Kamień - symbolika i miejsce w Biblii

Kamienie fascynują ludzi od zarania dziejów. Pod nazwą „kamień" kryją się skały, minerały i kamienie pochodzenia organicznego (perły, korale, kość słoniowa). Jednych zachwyca ich barwa, innych oczarowuje kształt. Budzą lęk, przewyższając swą twardością i trwałością kruchą egzystencję ludzką. Sądzono, że pod ich materialną postacią kryje się coś wyższego i tajemnczego. Uważano je za przejaw obecności Bożej, szczególnie meteoryty - „kamienie pochodzące z nieba". Ich spadaniu towarzyszą detonacje i błyski, gdyż ciała te są rozżarzone i wydzielają odór siarki. W wyniku topnienia pokrywają się rodzajem ciemnego szkliwa, dlatego też wszystkie „niebiańskie kamienie", otaczane czcią, mają czarną barwę. Czarny jest kamień (Al-Hadżar al-Aswad, najwększa świętość islamu), który według legendy Bóg przekazał Adamowi. „Przy użyciu kamienia i na kamieniu można budować, jego trwanie pozwala zbliżyć się do trwania, czyli do wieczności, zatem do Bóstwa" [Prieur J.,1982].
W symbolice wszystkich ludów kamień - trwały, ciężki, solidny, niepodzielny, był zawsze oznaką siły, stabilności i pewności oparcia oraz źródłem życia i płodności. Filon mówił nawet o kamieniach „obdarzonych duszą". W Egipcie był symbolem wieczności. Kiedy ciało człowieka uległo rozkładowi, podobizna człowieka utrwalona w kamieniu oraz wyryte imię nadal mogły żyć. Wierzono, że kamienie magazynują ciepło, zimno, wodę i (jako klejnoty) światło [Tresidder J., 2001].
Słowo „kamień" posiada w Piśmie Świętym wiele znaczeń i interpretacji. Biblijna BT wymienia go 337 razy, a termin „skała" 139 razy. Kamień, ze względu na skalistość obszaru Palestyny, był ciągle pod ręką i w umysłach Izraelitów. Stąd obecność kamieni na kartach Biblii, począwszy od Księgi Rodzaju, a na Apokalipsie skończywszy. W przypowieści o siewcy Jezus nawiązuje do skalistej palestyńskiej ziemi: Inne padły na miejsca skaliste, gdzie niewiele miały ziemi (Mt 13,5).

