Grzech pierwszych ludzi

Czy na skutek grzechu pierwszych ludzi? Wręcz dzięki niemu? Oczywiście, że nie! W oryginale Księga Rodzaju mówi o czymś całkiem innym. Hebrajskie pojmowanie poznania jest odmienne. Odpowiedni czasownik hebrajski, który brzmi w przybliżeniu jada, a tłumaczony jest jako "poznać", oznacza bowiem poznawanie w sensie czynnym. Poznać, to przeniknąć daną rzecz i ją opanować. My też mówimy "opanować wiedzę". Dobrą ilustracją jest tu hebrajskie wyrażenie "poznać kobietę", które przez dosłowne przekłady biblijne przeszło do języka polskiego. Oznacza ono współżycie płciowe i zazwyczaj także zdominowanie kobiety przez mężczyznę.

Zatem "poznanie dobra i zła" to faktycznie raczej praktykowanie jednego i drugiego oraz podporządkowanie swojej władzy. Mówiąc językiem dzisiejszym, chodziło o próbę zapanowania nad dobrem i złem. Ludzie chcieli sami decydować, co jest - dla nich - złe lub dobre. (Chcą tego zresztą i dzisiaj, co uwidacznia łączność między grzechem pierwszych ludzi a powszechnym grzechem ludzkości.) Nie chodziło ludziom o umiejętność odróżniania dobra od zła, lecz przeciwnie, o przesuwanie granicy między nimi, o moralną samowolę. Byli nieposłuszni Bogu w sprawie najbardziej zasadniczej - nie chcieli uznać dobra za dobro, a zła za zło (por. Iz 5, 20).

Być może łączyło się to z nadzieją uzyskania wszechwiedzy, opanowania całej mądrości. "Dobro i zło" oznacza bowiem w pewien sposób całość rzeczywistości, tak jak "niebo i ziemia" to cały świat.

Co więc znaczy całe wyrażenie "zerwać owoc z drzewa poznania dobra i zła"? Zerwanie owocu to czytelny obraz przywłaszczenia sobie drzewa - prawo do owoców ma bowiem właściciel sadu. Słowo "drzewo" oznacza tyle co "zasada, fundament, pierwiastek". W językach starożytnego Wschodu drzewo jako roślinę trwalszą od innych przyjęto za symbol tego, co trwałe i podstawowe w ogóle. Pierwsi ludzie próbowali więc zapanować nad samym fundamentem dobra i zła.

Dlaczego autor biblijny uznał to za zgubne? Po pierwsze dlatego, że kto chce decydować o dobru i złu, tym samym pozwala sobie na czynienie zła, grzeszy w konkretnych sprawach. Jest jednak i drugi, głębszy powód. Tylko Bóg może ustalać, co jest dobre, a co złe. Tylko on jest źródłem prawa moralnego.

Nie chodzi tu jedynie o to, że Bóg jest najwyższą władzą, prawodawcą itd. Prawo moralne nie jest bowiem czymś, co Bóg wymyślił, a potem narzucił ludziom, tak jak autor gry komputerowej narzuca jej reguły. To Bóg sam, w swojej istocie, jest źródłem i normą dobra. Nadaje przykazanie miłości, bo sam jest Miłością. Dobro to Bóg sam i dlatego nikt nie może samowolnie nazwać dobrem czegoś, co nie pochodzi od Niego. Tak samo nie jest w ogóle możliwe, by dobro było złem.

Wobec tego próba zapanowania nad dobrem i złem jest ze strony ludzi wystąpieniem przeciwko Bogu, odcięciem się od Boga. Kto jednak nie chce czerpać z Boga prawdy i dobra, nie może też z Nim przebywać i czerpać z Niego życia. Postawa moralnej samowoli uniemożliwiła (i uniemożliwia) życie w raju. Wszystkie skutki grzechu, wygnanie z raju, cierpienie, śmierć, są nieuniknionym, logicznym następstwem winy.

Zauważyć można, że mimo swojej obrazowości, opis z Księgi Rodzaju wskazuje na wewnętrzną naturę zła, a nie na jakiś jego zewnętrzny, jednorazowy przejaw. Można sądzić, że moralna samowola pierwszych rodziców przejawiła się w jakimś konkretnym czynie, ale mogło też być inaczej. Wystarczyłaby sama zmiana wewnętrzna: odrzucenie w myśli Boga jako źródła dobra i sędziego zła oraz postawienie siebie na jego miejscu.