VI Homilia do Eklezjastesa

Jest czas i odpowiednia pora na każdy czyn [373] pod niebem (Koh 3,1): oto początek fragmentu danego nam dziś do kontemplacji. Egzegeza jest wysiłkiem niema­łym, ale nagroda za trud jest godna wysiłku. Być może bowiem cel (ὁ σκοπòς), wyjaśniony w pierwszych słowach tej księgi, ukazuje się nam najbardziej w tej części, bo ukazuje go konsekwentny rozwój myśli. Wcześniej potępiono jako marność wszystko, o co ludzie się w życiu starają, a co nie przynosi pożytku duszy. Ukazano dobro, na które należy patrzeć tkwiącymi w głowie oczami, a rozkoszom cielesnym przeciwstawiono pokarm mądrości. Do prowadze­nia cnotliwego życia wystarczy metodyczne i pod przewodnictwem Słowa poznanie, jak można żyć cnotliwie. To właśnie zaraz na początku wynika z badania przedłożonych słów: Jest czas i odpowiednia pora na każdy czyn pod niebem. Jeśli się ktoś zanurzy w głębię tego pouczenia, odkryje ukrytą w słowach różnorodną filozofię kontemplacyjną (θεωρητική) i doradzającą rzeczy pożyteczne (συμβουλευτική). By uzyskać drobną pomoc w rozważa­niu tej wypowiedzi, zacznijmy od następującego rozróżnienia: wśród bytów jedne są materialne [374] i zmysłowe, inne zaś duchowe i niematerialne. Ich niecielesność przekracza zmysłowe zdolności poznawcze, więc poznajemy je wtedy, gdy ogołocimy się ze zmysłów, bo zmysły materialnej natury nie mogą dosięgnąć ciała niebieskiego i przecisnąć się ku ukazującym się na nim zja­wiskom. Dlatego Słowo opowiada nam o rzeczach ziemskich i odbywających się pod niebem, byśmy żyli tutaj, nie popadając w błąd. To materialne życie odbywa się w ciele, a to, co ukazuje się zmysłom, przeszkadza w kontemplacji dobra. Potrzebujemy zatem jakiegoś kryterium w ocenianiu dobra, aby jak pręt mierniczy przy budowie domu stało się prostującym pionem. Te słowa ukazują nam takie właśnie kryterium, które pokieruje prosto nasze życie.
Mówi bowiem, że są dwa kryteria oceny, czy to, o co się w życiu staramy, jest dobre: odpowiednia miara i stosowny czas. Tego nas uczy teraz, mó­wiąc: Jest czas i odpowiednia pora na każdy czyn; przez czas należy rozumieć miarę, bo wszystko, co się wydarza, dzieje się w czasie. To są zatem właśnie kryteria oceny dobra. Czy są całkiem odpowiednie do oceny każdego wy­nikającego z cnoty czynu, [375] nie twierdzę tego stanowczo, dopóki nie ukaże tego logiczny wywód. Każdy bowiem rozumie, że większość czynności tego życia jest odpowiednio ukierunkowana, jeśli podlega takim kryteriom. Któż bowiem nie wie, że cnota jest miarą, określoną jako złoty środek mię­dzy dwoma przeciwieństwami? (Por Arystoteles, Etyka nikomachejska II,6,1109a). Nie może być cnotą coś, co jest mniejsze od stosownej miary lub ją przekracza, na przykład w przypadku męstwa brakiem jest tchórzostwo, a nadmiarem zuchwałość. Dlatego i niektórzy z pogańskich filozofów, ukradłszy co nieco z naszego dziedzictwa i dzieląc z nami znaczenie ukryte w tych słowach, radzili w swoich pismach: jeden, by nie brakowało czegoś, inny, by nie przekraczać miary; jeden bowiem ukazał, że złoty środek jest najlepszy, inny zaś ustanowił prawo: Nic nad miarę (Teognis, Elegiae 335). Obaj ukazują, że godne potępienia jest nieosiąganie miary cnoty, ale bezwartościowe jest także jej przekraczanie. To samo możemy powiedzieć o kryterium stosownego czasu, bo ani zrobienie czegoś za wcześnie, ani spóźnienie nie jest uznawane za dobro. Co za pożytek przyniesie spieszącemu się rolnikowi zebranie kłosów, zanim zasiew dojrzeje w swojej porze [376], albo opóźnianie zbiorów do czasu, aż ziarna same wypadną z kłosów? Jego wysiłek nie przyniesie korzyści w żadnej z tych dwóch sytuacji, bo przez zbiory w nieodpowiedniej porze przegapił korzyści stosownego czasu. To, co tu powiedzieliśmy o szczegółowym przypadku, można odnieść do wszystkich spraw. To samo odnosi się do żeglowania, czy ktoś wypłynie za wcześnie, czy za późno. A co dopiero powiedzieć o medycynie, jakąż szkodę przynosi nadmiar lub niedobór stosownego czasu i miary w terapii! Te sprawy jednak trzeba porzucić, bo następne słowa Eklezjastesa ukazują jasno tę prawdę dzięki rozmaitym przykładom.