Kamień - symbolika i miejsce w Biblii

Autor Pieśni nad Pieśniami, opisując wygląd Oblubieńca, pisze: Ręce jak walce ze złota wysadzane drogimi kamieniami (5,14). Wizja Nowego Jeru­zalem mieni się wszelkimi barwami drogocennych kamieni, to wspaniały znak chwalebnej przemiany ukazującej święte miasto, które jest zbudowane z dro­gich kamieni (Ap 21,10-21).
Niewiasta była odziana w purpurę i szarłat, cała zdobna w złoto, drogie kamienie i perły (Ap 17,4). Tak przedstawił obrazowo w Apokalipsie św. Jan stolicę cesarstwa rzymskiego, którą nazwał „wielką nierządnicą".
We wczesnochrześcijańskim hymnie o duszy czytamy: „Mieni się agata­mi, rubinami, błyszczy diamentami, berylami i onyksami, perłami o czystym blasku. Zdobi ją podobizna Najwyższego króla, błyszcząca pośrodku w nie­bieskawym szafirze (..,)".
Diabeł nie lubi szlachetnych kamieni, bo przypominają mu one swym blaskiem jego wcześniejszą chwałę. Według Koranu (przekształcającego w swo­isty sposób dane biblijne) kamienie szlachetne i perły, jako wytwory niebios, służą do brukowania raju obiecanego wiernym przez Mahometa.
Żydzi z kamieniami szlachetnymi zetknęli się prawdopodobnie przebywa­jąc w Egipcie i tam też nauczyli się ich obróbki. Być może stamtąd również Mojżesz wziął wzór pektorału. Po osiedleniu się w Ziemi Obiecanej zaopatry­wali ich w szlachetne kamienie kupcy feniccy i być może egipscy. Żydzi byli ce­nionymi jubilerami (szczególnie w średniowieczu).
Symbolika kamieni szlachetnych jest bogata. Pisali o niej Arystoteles, Teofrast, Damigeron, Pliniusz, jak i Flawiusz. Dla tego ostatniego cały strój arcykapłana miał symboliczne znaczenie: efod wyobrażał całą naturę, pektorał ziemię, dwa kamienie onyksowe na ramionach słońce i księżyc, dwanaście kamieni szlachetnych oznacza­ło dwanaście miesięcy lub dwanaście kon­stelacji zodiaku.

Napierśnik Urim-Tumin, jako znak godności i potęgi, był wysadzony dwu­nastoma kamieniami szlachetnymi, z któ­rych każdy symbolizował jedno z dwu­nastu pokoleń Izraela, jak również miał przypominać im, że należą do narodu wy­branego.

Kamienie te otrzymają imiona sy­nów Izraela, będzie ich dwanaście według ich imion, będą ryte na wzór pieczęci, każdy z własnym imieniem, według dwu­nastu pokoleń (Wj 28,21).

rubin - pokolenie Rubena
topaz - Symeona
szmaragd - Lewiego
granat - Judy
szafir - Zabulona
jaspis - Issachara
ametyst - Assera
opal - Dana
agat - Gada
chryzolit - Neftalego
onyks - Józefa
beryl - Beniamina [Wójcik W, 1997].

Źródło jego światła podobne do kamienia drogocennego, jakby jaspisu, o przejrzystości kryształu (21,11); A mur jego jest zbudowany z jaspisu, a Miasto - to czyste złoto, do szkła czystego podobne. A warstwy fundamentu pod murami Miasta zdobne wszelakim drogim kamieniem (21,18-19) - czytamy w Apokalipsie.
W „tajemniczą rzeczywistość" fundamentu Niebiańskiej Jerozolimy wpro­wadzili apostołów komentatorzy (jednym z nich był Andrzej z Cezarei Kapadockiej w V wieku) i ilustratorzy średniowiecznych komentarzy Apokalipsy, a następnie tradycję tę przejęła chrześcijańska sztuka.

Średniowieczni egzegeci oraz ilustratorzy komentarzy Apokalipsy łączyli określone kamienie z postaciami apostołów, które czasami wyobrażano na fi­larach kościołów z odpowiadającymi im nazwami drogich kamieni. Według Korneliusza a Lapide sposób przyporządkowania był następujący:

Piotr - jaspis
Paweł lub Andrzej - szafir
Jakub Starszy - chalcedon
Jan - szmaragd
Filip - sardonyks
Bartłomiej - sardiusz (krwawnik)
Mateusz - chryzolit
Tomasz - beryl
Jakub Młodszy - topaz
Tadeusz - chryzopraz
Szymon - hiacynt
Maciej - ametyst

Wśród ikonografów nie ma jednomyślności co do kolejności przyporząd­kowania kamieni poszczególnym apostołom, czego przykładem może być ba­rokowy kościół św. Anny w Krakowie, gdzie symbolika ta jest nieco inna:

Piotr-jaspis
Paweł - szafir
Andrzej - chalcedon
Jakub Starszy - szmaragd
Jan - sardonyks
Jakub Młodszy - sardiusz (krwawnik)
Tomasz - chryzolit Filip - beryl
Bartłomiej - topaz Mateusz - chryzopraz Szymon - hiacynt Tadeusz - ametyst

Symbolika chrześcijańska uznała kamienie szlachetne również za atrybut Maryi Panny, ponieważ nie świecą własnym światłem, lecz rozbłyskują, gdy dosięgnie je promień światła Bożego.
Kamienie szlachetne symbolizują także „mądrość Bożą" oraz, w znacze­niu przenośnym, to co jest najpiękniejsze i najwartościowsze.
Dlatego się modliłem i dano mi zrozumienie, przyzywałem i przyszedł na mnie duch Mądrości (...) Nie porównałem z nią drogich kamieni (...) i wolałem mieć ją aniżeli światło, bo nie zna snu blask od niej bijący (Mdr 7,7.8.10) - modlił się Salomon, prosząc o mądrość i sławiąc jej wielkość. Cenił ją także biblijny Hiob: A skąd pochodzi mądrość (...) nie płaci się za nią złotem z Ofiru ni sardoniksem rzadkim, ni szafirem (...) perły przewyższa posiadanie mądrości i topaz z Kusz nie dorówna (Hi 28,12.16.18.19).