Jan Paweł II a biblistyka XXw.

PRZEŁOM W KATOLICKIEJ INTERPRETACJI BIBLII

Od początku swego pontyfikatu Jan Paweł II wsłuchiwał się w słowo Biblii jako słowo mające walor historyczności, jako słowo natchnione i i uwielbione. Zrodzone z takiego wsłuchiwania się w biblijne słowo nauczanie papieskie było decydującym czynnikiem przełomu w katolickiej interpretacji Biblii, który miał miejsce pod koniec XX w. Główne punkty tego przełomu zostały zaprezentowane – z pełną aprobatą Jana Pawła II – w dokumencie PKB z 1993 r., a następnie niektóre z nich dodatkowo podkreślone w dokumencie tejże Komisji z roku 2001 (jedność Biblii oraz nowość przyniesiona przez Chrystusa zmartwychwstałego i Słowo Wcielone). Spróbujmy jednak w skrócie przywołać te zasadnicze momenty dokonanego przełomu.

1. Nowe rozumienie słowa biblijnego jako słowa historycznego (Parola storica). Dokonało się przejście od pojmowania tekstu biblijnego jako czystej informacji o wydarzeniach i osobach sprzed wieków do pojmowania tekstu jako symbolu, w którym dane o fakcie historycznym są wewnętrznie związane z najbardziej pierwotną i podstawową interpretacją. Dzięki temu metoda historyczno-krytyczna, uwolniona od założeń pozytywizmu i historycyzmu, nie tylko została ocalona przed „naturalną” śmiercią, która jej niechybnie groziła, ale ponadto zalecona jako narzędzie zdolne do tego, by ukazać oczom współczesnego człowieka wielkość historii, która jako swych głównych bohaterów ma Boga, Chrystusa i ludzi pełnych Ducha Bożego.

2. Otwarcie na nowe metody interpretacji. Dzięki nowemu rozumieniu słowa biblijnego możliwa jest analiza narratywna, semiotyczna i retoryczna (w trzech odmianach: semicka, klasyczna, współczesna). Liczne elementy tych metod – szczegółowo zaprezentowanych w dokumencie PKB – znajdujemy już w pierwszych encyklikach, homiliach i katechezach Jana Pawła II, wygłaszanych 15 lat przed ukazaniem się owego dokumentu (np. stańmy wśród bezpośrednich słuchaczy Jezusa; śledźmy argumentację Pawła; odkrycie wyjątkowego sensu i siły powtarzających się jak refren zdań Biblii – „Nie lękaj się!”).

3. Odnowione rozumienie słowa natchnionego – przywrócenie zasady jedności Biblii. Wiemy, że współczesna egzegeza naukowa bierze na serio zasadę jedności Biblii, jedności będącej dziełem Ducha Świętego. Nowe teologie biblijne – pisane na bazie tej zasady i wykorzystujące owoce najnowszych badań ksiąg biblijnych Starego i Nowego Testamentu prowadzonych nowymi metodami – są w zasadzie do napisania (np. teologia pism Pawłowych). Papieska „teologia ciała” pozostaje do dzisiaj pierwszym przykładem tej nowej teologii biblijnej. Tylko dzięki teologiom biblijnym pisanym w taki sposób jak „teologia ciała” studium Pisma Świętego będzie – jak chciał II Sobór Watykański – „duszą teologii”, a teologia wówczas dopiero będzie duszą życia eklezjalnego. Dzisiaj rolę duszy chrześcijańskiego i eklezjalnego życia wielu wspólnot Kościoła zajmują socjologia, psychologia czy wręcz slogany i hasła kultury medialnej. Jeżeli egzegeci pozostaną przy niekończącym się poszukiwaniu warstw, tradycji, gatunków literackich – przepaść istniejąca dziś między teologią a egzegeza biblijną pogłębi się. Egzegeza katolicka „winna zachować tożsamość dyscypliny teologicznej, której głównym celem jest pogłębienie wiary. Nie oznacza to mniejszego zaangażowania w najbardziej ścisłe badania naukowe... Egzegeza katolicka (jednak) nie ma prawa upodobniać się do biegu wody, która ginie w piasku analizy hiperkrytycznej. Ma ona spełniać w Kościele i świecie funkcję witalną przyczyniania się do przekazu jak najbardziej autentycznej treści Pisma natchnionego” (Interpretacja Biblii w Kościele, zakończenie).

4. Zasada aktualizacji słowa natchnionego. Dynamizm i moc ożywiająca słowa biblijnego – tak dobrze rozumiana przez Jana Pawła II – jest podkreślana przez PKB. W dokumencie o interpretacji Pisma Świętego czytamy zdania, które są niemal powtórzeniami stwierdzeń wygłaszanych wcześniej przez papieża: „Już wewnątrz samej Biblii można stwierdzić praktykę aktualizacji: starsze teksty zostały odczytane w świetle nowych okoliczności i zastosowane do sytuacji obecnej ludu Bożego. Aktualizacja jest możliwa, ponieważ pełnia sensu tekstu biblijnego nadaje jej wartość dla wszystkich epok i wszystkich kultur (por. Iz 40,8; 66,18-21; Mt 28,19-20). Orędzie biblijne może zarówno zrelatywizować, jak i pogłębić system wartości i normy zachowania każdego pokolenia. Aktualizacja jest konieczna.... Tekst Biblii jest autorytatywny dla wszystkich czasów w Kościele chrześcijańskim” (Interpretacja Biblii w Kościele, rozdz. IV, A).

5. Zasada chrystologiczna. Fakt wsłuchiwania się Jana Pawła II w słowo biblijne jako słowo uwielbione nadaje jego interpretacji Pisma bardzo wyraźny charakter chrystologiczny. Chcąc zrozumieć prawdę o człowieku, papież szuka jej w Biblii jako słowie uwielbionym. Nie waha się powiedzieć, że wszystkie teksty Biblii przez niego analizowane w celu zgłębienia prawdy o ludzkiej miłości czytał w świetle płynącym od Odkupiciela, od zmartwychwstałego Chrystusa. Papież uczy egzegetów takiego objaśniania Biblii, by w ich interpretacji było dobrze widoczne wydarzenie – centralne – które odróżnia ją od innych świętych tekstów ludzkości – a mianowicie, życie, misja i osoba Chrystusa – prawdziwego człowieka i Syna Bożego, Pośrednika między Bogiem i ludźmi. Dokument PKB pierwsze zadanie egzegety katolickiego opisuje słowami: „Chrystologiczna treść tekstów biblijnych nie jest zawsze oczywista. Ilekroć to możliwe, trzeba ją wydobyć na światło” (III, Cl). Chrześcijanie, którzy nie rozpoznają już, na czym polega absolutna nowość Biblii chrześcijańskiej, nie są już w stanie cieszyć się wiarą i być świadkami Zmartwychwstałego.