Gniew w Biblii

PODSTAWOWE PYTANIA
Analizując emocje występujące w różnych kulturach, specjaliści zadają sobie cztery podstawowe pytania. Jak to się dzieje, że dany system znaczeń definiu­je pewne doświadczenie bardziej jako zjawisko emocjonalne (np. gniew), a nie innego rodzaju (np. palenie w żołądku, wysokie ciśnienie)? Jakimi szcze­gólnymi znaczeniami emocjonalnymi (np. „szczęście", „honor") posługują się różne grupy etniczne (Amerykanie, starożytni Judejczycy) i w różnych czaso­przestrzennych strefach świata (Stanach Zjednoczonych, starożytnej Palesty­nie)? Do jakiego stopnia w różnych grupach etnicznych i w różnych miejscach to doświadczenie jest „wyrażane emocjami" (np. gniew), a nie raczej „ciałem" (np. zaczerwieniona twarz, rozdęte nozdrza)? Wreszcie, w jaki sposób moż­na poznać te „wyrażane emocjami" lub „wyrażane ciałem" znaczenia oraz jak je wywoływać?

SYSTEM ZNACZEŃ
Na pierwszy rzut oka zachowanie Jezusa w świątyni było haniebne. Honor, podstawowa wartość w tej kulturze, podpowiadał stosowne zachowanie wobec osób, miejsc i rzeczy. Świątynia była mieszkaniem Boga. Jedną z funkcji świątyni było zbieranie dziesięciny i ofiar, z których utrzymywali się ludzie z nią zwią­zani; mieli oni rozdawać nadmiar potrzebującym. Bardzo często zatrzymywali jednak tę nadwyżkę dla siebie.
Co ta ostatnia postawa mogła wywołać? Podwyższone ciśnienie krwi? Jakąś emocję, na przykład gniew? Wdowa, która oddała wszystko na rzecz świątyni, nie wyglądała na rozgniewaną (Mk 12, 41-44; Łk 21, 1-4). Wolała raczej ule­głość niż bunt. Czy Jezus zdenerwował się tym, co zobaczył? Przekaz nie jest tu całkiem jasny.
Prawdopodobnie oboje doświadczyli wstydu. Wdowa, mając z definicji ni­ską pozycję w społeczeństwie, musiała obniżyć swój status jeszcze bardziej poprzez większe zubożenie siebie. Jezus, a prawdopodobnie również wdowa, wstydził się za nieprzyzwoite zachowanie przywódców ludu: ich przewrotne nauczanie zmusiło tę kobietę i innych do upokorzenia się, którego ówczesna kultura nie aprobowała. Być może właśnie ta i podobne sytuacje wywołały późniejsze zachowanie Jezusa w świątyni.
W tych wszystkich scenach pojawia się Bóg, którego honor - według Jezu­sa - był albo narażony na splamienie, albo już został całkowicie zszargany. Taki kulturowy wniosek można wyciągnąć z odniesień Jezusa do Izajasza (56, 7) i Jeremiasza (7,11). Prorocy ci ubolewają, że honor Boga doznał uszczerbku przez tych, którzy zamienili dom modlitwy w siedlisko złodziei (Mk 11, 17 i par.).
Stary Testament podaje wiele przykładów, gdzie sam Bóg został zniewa­żony i szukał zemsty za tę zniewagę, zgodnie ze śródziemnomorskimi zwy­czajami (Kpł 26,14-39; Pwt 32,39-42; Ps 94,1-7; Ez 35,12-15; Mi 5,10-15 i inne). Współcześni czytelnicy nazywają to lese-majeste - obrazą majestatu (naruszenie honoru osobistego i przestępstwo największej zdrady w kultu­rach opartych na honorze), „I uśmierzę mój gniew na ciebie i odstąpi od cie­bie moja zapalczywość. Uspokoję się i już więcej nie będę się gniewał. Ponieważ nie pamiętałaś o dniach młodości swojej i wszystkimi czynami wzbudza­łaś we Mnie gniew, tak ja z kolei zażądam od ciebie zdania sprawy z twego postępowania - wyrocznia Pana Boga" (Ez 16, 42-43; por. 5,13). Wyładowa­nie emocji nie jest sposobem na to, żeby w miejsce dotychczasowych znie­wag pojawił się szacunek. Bóg i Jezus nie dają upustu swoim emocjom. Ana­liza kontekstu kulturowego wskazuje, że doświadczenia Jezusa w świątyni przede wszystkim poruszyły Jego wrażliwość na rażący brak szacunku tam, gdzie powinno się oddawać cześć Bogu. Gniew w tym kontekście różni się od gniewu w kulturze Zachodu.