Od świętej Tradycji do Pisma Świetego.

Tradycja biblijnego Izraela
a jego księgi święte

Przejście od Tradycji biblijnego Izraela do tekstu utrwalonego w księgach świętych pociągnęło za sobą szereg doniosłych konsekwencji:

1. Powstające zbiory pisemne natych- miast znajdowały się w centrum uwagi określonych środowisk, najpierw tych, w których się pojawiły. Stopniowo jednak oddziaływały na coraz szersze kręgi. Ich sukces, widoczny w powodzeniu popartym przyjęciem i rozpowszechnia- niem, nie zależał od wartości artystycznej, aczkolwiek i ta nie mogła być bez znaczenia, lecz pochodził ze skonstatowania, iż w danym zapisie wiara narodu i jednostki oraz pamięć o przeszłych wydarzeniach znalazły najpełniejszy i wierny wyraz. W przyjęciu pism zawierał się ogromny respekt wobec rzeczywistości świętej Tradycji. Odbiorca łatwo identyfikował się z tym, co zawierały spisane dzieła. Przyznawał im status „świętych”, ponieważ wyrażały istotę świętej Tradycji. Narodziny Pisma żadną miarą nie były przeciwstawianiem się Tradycji. Stanowiły raczej zwieńczenie jej długiego biegu, koronując wielowiekowe wysiłki pokoleń stojących na straży czystości monoteistycznej wiary.

2. W Tradycji Izraela przed wygnaniem babilońskim istniała dowolność rdzennych tradycji, wywodzących się z realnych faktów, zdarzeń, przeżyć, oraz przekazów wtórnych, na które składały się przemyślenia i spekulacje, nieraz luźno związane z realiami, a także przekazy narosłe wobec zasad etycznych, zwyczajowych norm prawnych, podające różnego typu objaśnienia, dopowiedzenia itp. Pierwszy rodzaj tradycji był stabilny i obejmował również pewną liczbę dokumentów na piśmie. Drugi ciągle podlegał większym lub mniejszym fluktuacjom i istniał prawie wyłącznie w postaci ustnej. Podejmując wysiłek definitywnego zapisu materiału Tradycji, należało uwzględnić obydwa nurty. Ale nie sposób było trzymać się jakichś z góry ustalonych i sztywnych proporcji, albowiem wybór zależał raczej od teologicznej interpretacji autorów oraz od potrzeb ich środowiska. Wybranym elementom Tradycji przyznawano priorytet nad innymi. Końcowy efekt tego zakrojonego na wielką skalę przedsięwzięcia miał ten skutek, iż tradycje dotąd autonomiczne i traktowane z różnym stopniem szacunku, skoro zostały zestawione obok siebie i utrwalone na piśmie, zyskały tę samą rangę. To, co przedtem było otoczką faktów i nie wszędzie oraz nie przez wszystkich mogło być traktowane w taki sam sposób, z chwilą zapisu zostało postawione na równi z pozostałym tworzywem całej świętej Tradycji. Mając do dyspozycji uporządkowany zapis, wyznawca jedynego Boga nie zawsze był w stanie rozpoznać rozmaite niuanse znaczeniowe, które w nowym kontekście zostały podporządkowane wspólnemu zamysłowi charakterystycznemu dla całego zbioru.

3. Mimo znacznego ujednolicenia treści wcielonych w ramy dzieł utrwalonych na piśmie, nie utracono świadomości fundamentalnego zróżnicowania tworzywa świętej Tradycji. Znalazło to wyraz w przekonaniu, że istnieje hierarchia zbiorów, które składają się na Biblię. Izraelici darzyli największym respektem Torę, czyli Pięcioksiąg Mojżesza, który dla Samarytan na zawsze pozostał jedynym Pismem Świętym. Torę uznano za samo serce świętej literatury. Na drugim miejscu umieszczono Proroków Wcześniejszych (Joz, Sdz, 1-2Sm i 1-2Krl) i Późniejszych (Iż, Jr, Ez i Księga Dwunastu [Proroków Mniejszych]), a w dalszej kolejności tzw. Pisma, pośród których szczególna pozycja przypadła w udziale Księdze Daniela. Takie uszeregowanie jest reminiscencją sposobu patrzenia właściwego dla całej Tradycji biblijnego Izraela. Redakcja Pięcioksięgu stanowiła sedno odnowy podjętej podczas wygnania babilońskiego w odpowiedzi na kryzys Tradycji. W nawiązaniu do odległej przeszłości własnego narodu, objętej wyborem i posłannictwem Abrahama oraz życiem i dziełem Mojżesza, Izrael upatrzył najskuteczniejszy środek określenia własnej tożsamości w dobie dramatycznego zagrożenia bytu narodowo-religijnego.