednak wyjątku, gdy weźmie się pod uwagę prawodawstwo krajów ościennych^[9].

W Nowym Testamencie spotykamy się z potępieniem wielu praktyk magicznych, głosiciele Ewangelii stosują wobec uprawiających magię klątwę (por. Dz 8,20-23; 13,10-11), co stanowi kontynuację tradycji starotestamentowej. Krytyczne wypowiedzi w odniesieniu do magii znajdziemy jeszcze w Apokalipsie i w Pawłowym Liście do Galatów. W tym ostatnim św. Paweł zalicza czary (farmakeia [φαρμακεία]) do tych grzechów, które „rodzą się z ciała” i które wykluczają z udziału w dziedziczeniu królestwa Bożego (Ga 5,19-21). Mówiąc inaczej, interesujący nas grzech czarów został umieszczony bezpośrednio po określeniu eidôlolatria [ειδωλολατρία], czyli po bałwochwalstwie (por. Ga 5,20)^[10].

Autor Apokalipsy ewidentnie zalicza czary do najpoważniejszych grzechów, gdyż umieszcza je w długim szeregu przestępstw popełnianych przez ludzi trwających w grzechach określanych gdzie indziej jako wykluczające z królestwa Bożego:

„A pozostali ludzie, nie zabici przez te plagi, nie odwrócili się od dzieł swoich rąk, tak by nie wielbić demonów ani bożków złotych, srebrnych, spiżowych, kamiennych, drewnianych, które nie mogą ni widzieć, ni słyszeć, ni chodzić. Ani się nie odwrócili od swoich zabójstw, swych czarów, swego nierządu i swych kradzieży” (Ap 9,20-21).

Czary są domeną tego świata, który jest przeciwny Bogu (por. Ap 18,23), nie ma więc wśród zbawionych „tchórzów, niewiernych, obmierzłych, zabójców, rozpustników, uprawiających czary (farmakos [φαρμακος]), bałwochwalców i wszelkich kłamców” (Ap 21,8; por. 22,15).

Magia praktykowana poza Izraelem jest zwykle związana z oficjalną religią danego kraju. To dlatego w biblijnym przedstawieniu praktyk magicznych krajów ościennych dominuje ujęcie apologetyczne. Fenomenom magicznym zostają przeciwstawione działania osób posłanych przez Boga. W tej konfrontacji, to oczywiste, bardziej skuteczne i ostatecznie przekonujące jest działanie ludzi wiernych Bogu Izraela.

W drugiej grupie tekstów w ostateczności chodzi o wykazanie wyższości jedynego Boga czy Jezusa nad pogańskimi bóstwami i praktykami magicznymi. Tak jest na przykład w narracji o Józefie, potomku Abrahama i Jakuba, który okazuje się lepszy w wyjaśnianiu snu niż wszyscy specjaliści w tej dziedzinie w Egipcie (por. Rdz 41,8. 24. 25-38). Także Mojżesz zwycięża w konkurencji ze wszystkimi czarownikami Egiptu, co w ostateczności ma ukazać potęgę Boga, który poprzez znaki czynione przez Mojżesza zapowiada wyzwolenie swojego ludu (por. Wj 7,10 – 10,29). Jeszcze mocniej zostało potępione uprawianie magii przez Kananejczyków. Autor natchniony, mówiąc o ich eksterminacji jako o Bożej karze, wykorzystał ten przykład, by przestrzec Izraelitów przed naśladowaniem praktyk magicznych (por. Pwt 18,9-14).

Taki obraz religijności Kanaanu wyłania się z ostatecznej redakcji Biblii, podczas gdy faktycznie w dziejach Izraela wystąpił okres synkretyzmu, kiedy usiłowano pogodzić własne dziedzictwo religijne (jahwizm i jego wskazania etyczne) z elementami kananejskimi (np. ubóstwianie sił natury)^[11].

W Nowym Testamencie konkurencja tego typu została ukazana w Dziejach Apostolskich. Znaki, które czyni Filip, głosząc Ewangelię, wywołują podziw Szymona Maga, zdumiewającego dotąd mieszkańców Samarii swoimi czynami (por. Dz 8,9-13). Wyższość Ewangelii nad magią ukazuje inny epizod z tej księgi, gdy aż siedmiu egzorcystów żydowskich nie może sobie poradzić z duchem, który jest gotów usłuchać Pawła (por. Dz 19,13-17).
Trzecia grupa tekstów w Biblii przedstawia niektóre ryty proweniencji magicznej jako elementy oficjalnej religii i kultu Izraela. Znane skądinąd jako przejawy magii – po swoistym „oczyszczeniu” – stały się częścią życia społecznego i religijnego Izraela. Przyjęta w innych kręgach kulturowych i religijnych praktyka wróżenia za pomocą różnych przedmiotów ma swój odpowiednik w akceptowanej w Biblii praktyce odwoływania się do „świętych losów” przy podejmowaniu decyzji. W Starym Testamencie będzie to urim i tummim (por. Wj 28,30; Kpł 8,7-8; Pwt 33,8), w Nowym Testamencie – odwołanie się do losów przy wyborze Macieja do grona jedenastu (por. Dz 1,23-26)^[12].

Ostatni typ wypowiedzi Biblii na temat magii może być określony jako „otwarty” i „akceptujący” albo w duchu „Deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich” Soboru Watykańskiego II („Nostra Aetate”)^[13]. W tej grupie tekstów brak jednoznacznego potępienia magii. Wręcz przeciwnie, okazuje się, że poganie dzięki znanym sobie praktykom magicznym mogą realizować plany Boże. Przykładem są magowie z Mateuszowej „Ewangelii dzieciństwa”, którzy opierając się na astrologii wyruszają na poszukiwanie nowo narodzonego króla żydowskiego, zaś faktycznie oddają cześć Jezusowi (por. Mt 2,1-11). Później zaś, uznając sen za drogę pouczenia ze strony Boga, omijają Heroda i w ten sposób ocalają życie Zbawiciela (Mt 2,12-18).


Biblijna ocena praktyk magicznych

Z powodu tak zróżnicowanych stanowisk wobec magii, zwłaszcza gdy bierze się pod uwagę dwie ostatnie grupy wypowiedzi biblijnych, pojawia się pytanie o kryteria, którymi kierowali się autorzy natchnieni. Innymi słowy, interesuje nas to, co decyduje, że jedne ryty są traktowane jako magiczne i zakazane, inne jako dozwolone, a jeszcze inne jako możliwe do asymilacji w ramach religii objawionej. Pierwsze kryterium, które wynika z dotychczasowej klasyfikacji, można określić jako doktrynalne. Fenomen, który w pewnych okolicznościach może być traktowany jako magiczny, zostanie zaaprobowany, gdy służy, wyraża lub wzmacnia relację religijną człowieka i Boga. To dlatego niektóre ryty, nawet jeżeli miały „przeszłość magiczną”, zostały włączone – po różnych modyfikacjach – do kultu religijnego Izraela, a dla innych nie było miejsca pod żadną postacią^[14]. Natomiast wszystkie ryty, które mogły prowadzić do innej religijności, zostały zakazane.


______________________

SPIS TREŚCI :.
WSTĘP :.
ROZDZIAŁ IV :.
ROZDZIAŁ IX :.
PODSUMOWANIE :.