Aby „słowo Pańskie rozszerzało się i rosło” (Dz 12,24)

Żegnając się ze swymi uczniami w dniu wniebowstąpienia, Pan Jezus powiedział do nich: „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu!” (Mk 16,15). Od tego czasu, a więc przez blisko dwa tysiące lat, Kościół spełnia to polecenie. Głosi Ewangelię przy pomocy czegoś tak niepokaźnego jak słowo. Ten delikatny, ale ważny i niezastąpiony dar osoby dla osoby – warto uczynić przedmiotem głębszej refleksji. Wbrew pozorom słowo jest nadal wielkim mocarzem zdolnym czynić cuda.

Znany konwertyta francuski i późniejszy przyjaciel Papieża – André Frossard (zm. 1995), członek delegacji francuskiej na uroczystość inauguracji pontyfikatu Jana Pawła II, tak wspomina niepowtarzalny urok pierwszego spotkania z Papieżem:

„Ci, którzy ów dzień widzieli, nigdy go nie zapomną. Ściśnięty obręczą placu Świętego Piotra tłum, którego wielobarwne fale sięgały prawie Tybru, czekał na papieża i wtem ujrzał wyłaniającego się rybaka ludzi, w każdym calu podobnego do tych, których Chrystus wezwał do Siebie na brzegach Morza Tyberiadzkiego. Rzekłbyś, że nowo przybyły przyszedł nie z Polski, ale z Galilei, z siecią na ramieniu i Ewangelią pod pachą, i że pomiędzy nim a skrycie obecnym pod bazyliką grobem świętego Piotra czas został unieważniony. […] Człowiek w białej szacie, którego mieliśmy przed sobą, miał posturę apostołów, a jego pierwsze słowa, rzucone głosem, który zdawał się budzić odzew wszystkich dzwonów Rzymu: «Nie lękajcie się!» – wzywały nas do dania świadectwa. Rzekłbyś, iż zostały wypowiedziane w dzień prześladowania u wejścia do Koloseum przez papieża z katakumb, zachęcającego wiernych, by szli za nim w paszczę lwa. Tłum za barierkami na placu był wstrząśnięty, zwinięte palce ukradkiem przesuwały się po wilgotnych, jak można się było domyślić, powiekach. Ambasadorowie wokół mnie mieli łzy w oczach: nie wiem, czy kiedykolwiek widziano, aby dyplomaci płakali podczas pełnienia obowiązków służbowych; jest to zjawisko, jakie meteorologia nieczęsto ma okazję obserwować. Ja także płakałem jak wszyscy, nie bardzo wiedząc dlaczego. Miałem uczucie, że uczestniczę w rzadkim wydarzeniu niewątpliwej koniunkcji planu Opatrzności i momentu historii ludzkiej, co nieczęsto daje się przyłapać na gorącym uczynku”¹.

Słowa homilii inaugurującej posługiwanie Jana Pawła II na Stolicy Piotrowej, które zrobiły tak wielkie wrażenie na A. Frossardzie, zawierały gorący apel, skierowany do całego świata: «Nie lękajcie się. Otwórzcie, otwórzcie na oścież drzwi Chrystusowi! Jego zbawczej władzy otwórzcie granice państw, systemów ekonomicznych, systemów politycznych, kierunków cywilizacyjnych. Nie lękajcie się! Chrystus wie, „co jest w człowieku”. On jeden. A dzisiaj człowiek tak bardzo często nie wie, co w nim jest. Tak bardzo często jest niepewny sensu swojego życia na ziemi. Tak często opanowuje go zwątpienie, które przechodzi w rozpacz. Pozwólcie zatem – proszę was, błagam was z pokorą i ufnością – pozwólcie Chrystusowi mówić do człowieka. On jeden ma słowa życia wiecznego»². Słowa te kryły w sobie wielką głębię i zawierały program tego pontyfikatu, stając się niejako jego motywem przewodnim – leitmotivem. Były jedną z form realizacji Chrystusowego nakazu z Góry Oliwnej: „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię”.

Słowo to potężny władca

Wbrew pozorom słowo, choć jest tak niepokaźne, potrafi czynić cuda. Wiedzieli o tym już starożytni. „Słowo to potężny władca (logos dynastes megas estin), który najmniejszym i niewidocznym ciałem dokonuje dzieł najbardziej boskich; jest bowiem władne i strach powściągnąć i troskę oddalić i radością napełnić i litość wzbudzić”³ – stwierdzał już Gorgiasz z Leontinoj, najwybitniejszy z sofistów, w V wieku przed Chr. w swej słynnej mowie zatytułowanej Pochwała Heleny⁴. Wpływ słowa na duszę słuchaczy porównywał ten sycylijski retor z działaniem lekarstw na ludzkie ciało: „Jak leki wypędzają z niego pewne składniki i kładą kres chorobie lub życiu, tak jedne słowa smucą, drugie radują, jedne trwożą, drugie napawają odwagą, inne wreszcie złą namową zatruwają i omamiają duszę”⁵. Ta niezachwiana wiara Gorgiasza i wielu innych we wszechpotęgę słowa zrodziła w starożytnej Grecji retorykę – sztukę pięknego przemawiania i przekonywania.

Grecy odznaczali się uchem szczególnie wrażliwym na mówione słowo. Doznawali osobliwej rozkoszy estetycznej przysłuchując się ludziom, którzy potrafili przemawiać, podziwiali pomysłowość, wirtuozerię słowa, bogactwo wyobraźni i gestykulację owych samorodnych mówców. Kultura Hellenów była przez całe wieki typową kulturą mówioną, opartą na tradycjach i przekazach ustnych, gdyż Grecy w najstarszym okresie swych dziejów albo nie znali pisma, albo się nim powszechnie nie posługiwali. Ten typ kultury rozwijał kult żywego słowa.

Umiejętność przemawiania wchodziła w zakres rycerskiej paidei (wychowania). Ideał owej paidei streszczał się w dwóch kardynalnych zasadach: „Przewagami się wsławiaj i najlepszy bądź zawsze ze wszystkich” (Iliada, VI 308) oraz „Posiądź mistrzostwo słowa i stań się czynu człowiekiem” (Iliada, IX 443).