Synaj

Za nim znajduje się absyda ze słynną, pozłacaną mozaiką Przemienienia Pańskiego (I został przemieniony przed nimi, i zajaśniało oblicze jego jak słoń­ce, a szaty jego stały się białe jak światło, Łukasz, 17.2). To chwila, w której przerażonemu Piotrowi, Jakubowi i Janowi ukazana jest boska natura Jezusa (postaci obok Chrystusa to oczywiście prorocy: Mojżesz i Eliasz). Wykonane w końcu VI w. dzieło jest jednym z najpiękniejszych w tej technice, porówny­walne z najświetniejszymi pracami szkół włoskich. Kompozycja zamknięta jest owalem z portretami proroków, apostołów i świętych. Na innym obra­zie Mojżesz zdejmuje buty przed Gorejącym Krzewem. Jeszcze inny ukazuje Proroka odbierającego Dziesięcioro Przykazań. Marmurową posadzkę ułożo­no w r. 1714. Pierwsza kaplica po lewej stronie dedykowana jest św. Marisie, kobiecie, która spędziła całe swe pobożne życie w męskim klasztorze, jej płeć odkryto dopiero po śmierci.

Za chórem znajduje się mała absyda wyłożona błękitnym kaflem zwana ka­plicą Gorejącego Krzewu. Ma to być miejsce, w którym Bóg objawił się Mojżeszowi i jedyna zachowana część świątyni, którą ufundowała jeszcze św. Helena. Modląc się tu mnisi zdejmują obuwie. Wedle tradycji przybytek wzniesiono na korzeniach Gorejącego Krzewu (patrz niżej).

Dzwonnicę wybudował w r. 1871 mnich Grzegorz. Podobnie jak i dzwo­ny, jest ona darem rosyjskich carów, którzy uważając się za spadkobierców cesarzy bizantyjskich nie szczędzili grosza. Wisi tu też tzw. talanton, czyli drewniana deska służąca do oznajmiania pory modlitwy w dni powszednie (w wielu krajach muzułmańskich istniał zakaz bicia w dzwony w świątyniach chrześcijańskich).

Naprzeciwko wejścia do bazyliki stoi meczet z czasów szalonego władcy al Hakima (996-1021). Był to zrazu najprawdopodobniej dom noclegowy, któ­ry mnisi przebudowali na świątynię, by uniknąć zniszczenia klasztoru. Wtedy oddano też muzułmanom cały skarbiec. Na tyłach kościoła trzyma się jeszcze zmęczone i częściowo obumarłe drzewo, które wedle tradycji jest przesadzo­nym z kaplicy św. Heleny Gorejącym Krzewem Mojżesza (Wj 3,1-3). Według teologów ów symbolizował też Zwiastowanie, stąd dedykacja pierwszego koś­cioła Najświętszej Maryi Pannie. Kobieta bowiem, podobnie jak krzew, który płonął, ale nie spłonął, urodziła syna pozostając dziewicą.

Drzewo jest gatunku Rubus sanctus. Gdyby zawierzyć botanikom, na miano „gorejącego" bardziej zasługuje jednakże inne - Leptadenia pyrotechnica, występująca powszechnie wokół Morza Czerwonego. Łacińska nazwa krze­wu pochodzi od trzasku i iskier, które powstają przy jego spalaniu. Roślina może sięgnąć korzeniami 30-40 m w głąb ziemi. Zgody jednak tutaj nie ma. Inni sugerują strączyniec ostrolistny (Cassia acutifolia) do dziś rosnący na Górze Synaj i kwitnący jaskrawożółtymi kwiatami bądź dyptam jesionolistny (Dictamus albus), który tak obficie wydziela olejki eteryczne, że ich opary mo­gą się samoistnie zapalić. Jeszcze inni badacze upierają się przy... robaczkach świętojańskich, czyli chrząszczach z rodzaju Luciola, wytwarzających światło w tylnej części odwłoków i gromadzących się tysiącami na jednym krzaku. Tak czy owak, należy wykazać czujność, by mnisiego Gorejącego Krzewu nie pomylić jeszcze z innym, rosnącym opodal, Colutea haleppica. Z niego miał Mojżesz sporządzić sobie cudowny kostur.

Do płd.-wsch. rogu kościoła przystaje (stary) refektarz, czyli jadalnia. Po­mieszczenie było kiedyś salą modlitw. XVIII-wieczny stół wyciosano na wy­spie Korfu. „Sąd Ostateczny" na suficie pochodzi z r. 1573. Resztę niezbyt udanych fresków namalował mnich Pachomius 50 lat temu. Wzdłuż płd.-zach. muru biegnie najbardziej okazały budynek monastyru (wzniesiony w r. 1951). Mieści on m.in. bibliotekę, świetną galerię ikon (dwa tysiące obra­zów, z których wystawiono 150, najstarsza ikona jest z VI w.), nową jadalnię i kwaterę przeora.