HOMILIA I (Pnp 1,2-4)

Do jej zalet dołącza się także moc, aby pochwała piękna mądrości była pełna dzięki [wymienieniu] wszystkich dóbr. Bóg - mówi [Pismo] - umocnił ziemię mądrością niebiosa utwierdził rozumem^[18]. Wszystkie cechy [21] dostrzegane w stworzeniu [tekst] przypisuje mocy mądrości, ozdabiając ją [różnymi] imionami: mówi, że tym samym jest mądrość i rozum, postrzeganie i wiedza, roztropność i im podobne^[19]. Przez to zaczyna prowadzić młodzieńca jak do oblubienicy, nawołując, by spoglądał ku Boskiemu przybytkowi, mówi bowiem: Nie porzucaj jej, a ona wytrwa przy tobie; pokochaj ją, a ona będzie cię strzegła; obwaruj ją, a wywyższy cię; czcij ją, by cię objęta, by włożyła ci na głowę wieniec łask, by osłoniła cię wieńcem rozkoszy^[20]. Ozdobiwszy go, jak pana młodego, ślubnymi wieńcami, wzywa go, by nie opuszczał oblubienicy, mówiąc: Gdy idziesz, prowadź ją i niech będzie z tobą, gdy śpisz, niech cię strzeże, aby mówiła do ciebie, gdy się zbudzisz^[21]. Rozpaliwszy tymi słowami pożądliwą część duszy tego, który w swoim wnętrzu (κατά τόν έσω άνθρωπον) jest jeszcze młodzieńcem, i opisawszy zalety samej mądrości, by jak najskuteczniej pociągnąć miłość słuchaczy, [Pismo] mówi między innymi: [22] Tych kocham, którzy mnie miłują^[22] (nadzieja na odwzajemnienie najbardziej rozpala miłość). Po tych słowach wprowadza pozostałe rady w krótkich, acz wiele mówiących powiedzonkach, po czym, doprowadziwszy [młodzieńca] do postawy nieco doskonalszej, na końcu Księgi Przysłów (tam gdzie znajduje się pochwała dzielnej niewiasty) wychwala owo błogosławione zjednoczenie^[23].
Następnie temu, kto dzięki nauczaniu Księgi Przysłów należycie zapragnął cnót, [Pismo] przedstawia filozofię Księgi Eklezjastesa. Potępiając w tej księdze przywiązanie ludzi do rzeczywistości zmysłowej i twierdząc, że wszystko, co przemija, jest marnością (mówi bowiem: Wszystko, co przemija, to marność^[24]), wznosi pragnienia naszej duszy ponad to, co dostrzegalne zmysłami, do nieskończonego piękna.
Oczyściwszy w ten sposób serce z wszelkiej skłonności do rzeczy cielesnych, tajemniczo prowadzi teraz [naszą] duszę przez Pieśń nad Pieśniami do najskrytszych Bożych przybytków. W dosłownym znaczeniu jest to opis zaślubin, ale w głębszym mowa tu o zjednoczeniu duszy z Bogiem. [23] Dlatego ten, który w Księdze Przysłów nazwany jest synem, tu nazywa się Oblubienicą, a mądrość przybiera postać Oblubieńca, by [pokazać, że] Bóg zabiega o człowieka, który z oblubieńca, [jakim był w Księdze Przysłów], staje się czystą dziewicą i łącząc się z Panem, staje się z Nim jednym duchem^[25], bo dzięki zjednoczeniu z Tym, który jest czysty i niepodlegający doznaniom, zamienia ciężkie ciało na czysty umysł. A zatem, ponieważ to mądrość przemawia, pokochaj ją (αγάπησον) jak możesz, z całego serca i ze [wszystkich] sił; zapragnij jej, na ile jesteś w stanie. Powiem więcej nawet: umiłuj ją (εράσθητι) owo uczucie bowiem u istot bezcielesnych jest nienaganne i dalekie od namiętności, jak mówi mądrość w Księdze Przysłów, gdy nakazuje miłować Boskie piękno^[26].
Także rozważana teraz księga nakazuje to samo, przy czym daje ci nie tylko jednoznaczne pouczenia, ale także przekazuje swą naukę poprzez tajemnicze symbole, tworząc myślami pewien obraz przyjemności doznawanych w życiu, by dzięki niemu przygotować te pouczenia. Ów obraz to zaślubiny, w czasie których pragnienie dobra staje się pośrednikiem pożądania, bo dzieje się tu inaczej niż to jest w ludzkim zwyczaju - to nie Oblubieniec najpierw płonie pożądaniem, ale Oblubienica uprzedza Oblubieńca, bez zażenowania ujawniając swoje pragnienie [24] i mówiąc, że chciałaby rozkoszować się pocałunkami Oblubieńca. Skoro więc dobrzy swaci (προμνήστορες^[27]) Oblubienicy, to znaczy patriarchowie, prorocy i prawodawcy, przekazują tej, której są pośrednikami, Boże łaski, które zwyczajowo nazywa się podarkami ślubnymi (έδνα), określając w ten sposób to, co się daje przed ślubem (te dary to odpuszczenie grzechów, zapomnienie win, zniszczenie nieprawości, przemiana [naszej] natury ze stanu zniszczalnego w niezniszczalny, rozkosze raju, godność królewska, radość bez końca), gdy więc Oblubienica otrzymała Boże dary od ofiarodawców darów przedślubnych, dane jej za pośrednictwem prorockiego nauczania, wtedy wyjawia swoje pragnienie i spieszy się, pragnąc jak najszybciej rozkoszować się pięknem ukochanego.