KAMIEŃ KULTOWY, STELA I OŁTARZ

W niemal wszystkich kulturach starożytnych kamienie miały znaczenie . Na przykład bóstwa staroarabskie miały poświęcony sobie teren, gdzie znajdował się obiekt kultu zwany betylem. Słowo to jest odpowiednikiem etymologicznym zwrotu: bajt il - „dom boga". Betyl był uważany jednocześnie za siedzibę bóstwa i jego ucieleśnienie. Batil także nazwa góry w krainie Nadżad, obelisku zwężającego się ku górze, jak również nazwa wiązana ze starodawnym kultem wyżyn i gór. Za betyle służyły skały i grubo ciosane kamienie. Blok kamienny pokryty różnymi ornamentami był miejscem zamieszkania staroarabskiej bogini Al-Lat. Niektóre betyle były przenośne, zabierano je na wyprawy wojenne, inne były stałe. Kamienne betyle (ansab) wyobrażające bóstwa służyły zarazem jako ołtarze, które oblewano krwią ofiarowanych zwierząt. Niektóre przypominały wizerunki ludzi, ubierano je w ozdobne szaty i obwieszano ozdobami [Piwiński R.,1989].
W świecie podobnych wyobrażeń żył lud wybrany. I choć dzięki objawie­niu jego religijność została oczyszczona i uduchowiona, to pomimo to Izra­elici nie byli wolni od pokusy powrotu do przekonań panujących w sąsiednich pogańskich ludach. Walka z kultem kamieni (steli), kultem oddawanym kamiennym bożkom obecna jest na kartach Starego Testamentu (Lb 33,52; Pwt 4,28; 28,36.64; 29,16; Iz 37,19; Jr 2,27; 3,9; Dn 5,23 itd.). Naród wybrany nie może oddawać czci drewnu i kamieniom (Ez 20,32). Bóg gniewał się na Izraelitów za to, że składali ofiary z napojów i pokarmów gładkim kamie­niom z potoku (Iz 57,6); Nie będziecie umieszczali w waszym kraju kamieni rzeźbionych (Kpł 26,1).
U Izraelitów panował zwyczaj upamiętniania miejsca i ważnego wydarze­nia w sposób trwały za pomocą kamieni. W Księdze Rodzaju czytamy: Kiedy Jakub wyszedł z Beer-Szeby wędrował do (Charanu, trafił na jakieś miejsce i tam zatrzymał się na nocleg, gdyż słońce już zaszło. Wziął więc z tego miejsca kamień i położył sobie pod głowę, układając się do snu na tym właśnie miejscu (28,11). Wstawszy więc rano, wziął ów kamień, który położył sobie pod gło­wę, postawił go jako stelę i rozlał na niego oliwę. I dał temu miejscu nazwę Betel(28,18-19). Powyższe opowiadanie dotyczy aktu fundacyjnego sanktu­arium. Jakub wybiera jeden z kamieni, czyni z niego macebę i poświęca go wy­lewając nań oliwę. Święty kamień, na który Jakub rozlał oliwę, przywodzi na myśl starożytne wschodnie kudurru^[1], noszące emblematy bogów opiekujących się danym terytorium. Mojżesz, a po nim Jozue, nakazują Izraelitom wznieść kudurru, które staną się monumentami w etymologicznym znaczeniu tego sło­wa, czyli znakami mającymi ostrzegać i przypominać: A po przejściu Jordanu do ziemi, którą daje ci Pan, Bóg twój, postawisz wielkie kamienie i pobielisz je wapnem. Wypiszesz wszystkie słowa tego Prawa (Pwt 27,2-3).
Gdy Jakub spał na kamieniu, miał widzenie drabiny sięgającej nieba, Nazwał to miejsce Betel (wcześniej nazywało się Luz), kamień stał się znakiem, stelą! W słowie Betel, oznaczającym siedzibę Boga lub boga, można dopatry­wać się podobieństwa do betylu, o którym była mowa wyżej. O kamieniu Ja­kuba jako „Bet-El" wspomina Kościół przy okazji poświęcenia kościoła, gdyż rytuał tego obrzędu opiera się na symbolice: Chrystus - kamień węgielny, wierni - żywymi kamieniami złączonymi miłością do Boga.
Jozue, który objął przywództwo po Mojżeszu, wybrał dwunastu mężczyzn spośród dwunastu pokoleń Izraela i rzekł im: Przejdźcie przed Arkę Pana, Boga waszego, aż do środka Jordanu i niech każdy wyniesie na swym ramieniu jeden kamień odpowiednio do liczby pokoleń synów Izraela. Niech to będzie znakiem pośród was. A gdy w przyszłości synowie wasi zapytają was: Co oznaczają dla was te kamienie? - odpowiecie im, że wody Jordanu rozdzielity się przed Arką Przymierza Jahwe (...) a te kamienie są pamiątką na zawsze dla synów Izraela. I synowie Izraela uczynili tak, jak im polecił Jozue. Wzięli dwanaście kamieni ze środka Jordanu, według liczby pokoleń synów Izraela, przynieśli je ze sobą na miejsce nocnego postoju i tam je położyli. Dwanaście kamieni położył również Jozue na środku Jordanu, na miejscu, na którym stały nogi kapła­nów niosących Arkę Przymierza. Są tam one do dnia dzisiejszego (Joz 4,4-9). Owe dwanaście kamieni z Gilgal można potraktować jako zapowiedź tego, że na dwunastu apostołach Chrystus zbuduje swój Kościół.
Bóg nakazał Izraelitom budować ołtarze z kamieni naturalnych, nieociosanych: A jeśli uczynisz Mi ołtarz z kamieni, to nie buduj go z kamieni ciosanych, bo zbezcześcisz go, gdy przyłożysz do niego swoje dłuto (Wj 20,25). Z dwunastu kamieni, mających symboliczne znaczenie, prorok Eliasz zbudo­wał ołtarz przed rozprawieniem się z prorokami Baala: Następnie ułożył ka­mienie na kształt ołtarza ku czci Pana i wykopał dokoła ołtarza rów o pojem­ności dwóch sea ziarna (1 Krl 18,32).

KAMIEŃ - SYMBOL BOGA, CHRYSTUSA, KOŚCIOŁA.

Kamień, skała i opoka są w Biblii symbolem Boga, jako opiekuna, miejsca, twierdzy nie do zdobycia (Rdz 49,24; Iz 17,10; 30,29; Ps 9,10; 18,3; ,6; 31,4; 1 Sm 2,2; 2 Sm 22,3 itd.). Są również symbolem Chrystusa i Kościo­ła. Kamień to jednak element przyrody martwej i w takim sensie Biblia wiele razy przeciwstawia żywemu Bogu pozbawione życia kamienne podobizny bożków
Kamienie są, co prawda, martwe, ale Bóg z kamieni tych może wzbudzić dzieci Abrahamowi (Mt 3,9). Bez Boga człowiek jest także martwy jak kamień, jeśli jednak uwierzy w Chrystusa - „żywy kamień", zostanie „wbudowany w duchową świątynię" (1 P 2,4).
Mistyczka Matylda z Magdeburga modliła się do Boga: „O Ty, wysoki Kamieniu!", a we śnie Nabuchodonozora pojawia się kamień, który następnie odrywając się, bez ludzkiej ingerencji, od góry (Dn 2,24-44), niszczy wszystkie potęgi świata. Ten motyw z Księgi Daniela był w sztuce średniowiecznej uważany za symbol przychodzącego na świat Chrystusa.