Przekłady biblijne

Przekłady łacińskie

Wraz z rozwojem chrześcijaństwa w kierunku zachodnim, oraz wypierania języka greckiego przez łacinę, pojawiła się konieczność dokonywania tłumaczenia na język łaciński. Pierwsze wzmianki o takim przekładzie pochodzą z Afryki Północnej z 180 roku. Przekłady łacińskie dzielimy na starołacińskie (Vetus Latina) w wersji afrykańskiej (Afro) i europejskiej (Itala), które pochodzą z II i III wieku, oraz dzieło św. Hieronima – Wulgatę, co oznacza wydanie rozpowszechnione. Dzieło to powstało na przełomie IV/V wieku.

Vetus Latina (VL)

Nazwa Vetus Latina jest umownym określeniem wszystkich łacińskich przekładów Biblii dokonanych przed Wulgatą. Całościowe były tylko Afra i młodsze od niej Itala. Ponadto istniało wiele drugorzędnych, częściowych przekładów. Nie wiadomo, ile ich dokładnie było. O ich istnieniu świadczą św. Hieronim i św. Augustyn, którzy skarżą się, iż jest tak dużo tych tłumaczeń jak egzemplarzy książek. Przekłady te były najczęściej niewolniczym tłumaczeniem LXX. Zawierały dużo grecyzmów. Najstarsze rękopisy Starego Testamentu są fragmentaryczne. Zaliczamy do nich kodeks wirzburski i wiedeński z V wieku. Natomiast zachowało się wiele kodeksów zawierających tekst Nowego Testamentu, które są oznaczane małymi literami alfabetu łacińskiego. Znaczniejsze z nich to kodeksy zawierające Ewangelie: „a” z Vercelli z IV wieku i kodeks „b” z Werony z V w. pisany srebrnymi literami na purpurze.

Wulgata (Vg)

Na polecenie papieża Damazego jego sekretarz, kapłan Hieronim (347-420), miał dokonać rewizji tekstu Pisma Świętego[6]. W 383 roku poprawił on tekst Ewangelii i Psałterz, zaś trzy lata później, po śmierci papieża Damazego Hieronim zamieszkał w Betlejem. W Cezarei Hieronim poznał dzieło Orygenesa – Heksaple i dokonuje przekładu Psałterza wg. Heksapli. W latach 390-406 przełożył z języka hebrajskiego wszystkie księgi protokanoniczne Starego Testamentu korzystając z pomocy VL. Wulgata zawiera także księgi deutero-kanoniczne Starego Testamentu w wersji VL, natomiast tekst Nowego Testamentu jest tylko poprawioną przez Hieronima wersją starołacińską.

Tekst Wulgaty Nowego Testamentu został szybko zaakceptowany w Kościele łacińskim, został też zastosowany przy ujednoliceniu czytań liturgicznych. Natomiast wprowadzanie tekstów Starego Testamentu w wersji Wulgaty dokonało się po pewnych protestach dopiero w czasach Karola Wielkiego, w VIII wieku, kiedy to Wulgata stała się oficjalną Biblią Kościoła Zachodniego.

Wraz z rozpowszechniania się Wulgaty powstał problem jej zniekształceń spowodowany częstym przepisywaniem. Próby oczyszczenia przekładu hieronimowego z tych deformacji podejmowali Kasjodor (+580), Alkuin (+804), oraz profesorowie Uniwersytetu Paryskiego w XIII wieku. W trakcie Soboru Trydenckiego Kościół posiadał wiele wersji Wulgaty, stąd też w 1546 roku sobór potwierdza „autentyczność” Wulgaty i nakazuje wydać jej urzędowy i poprawiony tekst.

Poprawione wydanie Wulgaty pt. „Biblia Sacra Vulgatae Editionis” zwane również „Editio Sixtino-Clementina” od imion papieży którzy ją wydali ukazało się jednak dopiero w 1592 roku. Ta poprawiona wersja była w użyciu aż do XX wieku, kiedy to papież Pius X zlecił zakonowi benedyktynów podjęcie prac nad rekonstrukcją pierwotnego tekstu Wulgaty. W 1977 roku wręczono Pawłowi VI ostatni tom Neo-vulgaty, która została promulgowana w 1979 roku jako tekst podstawowy do tłumaczeń liturgicznych w Kościele. Pamiętać należy, iż pierwszą drukowaną książką, była właśnie wydana z rękopisów paryskich Biblia Gutenberga – Wulgata. Z tego pierwszego wydania zachowało się 45 egzemplarzy, z czego jeden z nich znajduje się w bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie[7].