Istota przebaczenia

Zjawisko to prowadzi nas do kolejnego wniosku, zgodnego zresztą z badaniami uczonych na temat wszystkich ksiąg Starego Testamentu, że terminy pochodzące od slḥ i kpr nie są jedynymi określeniami na „przebaczenie", lecz tylko jednymi z wielu^[2]. Są one jednak najważniejsze. Większość komentatorów przyjmuje, że mają one swoje Sitz im Leben w kulcie. Świadczy o tym rów­nież statystyka, która w stosunku do terminów wywodzących się od slḥ i kpr potwierdza, że przykłady z tymi pojęciami pojawia­ją się najczęściej w związku z przepisami ofiarnymi (Kpł i Lb). Tym niemniej tam, gdzie te słowa zostały wprowadzone bez wyraźnej wzmianki o kultycznych okolicznościach, mogą oznaczać przebaczenie bez kultycznego wstawiennictwa^[3].

Oprócz slḥ i kpr również ze środowiska kultycznego wy­wodzą się takie pojęcia, jak kibbēs - oczyszczać, ṭihar - czyścić, māḥāh - obmywać.

Inne terminy występujące w formułach przebaczenia, wy­mienione poprzednio w tabeli, posiadają różne pochodzenie. Oto występujący najczęściej w Starym Testamencie obrazowy zwrot ʻăwôn nāsā - „zabrać grzech" - bierze swój początek z codzienne­go życia, np. zabrać bożki (2 S 5, 21), zabrać domy (Mi 2,2), zabrać jedzenie (Dn 1,16, por. Ps 25,18)^[4]. W czasach przed niewolą zwrot ten najczęściej występował w pismach „deuteronomistycznej księgi historycznej" i oznaczał nie tylko usunięcie winy przez Boga, lecz także użyczenie sobie przebaczenia przez ludzi. W tym ostatnim znaczeniu występował jednak samotnie, bez kontekstu innych terminów (zob. Wj 10,17; Rdz 50,17; 2 Sm 12,13; Wj 23,21). Inne przykłady przedwygnaniowe to: Oz 14, 3; Wj 32,32; 34,7; Lb 14,18; Joz 24,19. Natomiast powygnaniowe dowody spotyka się przede wszystkim w Psalmach^[5].

Przy uwzględnieniu formuł związanych z przebaczeniem, zwrot ten występuje więc dwukrotnie w Ps 32, a mianowicie w ww. 1 i 5, oraz jeden raz w Ps 85,3, przy czym należy zaznaczyć, że w Ps 32,1 występuje zwrot: n^esûj pešaʻ - „zabrano grzech", pa­radoksalnie do zwrotu k^esûj ḥaṭāʼāh - „przykryto winę". W Ps 32, 5 występuje zwrot: nasāʼtā ʻāwōn - „Ty zabrałeś winę". I wreszcie w Ps 85, 3 spotyka się podobne zjawisko jak w Ps 32, l, z tym, że tym razem występuje zwrot: naśaʼta ʻāwōn - „zabrałeś winę" w paralelizmie z kissita kŏl ḥattāʼtām - „przykryłeś wszystkie grzechy". I wreszcie termin nśʼ w związku z przebaczeniem grzechów występuje w Ps 99, 9, w którym to przykładzie sam Jahwe określony jest jako ʻēl nōśē: „Bóg przebaczający".

Teraz wypada przejść do wspomnianego już zwrotu ksh ʻwn. Zwrot ten w religijnym ujęciu językowym występuje u Ne 3,37, a mianowicie w paralelizmie z mḥh ḥtʼ i jest widocznie kopią Jr 18, 23, tyle tylko, że zamiast kissāh ʻawon, występuje kippēr ʻal-ʻăwōn. Nie jest też pewne, czyjego znaczenie brzmi tu „zezwalać na pokutę", czy też „przykryć grzechy". W każdym przypadku nie można tutaj tłumaczyć go jako „przebaczyć", lecz jedynie postawić w kręgu zwyczajnych obrazów na oznaczanie istoty pokuty. Natomiast z całą pewnością jest obrazowym zwrotem określającym przebaczenie kissāh hattôt w obydwu przykładach Psałterza. Należy także zaznaczyć, że na przebaczenie między ludźmi spotyka się użycie tego zwrotu w Prz 17, 9a^[6].

Z kolei należy uwzględnić obrazowy zwrot rpʼ - „uzdrowić", „wyleczyć". Termin ten występuje w Starym Testamencie od wie­ków na określenie uzdrowienia, którego Jahwe dokonuje wobec pojedynczego człowieka lub narodu. Oprócz tego konkretnego znaczenia rpʼ może także być użyte na określenie przebaczenia grzechów lub też przebaczenia i uzdrowienia. Z tego rodzaju znaczeniem terminu rpʼ spotykamy się w Psałterzu. Należy tu uwzględnić dwa przykłady: Ps 41,5 (już wcześniej przeanalizo­wany), występujący w formie związanej z prośbą o przebaczenie i Ps 103, 3, który jest formułą przebaczenia. W Ps 103, 3 należy widzieć jako jedyną czynność Bożą, zarówno przebaczenie grze­chów, jak i uzdrowienie. Tu występują paralelne terminy od slḥ i rpʼ.

---------------------------------

[2] Zob. Th.C. Vriezen, Sündenvergebung, w: RGG³ VI, 508; J.J. Stamm, art. cyt., 154
[3] Por. K. Koch, Sühne und Sündenvergebung..., art. cyt., 223; F. Maas, kpr, w: ThAT I, 844.
[4] Zob.Th.C. Wiezen, Sündenvergebung, art. cyt., 508.
[5] Por. JJ. Stamm, Erlösen und Vergeben..., dz. cyt., 68.
[6] Zob. tamże, 72.