Jan Paweł II a biblistyka XXw.

Jan Paweł II wsłuchany w słowo uwielbione

Czytając teksty papieskiego nauczania odkrywa się jeszcze coś bardzo oryginalnego i typowego dla Jana Pawła II. Zauważa się mianowicie, że jego interpretacja tekstów Biblii rodzi się z osobistego wsłuchiwania się w słowo Pisma jako słowo uwielbione. Najpierw wyjaśnijmy, co to jest słowo uwielbione. Mówiąc najkrócej – słowo uwielbione to słowo biblijne rozjaśnione i promieniujące chwalebnym światłem zmartwychwstania. Pojęcie „słowo uwielbione” wprowadził do literatury egzegetycznej L. Alonso Schókel. Pisał w jednej ze swoich publikacji: „Narodzenie Jezusa nie stało się faktem przeszłości, lecz trwa uwielbione; cuda Jezusa nie są przeszłością, lecz trwają w czasie jako uwielbione; Jego słowa zebrane w pamięci i w Ewangeliach zostały wzbogacone w ich znaczeniu, ponieważ są uwielbione”.

Słowa Ewangelii nie są zwykłą rejestracją tego, co powiedział Jezus. Czytając je, nie wystarcza słyszeć w nich jedynie głos Nauczyciela z Nazaretu, i głos Ducha Świętego, ponieważ jednocześnie rozbrzmiewa w nich głos uwielbionego Pana. Słowa Biblii również dzisiaj są objaśniane – „otwierane” (dischiuse) – przez Chrystusa uwielbionego, tak jak to On objaśniał je i pozwalał głębiej rozumieć uczniom idącym do Emaus, a później Pawłowi. Słowa Biblii głoszone i wyjaśniane przez Zmartwychwstałego promieniują chwałą zmartwychwstania, są pełne światła i mocy stwarzającej na nowo i odnawiającej – objawiają życie „nowego świata”, są podobne do Chrystusa na górze Tabor. śycie ludzkie, o którym opowiadają, i które pozwalają zrozumieć jako stworzone przez Boga i kierowane przez Ducha Świętego, zaczyna objawiać swą Boską chwałę, której źródłem jest zmartwychwstanie Chrystusa i Jego synostwo Boże.

Pismo Święte, zawierając słowo, uwielbione, jest rzeczywiście -jak zmartwychwstały Chrystus - Dobrą Nowiną, radosnym Orędziem. Porównane do ziarna słowo Biblii (słowo uwielbione) ma stwórczą moc, a zakorzenione w sercu człowieka sprawia, że rodzi się w nim i wzrasta nowy człowiek, człowiek zmartwychwstania. W dokumencie Papieskiej Komisji Biblijnej na temat interpretacji Biblii czytamy: „Kościół czyta Stary Testament w świetle wydarzenia paschalnego – śmierci i zmartwychwstania Chrystusa Jezusa – które wprowadza radykalną nowość i nadaje, suwerennym autorytetem, decydujące i ostateczne znaczenie Pismom (por. Dei Verbum, nr 4). Ta nowa determinacja znaczenia stanowi integralną część wiary chrześcijańskiej” (I, C, nr 1). Bez żadnej przesady należy stwierdzić, że wsłuchiwanie się przez Jana Pawła II w słowo Biblii, jako słowo uwielbione, jest najważniejszym kluczem hermeneutyki papieskiej. W drugim cyklu katechez o mężczyźnie i kobiecie mówił: „Słowa, którymi Chrystus się odwołuje do przyszłego zmartwychwstania słowo potwierdzone w szczególny sposób przez Jego zmartwychwstanie dopełniają to, co w tych refleksjach zwykliśmy nazywać »objawieniem dotyczącym ciała«. Takie objawienie przenika w pewnym sensie do samego serca rzeczywistości, której doświadczamy, a tą rzeczywistością jest nade wszystko człowiek, jego ciało, ciało człowieka »historycznego«”.

Jan Paweł II często zamiast słowa „zmartwychwstanie” używa wyrażenia „tajemnica odkupienia”, ale jest to dla niego jednoznaczne z „tajemnicą śmierci i zmartwychwstania” Jezusa, a tytuł „Odkupiciel” odnosi się tak do Słowa Wcielonego jak i do zmartwychwstałego Pana. I tak w katechezie z 14 VII 1982 r. Jan Paweł II mówił: „Chrystus, który przyszedł, aby objawić w pełni człowieka człowiekowi dając mu poznać jego najwyższe powołanie (por. Gaudium et spes, nr 22) mówi w Ewangelii o najgłębszym boskim wymiarze odkupienia, które właśnie w Nim znajduje swój specyficzny podmiot »historyczny«. Chrystus, zatem, mówi w imię nadziei, która została wszczepiona w serce człowieka już w Protoewangelii. Chrystus spełnia tę nadzieję nie tylko w słowach swojego nauczania, ale nade wszystko świadectwem swej śmierci i zmartwychwstania”.

Papież, słuchając słów Biblii jako słów uwielbionych, wzywał współczesnego człowieka do podobnego słuchania słów Pisma. Słuchanie uwielbionego słowa Biblii pozwala człowiekowi odrodzić się. Człowiek śmiertelny, skazany z racji grzechu na śmierć, jest powołany, aby stać się człowiekiem uwielbionym, chwalebnym, na podobieństwo uwielbionego Chrystusa - nowego Adama. Papież wyraził tę prawdę m.in. w swoim komentarzu do fragmentu Pieśni nad pieśniami. Stwierdza w nim, że słowo tej Pieśni dotyczące ludzkiej miłości, rozumianej jako eros, otrzymują swe pełne znaczenie jedynie wówczas, gdy są dopełnione przez słowa św. Pawła na temat miłości jako agape, słowa inspirowane światłem zmartwychwstania Chrystusa (por. Katecheza z 6 VI 1984 r.).

Tak stanowcze dostrzeżenie przez Jana Pawła II w słowie Biblii tego wymiaru, jakim jest słowo uwielbione, było bez wątpienia ważną inspiracją dla autorów dokumentu Interpretacja Biblii w Kościele, dla których do istotnych wymiarów biblijnego słowa należy to, że „przychodzi ono z rzeczywistej przeszłości, ale nie tylko z przeszłości, lecz również z wieczności Boga” – jak pisał we wprowadzeniu do tego dokumentu kard. J. Ratzinger. I dodawał: „Doprowadza nas ono do wieczności Boga, ale znowu na drodze przez czas należy do przeszłości, teraźniejszości i przyszłości”. Z kolei takie rozumienie Biblii pozwoliło osadzić egzegezę naukową w. kontekście życia Kościoła (zob. tamże, rozdz. IV), co w konsekwencji prowadzi do aktualizacji i inkulturacji orędzia biblijnego. Kontekst, jakim jest współczesne życie Kościoła (otwartego na problemy świata), zapewnia egzegezie naukowej autentyczny rozwój: „Egzegeza wydaje najlepsze owoce wtedy, kiedy jest dokonywana w kontekście żywej wiary społeczności ukierunkowanej na zbawienie całego świata”. Bez rzetelnego wysiłku aktualizacji oraz inkulturacji egzegezie grozi marginalizacja, a nawet stopniowy uwiąd.