Jan Paweł II a biblistyka XXw.

Tekst opublikowany w: Ioannes Paulus II – in memoriam, Warszawa 2006, 407-424

Tytuł oryginalny: JAN PAWEŁ II - PROMOTOR PRZEŁOMU W BIBLISTYCE KATOLICKIEJ XX WIEKU

Jan Paweł II to papież historycznych przeobrażeń w Europie i świecie. Dwa lata temu kierownik katedry Karola Wojtyły na Uniwersytecie Lateraneńskim w Rzymie zwrócił się do mnie z prośbą, abym zbadał, czy papież ten wywarł jakiś wpływ na biblistykę katolicką XX w. Co więcej, czy również w zakresie interpretacji Biblii, która ma być duszą teologii, a także żywym natchnieniem dla wiary Kościoła i współczesnej kultury, Jan Paweł II doprowadził do epokowych zmian?

Udzielenie rzetelnej odpowiedzi na tak postawiony problem wymagało przeprowadzenia analizy tekstów papieskiego nauczania oraz ogłoszonych przez tego papieża dokumentów Papieskiej Komisji Biblijnej, zwłaszcza tego z 1993 r., Interpretacja Biblii w Kościele (23 IV 1993 r., w setną rocznicę ogłoszenia encykliki Leona XIII Providentissimus Deus i pięćdziesiątą rocznicę encykliki Piusa XII Divino afflante Spiritu). Jak przełomowym dla naukowej interpretacji Biblii jest ten dokument Papieskiej Komisji Biblijnej, bibliści polscy mogli zobaczyć już w trakcie dwóch sympozjów, podczas których dogłębnie poznawali i krytycznie oceniali naukową oraz eklezjalną wartość nowych podejść i metod, uznanych nie tylko za dopuszczalne w egzegezie katolickiej, ale wręcz zalecanych jako konieczne dopełnienie niezbędnej metody historyczno-krytycznej. Przełom dokonany za sprawą ogłoszonego przez Jana Pawła II dokumentu jest jeszcze bardziej widoczny dziś, a najlepiej zdają sobie z niego sprawę ci egzegeci, którzy potrafią już samodzielnie badać teksty Pisma Świętego nowymi metodami. Krótko mówiąc, egzegeza uprawiana nowymi metodami coraz bardziej przybliża Biblię Kościołowi i poszczególnym wiernym, od których zostało oddalone przez specjalistów od Form- i Traditionsgeschichte. Ma szansę trafić do współczesnych ludzi i odegrać ważną rolę w ich zmaganiach, w poszukiwaniu prawdy i sensu, w dążeniu do pełni życia.

W niniejszym tekście chodzi zatem o zbadanie, czy i na ile ogłoszone przez Jan Pawła II w 1993 r. nowe metody i podejścia badawcze są obecne w interpretacji Biblii, której ten papież dokonywał także wcześniej. Zanim zostanie ukazane, jak Jan Paweł II inspirował przełom w interpretacji Biblii, którego jesteśmy świadkami i uczestnikami, należy zapytać, co dla samego papieża było najgłębszym źródłem tych twórczych inspiracji, a następnie o to, na czym polegało nowe podejście Jana Pawła II do Pisma Świętego. W ostatniej części pokazane zostaną przykłady zastosowania nowych metod interpretacji w papieskim nauczaniu.

JAN PAWEŁ II WSŁUCHUJĄCY SIĘ W CHRYSTUSA ZMARTWYCHWSTAŁEGO

W książce Se non fossi tuo (wyd. Jaca Book, Milano 1999, s. 16) włoski biblista Bruno Ognibeni przytacza wyznanie bp. E. Corecco, ordynariusza diecezji Lugano. Dotknięty nieuleczalną chorobą ten wybitny teolog, gdy recytował Liturgię Godzin, zatrzymywał się dłuższy czas na medytacji nad słowami Ps 63: „Twoja łaska, Panie, jest cenniejsza niż życie”. Pewnego razu wyznał przyjaciołom: „Całe życie czytałem ten werset, ale dopiero teraz rozumiem, o czym on tak naprawdę mówi”. Kluczem hermeneutycznym, który otworzył przed nim głębię tego tekstu, albo mówiąc inaczej umożliwił mu jego lekturę „w tym samym Duchu, w którym on został napisany” (por. Dei Verbum), było wstrząsające wydarzenie: odkryta, nieuleczalna choroba. Z pewnością ten doskonale zapowiadający się teolog i biskup studiował Biblię, czytając liczne prace egzegetyczne oparte na metodzie historycznokrytycznej. Ale to nie metoda doprowadziła go do poznania najgłębszej Prawdy objawionej w Biblii i nie ona wprowadziła go w doświadczenie misterium Boga jako Miłości, objawionej a zarazem zakrytej w słowach Pisma.

Już lektura pisanych w młodości utworów poetyckich Karola Wojtyły pozwala zauważyć, że widział on w słowach Biblii „prawdę historyczną” o człowieku i działaniu Boga w dziejach ludzi oraz prawdę metafizyczno-teologiczną - prawdę o miłości Boga do człowieka. To samo dostrzega się czytając papieskie homilie, katechezy, adhortacje czy encykliki. Uzasadnione jest zatem pytanie: jakie wydarzenie bądź doświadczenie było owym kluczem hermeneutycznym, otwierającym mu dostęp do głębszych pokładów sensu słów Biblii?

Otóż nie trzeba być nader uważnym czytelnikiem papieskich wypowiedzi, aby stwierdzić, że owym kluczowym doświadczeniem hermeneutycznym dla Jana Pawła II było doświadczenie bliskości zmartwychwstałego Chrystusa i fakt wsłuchiwania się w Jego słowa. Zdał sobie z tego w pełni sprawę w momencie wyboru na papieża, a następnie doświadczał na co dzień. O doświadczeniu tym opowiadał kilka razy, najpierw w encyklice Redemptor hominis (opublikowanej 4 III 1979 r.), i potwierdził w 25. rocznicę pontyfikatu (16 X 2003 r.): „Dwadzieścia pięć lat temu było mi dane w sposób szczególny doświadczyć Bożego miłosierdzia. Oto, głosem Kolegium, Kardynałów, zmartwychwstały Chrystus rzekł do mnie, jak ongiś do Piotra nad Jeziorem Genezaret: »Paś owce moje«. A w duszy brzmiało echo pytania, które ongiś usłyszał Piotr: »Czy mnie miłujesz? Czy mnie miłujesz bardziej...?« (…) Dziś dzielę się z wami, drodzy bracia i siostry, tym doświadczeniem, które przez ćwierć wieku trwa nieustannie. Każdego dnia odbywa się w mym sercu ten dialog, a w duchu wpatruję się w to łaskawe spojrzenie zmartwychwstałego Chrystusa, które ośmiela, aby – jak Piotr – ze świadomości swej ludzkiej ułomności ze spokojem odpowiadał: »Panie, Ty wiesz... Ty wiesz, że Cię kocham« (J 21,17)”.