Słyszą ją przyjaciółki i rówieśnice i podjudzają ją jeszcze, by pragnęła goręcej. Pojawia się także Oblubieniec, prowadząc z sobą orszak osób drogich sercu Oblubienicy. Mogą to być duchy służebne^[28] (τά λειτουργικά πνευματα), za których pośrednictwem ludzie dostępują zbawienia (δι ` ών οί άνθρωποι σώζονται), lub święci prorocy, którzy cieszą się, słysząc głos Oblubienicy, i wychwalają ów przeczysty związek, dzięki któremu [25] dusza, związana z Panem, staje się jednym duchem, jak mówi Apostoł<sup>[29]</sup>.
Powrócę znowu do słów Księgi Przysłów: Niech nikt ulegający przyjemnościom, cielesny i woniejący trupim smrodem starego człowieka nie sprowadza natchnionych przez Boga myśli i sensu słów do zwierzęcych [wyobrażeń].
Niech [taki człowiek] wchodzi do najskrytszego miejsca objawionych nam w tej księdze tajemnic, dopiero gdy wyjdzie z samego siebie i poza materialny świat, gdy przez wolność od doznań (δι ` απαθείας) wróci w jakiś sposób do raju i przez czystość upodobni się do Boga. Jeśli ktoś ma duszę nieprzygotowaną do słuchania [tych tajemnic], niech będzie posłuszny Mojżeszowi, który zakazuje nam przystępować do duchowej góry, zanim nie obmyjemy szat naszego serca i nie oczyścimy naszych dusz odpowiednimi obmyciami rozmyślań^[30].
Teraz więc, przystępując do owego rozważania, zapomnijmy o małżeństwie, zgodnie z nakazem Mojżesza, przykazującym powstrzymanie się od współżycia tym, którzy przystępują do misteriów^[31]. [26] Sądzę, że powinniśmy skrzętnie przyjąć zarządzenia Prawodawcy, jeśli zamierzamy wejść na duchową górę poznania Boga, bo [wchodząc na nią] zostawia się dla życia w dole kobiecy sposób myślenia i wszelkie materialne sprzęty. Jeśli jakakolwiek nierozumna myśl pojawi się na takiej górze, zostanie ukamienowana twardymi rozmyślaniami. Z trudem bowiem znieślibyśmy dźwięk owej trąby, która rozbrzmiewa głośno, nadzwyczajnie i w sposób nie do zniesienia dla osób postronnych, a ów odgłos poprzedza sam ciemny obłok, w którym jest Bóg, palący ogniem na tej górze wszystko, co materialne^[32].
Teraz wejdźmy zatem do świętego świętych, to znaczy do Pieśni nad Pieśniami. Jak bowiem dzięki owemu określeniu: święte świętych, czyli dzięki formie stopnia najwyższego, poznajemy jakąś wręcz nadmierną wybujałość świętości, tak i wzniosła nazwa Pieśń nad Pieśniami kryje w sobie obietnicę pouczenia nas o tajemnicach nad tajemnicami. Chociaż jest wiele pieśni w natchnionym przez Boga nauczaniu, dzięki którym poznajemy wzniosłe prawdy o Bogu (jak te wielkiego Dawida, Izajasza czy Mojżesza oraz wielu [27] innych), z samego jednak tytułu tej księgi dowiadujemy się, że jak pieśni świętych przewyższają pieśni pogańskiej mądrości (της έξω σοφίας), tak tajemnica Pieśni nad Pieśniami wznosi się nad pieśni świętych i natura ludzka nie jest w stanie znaleźć ani zrozumieć niczego większego od niej. Dlatego właśnie najnamiętniejsze ze sprawiających przyjemność doznań (mówię tu o miłosnej namiętności) zostało zagadkowo wybrane na przewodnika w nauce, abyśmy dzięki niemu nauczyli się, że dusza powinna kierować się do niedostępnego piękna Boskiej natury i ukochać je tak, jak ciało pożąda tego, co jemu pokrewne i do niego podobne (τό συγγενές καί ομόφυλον), zamieniwszy [jednak] namiętność w wolność od doznań (εις απάθειαν τό πάθος), tak by po zniszczeniu wszelkiego cielesnego upodobania nasz umysł płonął tylko duchową miłością, rozgrzany tym ogniem, który Pan przyszedł rzucić na ziemię^[33].