"O, mężna białogłowo, Judyt wojująca, od niewoli okrutnej lud swój ratująca"

Zagrożenie duchowej tożsamości

Księga Judyty mogła powstać późno, możliwe, że dopiera w połowie II wieku przed Chr., a jej bliżej nieznany autor, prawdopodobnie wykształcony Żyd działający w Palestynie, opisał wyzwolenie narodu żydowskiego, którego dokonał Bóg, posługując się Judytą. Ta opowieść o charakterze historyczno-dydaktycznym, będąca rodzajem pouczającej noweli, pochodzi prawdopodobnie z czasów powstania machabejskiego: mobilizuje Izraelitów do obrony wolności religijnej i politycznej swojego narodu przed pogańskim okupantem. Natchniony autor osiągnął zamierzony cel sięgając do bolesnych kart historii Izraela, by dokonać teologicznej syntezy dziejów narodu wybranego. Kontekst historyczny Księgi Judyty został utkany z elementów historycznych pochodzących z różnych epok w sposób tak swobodny, że nie potrzeba i nie należy szukać żadnych konkretnych wydarzeń, które legły u podstaw tego pisma. Autor natchniony zbudował dydaktyczne opowiadanie, by przekazać czytelnikowi pouczenie o charakterze religijno-moralnym, skupiając uwagę odbiorcy na rozgrywającym się dramacie religijnym i jego rozwiązaniu. Dwuczęściowa struktura Księgi Judyty sprawia wrażenie dynamicznie rozwijającego się dramatu, którego pierwszy człon przedstawia wrogów Izraelitów, natomiast drugi ukazuje postępowanie Judyty. Dramatyczna sytuacja, której doświadcza społeczność żydowska, dotyczy zagrożeń i prześladowań ze strony potęgi asyryjskiej. Zwłaszcza ciężką próbą, przed którą stają Izraelici, jest obrona przed narzuceniem im pogańskiej religii nieprzyjaciela.

Armia jednego z potężnych władców starożytnego Bliskiego Wschodu, którego autor natchniony utożsamia z Nabuchodonozorem (Jdt 1,1), przygotowuje się do ataku na Jerozolimę, w celu podboju kolejnego narodu, by w ten sposób jeszcze bardziej powiększyć i umocnić własne imperium. Bezpośrednio na czele wrogich wojsk stoi wódz o imieniu Holofernes, który rozpoczął prowadzenie tej militarnej akcji od oblężenia położonego na górze miasta o nazwie Betulia. Ponieważ geograficzna lokalizacja tego miejsca sprawia wiele trudności, dlatego przede wszystkim należy w nim widzieć symboliczne terytorium, w którym dokona się konfrontacja dobra ze złem. Nabuchodonozor, nazywany w Księdze Judyty asyryjskim władcą, uosabia siły wrogie Bogu: przy pomocy generała Holofernesa pragnie urzeczywistnić stopniowo szatański plan podboju świata. Ostatnim punktem oporu jest wspomniana samotna twierdza Betulia, zlokalizowana w górach Judei.

Księga Judyty mówi o zagrożeniu dotykającym całej ludzkiej egzystencji. W tej sytuacji człowiek musi szukać ocalenia poza sobą. Stąd też, najważniejsze pytanie, jakie stawia przed czytelnikiem to starotestamentowe pismo dotyczy zbawienia, a bardziej szczegółowo dotyka kwestii, w jaki sposób Bóg zbawia, kiedy wydaje się, że zło jest nie do powstrzymania. Betulia, w której mieszka Judyta, leżąca w strategicznym miejscu u wejścia do doliny Ezdrelonu, ma stać na straży wąskiego przesmyku, by nie pozwolić armii Holofernesa zdobyć Jerozolimy. Chociaż w Księdze Judyty znajduje się wiele problematycznych informacji dotyczących historii i geografii, to jednak można dostrzec, że natchniony autor dokonuje świadomej konstrukcji tego opowiadania, by odpowiedzieć na tragiczną sytuację, jaką przeżywają bezpośredni adresaci – ludzie żyjący w syryjskim imperium, zwłaszcza pod rządami Antiocha IV Epifanesa – symbolu wszelkiego zła i bałwochwalstwa. Asyria i Babilonia przywołują doświadczone w przeszłości zło, które uderza w nowej formie w czasie powstania machabejskiego. Zło, które zagraża narodowi wybranemu wydaje się być nie do odparcia: pełen pychy Holofernes niszczy podbitym ludom miejsca kultu, by odtąd oddawali boską cześć wyłącznie Nabuchodonozorowi. Właśnie w ten sposób to zagrożenie zostało odczytane w Jerozolimie: bałwochwalstwo zagrażające świętemu miastu i niedawno odbudowanej świątyni (por. Jdt 4,2-3). Bóg jednak w każdym doświadczeniu pozostaje ze swoim ludem.