Problem autorstwa Listu do Hebrajczyków

Odpowiedzialność Pawła za śmierć Szczepana

Szczepan i Szaweł, prześladowany i nawrócony prześladowca, dwie postacie pierwotnego chrześcijaństwa związały się ze sobą w świado­mości wiernych dzięki relacji Dziejów Apostolskich, które wspominają raczej bierny udział Szawła w egzekucji Pierwszego Męczennika. Jest charakterystyczne, że w Listach Pawłowych nie znajdujemy wzmian­ki o Szczepanie, o udziale Szawła w jego męczeństwie i o Pawłowym z tego powodu poczuciu winy czy odpowiedzialności, choć stwierdza Apostoł wyraźnie, że był prześladowcą Kościoła (por. Ga 1,13n; 1 Tm 1,12n). Związek sprawy Szczepana z Szawłem jest więc daną Łuka-szową, którą autor Dziejów Apostolskich szczególnie podkreśla, powracając do niej dwukrotnie. W opisie męczeństwa Szczepana czyta­my o złożeniu szat u stóp Szawła (7,58). Opis ten kończy się wzmian­ką, jakby wtrąconą, że Szaweł zgadzał się na zabicie go (8,1). Umiesz­czenie tej wzmianki świadczy o tym, że Łukaszowi szczególnie zależa­ło na podkreśleniu udziału i odpowiedzialności Pawła w tym, co się dokonało. Do sprawy tej powraca autor Dziejów Apostolskich przy opisie zajść w Jerozolimie, w wyniku których Paweł został uwięziony. Gdy pozwolono mu przemówić do ludu, Paweł opisał swoją drogę du­chową, która prowadziła od prześladowania chrześcijan do głoszenia Chrystusa. W czasie tej mowy Paweł stwierdza: a kiedy przelewano krew Szczepana, Twego świadka, byłem przy tym i zgadzałem się, i pilnowałem szat jego zabójców (22,20). Na związek obu miejsc Dziejów Apostolskich, które wyraźnie podkreślają odpowiedzialność Pawła za zabicie Szczepana, wskazują paralele słowne występujące w najbliższych kontekstach oraz znamienny paralelizm sytuacyjny, który wiąże los Pawła z losem Szczepana, choć los Pawła nie ma tak tra­gicznego finału. Po słowach bowiem wspominających Szczepana Ży­dzi uczynili Pawłowi podobnie, jak kiedyś postąpiono ze Szczepanem. Wśród krzyku rzucono się na niego. Jedynie żołnierze rzymscy ocalili go od śmierci. Do paralel słownych należy przede wszystkim stwier­dzenie o zgodzie na zabicie. W obu kontekstach występuje określenie Chrystusa jako Sprawiedliwego (7,52; 22,14), które oprócz tych dwu miejsc znajduje się jeszcze tylko raz w Dziejach Apostolskich (3,14). Związek obu miejsc podkreślać mogą także wzmianki o wizjach, choć nie są one określone tymi samymi terminami. Szczepan ujrzał chwałę Bożą i Jezusa po prawicy Boga (7,56), Paweł natomiast wspomina o zachwyceniu, jakiego doznał w świątyni jerozolimskiej (22,17).
W świetle zatem Dziejów Apostolskich odpowiedzialność Pawła za śmierć Szczepanajest wyraźną daną Łukaszową. Można postawić pytanie, skąd pochodzi Łukaszowe przekonanie o odpowiedzialności Pawła za śmierć Szczepana. Czy jest to relacja dotycząca świadomo­ści nurtującej Apostoła Narodów, której nie wyraził wprawdzie w swych Listach, ale zawarł w mowie jerozolimskiej, czy sformułowanie tej myśli jest dziełem samego Łukasza. Wychodząc z mowy zawartej w dwu­dziestym drugim rozdziale Dziejów Apostolskich, należy opowiedzieć się za pierwszą z możliwości. Łukasz w mowach, które umieszcza w Dziejach Apostolskich, oczywiście nie podaje dosłownego brzmie­nia wypowiedzianych w danych okolicznościach słów. W mistrzowski natomiast sposób każda z mów Dziejów charakteryzuje mówiącego i te myśli, które są dla niego właściwe. Mowa do Żydów, wypowie­dziana przy pojmaniu Pawła, jest jedną z nielicznych znanych nam jego wypowiedzi skierowanych do społeczności żydowskiej. Cała korespon­dencja bowiem odnosi się do Kościołów, które w swej większości skła­dały się z nawróconych pogan. Nic więc dziwnego, że zredagowana przez Łukasza mowa zawiera to, co Paweł miał do powiedzenia Ży­dom, a nie musiał mówić poganom. Łukasz, który tak wiele czasu prze­bywał z Pawłem, znał jego myśli i uczucia. Wiedział, co nurtowało Pawłową świadomość i jakie miał poczucie odpowiedzialności. Redagując mowę z dwudziestego drugiego rozdziału Dziejów Apostolskich, przed­stawił sylwetkę duchową Apostoła, jak w danej sytuacji musiała się objawiać. W niej znajdowało się miejsce na poczucie odpowiedzialno­ści za śmierć Szczepana, które tym bardziej żywo musiało się narzucać w Jerozolimie i w sytuacji Pawła tak zbliżonej do tego, co przydarzyło się Szczepanowi. Wprawdzie tylko Łukasz informuje nas o tej świado­mości Pawła, ale można stwierdzić, że oddaje tu stan duchowy Apo­stoła. Paweł zdawał sobie sprawę, że odpowiada za śmierć Szczepana, a Łukasz poświadcza Pawłową świadomość tej odpowiedzialności.