Problem autorstwa Listu do Hebrajczyków

Paweł odpowiedzialny za niedokończone słowo

Mowa Szczepana w relacji Łukaszowych Dziejów Apostolskich odgrywa szczególną rolę. Jest ona najdłuższą mową spośród wszyst­kich mów zapisanych w Dziejach Apostolskich, Wykazano rolę, jaką Mowa Szczepana odgrywa w odczytaniu typologii Mojżesz - Chry­stus, która przenika zarówno Trzecią Ewangelię, jak i Dzieje Apostol­skie^[10]. Nie jest więc Mowa Szczepana jakimś epizodycznym fragmen­tem dzieła, ale została w nie kunsztownie wprawiona i powiązana z całością.
Szczepan swojej mowy nie dokończył. Kiedy po dłuższym wywodzie historycznym przeszedł do sprawy Jezusa i zwrócił się przeciw oskarżycielom z zarzutem zamordowania Sprawiedliwego i nieprze­strzegania Prawa, został umęczony. Jego mowa jest urwana, niedo­kończona. Można więc na podstawie poprzednio ukazanej Pawłowej odpowiedzialności za śmierć Szczepana mówić także o jego odpowie­dzialności za niedokończone słowo. To słowo powinno być dokończo­ne w myśl stwierdzenia, które znajdujemy w Liście do Hebrajczyków, że sprawiedliwy mówi także po śmierci (11,4).
Święty Paweł miał pełną świadomość swego powołania jako apo­stoł pogan (Ga 2,7), choć sprawa narodu izraelskiego jako narodu wy­branego leżała mu bardzo na sercu (Rz 11). Nie podjął jednak w jakiś pełniejszy sposób niedokończonego słowa, które Szczepan kierował do Żydów.
Święty Łukasz w Dziejach Apostolskich zaznacza, że powołaniem Pawła było także zanieść świadectwo o Chrystusie do synów Izraela. Stwierdzenie takie znajduje siew słowach Chrystusa skierowanych do Ananiasza, gdy został on posłany, aby otworzyć oczy Szawłowi: Idź - powiedział mu Pan - bo wybrałem sobie tego człowieka za narzę­dzie. On zaniesie imię moje do pogan i królów, i do synów Izraela (9,15). Na pierwszym miejscu wymienieni są poganie, co w stosunku do Pawła jest oczywiste. Wymienieni są jednak także Izraelici, ale w dal­szej kolejności. Nie odpowiada to opisanej w Dziejach Apostolskich działalności Pawła w czasie jego podróży misyjnych, gdyż wtedy w po­szczególnych miejscowościach zwracał się najpierw do Żydów, a nie znajdując u nich posłuchu, przystępował do nawracania pogan, co ze względu na lepszy skutek stanowiło główny rys Pawłowego apostol­stwa. Końcowe rozdziały Dziejów Apostolskich, poświęcone opisowi pojmania i uwięzienia św. Pawła, mówią o jego wypowiedziach skie­rowanych do Żydów. W pewnym sensie konstrukcja Dziejów Apo­stolskich odpowiada więc programowi zarysowanemu wobec Anania­sza, ale nie w pełni. Słowo Pawła bowiem nie odnosi skutku, a on sam musi korzystać z uprawnień obywatela rzymskiego, aby uniknąć za­machu na swoje życie.
Z Dziejów Apostolskich możemy zatem wywnioskować, że Paweł świadomy swej odpowiedzialności za śmierć Szczepana, odpowiedzial­ny był tym samym za niedokończone słowo Pierwszego Męczennika. Dzieje Apostolskie przekonują nas także, że powołaniem Pawła, Apo­stoła pogan, było również zaniesienie imienia Chrystusowego Izraelitom. Tę informację podaje nam św. Łukasz, podobnie jak już wyżej stwierdzi­liśmy, na podstawie wiedzy o swoim mistrzu i przyjacielu, którego tak dobrze znał i którego wspaniały portret ukazuje nam w swoim dziele. Wydaje się, że dotykamy tu problemów, które nurtowały Pawła, a któ­rych jakimś śladem są wspomniane wyżej rozważania w Liście do Rzy­mian. Równocześnie Apostoł Narodów w czasie swego życia nie podjął tego zadania, którego był świadomy. I to jakby niedokończenie Pawło­wego dzieła dyskretnie, ale wyraźnie ukazuje nam św. Łukasz.

Paweł pisze do Żydów

Podkreśliliśmy już wyżej, że w Listach Pawłowych nie dochodzą do głosu sprawy, które z osobą Apostoła Narodów wiąże św. Łukasz. Mówiąc o Listach Pawłowych mieliśmy na myśli trzynaście pism ka­nonicznych, stanowiących łącznie z Listem do Hebrajczyków Corpus Paulinum. Z oczywistych względów nie uwzględnialiśmy Listu do Hebrajczyków. Czy jednak w ten sposób zostaje wyczerpana pisarska działalność św. Pawła? Nic rozważając odpowiedzi na to pytanie w całej rozciągłości, a ograniczając sie do omawianego zagadnienia, można zapytać o nieznany, a hipotetyczny list skierowany do Żydów. Na to pytanie wielu egzegetów daje odpowiedź pozytywną, twierdząc, że Paweł pod koniec swego życia, w okresie poprzedzającym wypadki roku sie­demdziesiątego, napisał list skierowany do chrześcijan pochodzenia żydowskiego i przebywających w Jerozolimie^[11]. Pismo to musiało być napisane w języku hebrajskim. Ten język był przecież Pawłowi dobrze znany, w nim przemawiał do swoich rodaków (Dz 21,40). W sytuacji walki podjętej w obronie tradycji narodowych list w innym języku, zwią­zanym z wrogą administracją i kulturą, byłby przez adresatów nie do przyjęcia. Paweł uważany był za zdrajcę. Czyż mógł, posługując się obcym językiem, umacniać to przekonanie, jeżeli chciał, aby jego list został w ogóle odczytany przez adresatów? Hebrajskie pismo Pawło­we nie zachowało się w swej pierwotnej postaci. Prawdopodobnie było to krótkie pismo, a jego treścią była przede wszystkim zachęta do wy­trwania w obliczu zagrożeń. Hipotetyczne to pismo oczywiście ani nie zadośćuczyniło odpowiedzialności za niedokończone słowo Szczepana, ani nie było wypełnieniem posłannictwa zaniesienia imienia Chrystusa do Żydów. W pewnym jednak sensie nawiązywało do obu tych spraw i stało się odskocznią do ich kontynuowania, ale już przez św. Łukasza.
Istnieje bowiem bardzo prawdopodobne przypuszczenie, że rozwa­żany list skierowany do Żydów stanowi fragment obecnego Listu do Hebrajczyków. Śledząc wypowiedzi Ojców aleksandryjskich, spoty­kamy się z opinią o przepracowaniu przez Łukasza pisma Pawłowego, które było krótkim słowem zachęty (por. Hbr 13.22). Jest to ciekawa hipoteza, która łączy obecny List do Hebrajczyków z osobą samego Pawła. Tłumaczy ona odmienny charakter pewnych fragmentów Li­stu, które - w odróżnieniu od doktrynalnego wykładu całości - mają wybitnie epistolarny charakter. Takim fragmentem jest zakończenie Listu (13,18-25). Byłoby ambitnym przedsięwzięciem podjąć próbę odnalezienia i wydzielenia tej pierwotnej warstwy, na podstawie której skomponowano kanoniczny List do Hebrajczyków.