Witaj, Arko Przymierza!

Skrzynia zawierająca spisane słowo Boga

Język polski używa terminu „arka”, wywodzącego się od łacińskiego słowa „arca”, zarówno w odniesieniu do drewnianej skrzyni, w której przechowywano tablice z dziesięciorgiem przykazań, a także wtedy, kiedy mówi o statku wybudowanym przez patriarchę Noego, przynoszącym ocalenie z wód potopu. Język hebrajski jednak w opisie tych dwóch rzeczywistości stosuje różne rzeczowniki: tēbā(h) oznacza uszczelnioną skrzynkę z papirusu, do której został złożony mały Mojżesz (por. Wj 2,3.5), a także statek wybudowany przez Noego (por. Wj 6,14), natomiast dla określenia Arki Przymierza starotestamentowa tradycja używa słowa ʼǎrôn. Hebrajskiemu rzeczownikowi ʼǎrôn bardzo często towarzyszą dookreślenia precyzujące znaczenie i symbolikę arki w różnych tekstach, ukazując tym samym różne koncepcje teologiczne związane z rzeczywistością tego wyjątkowego przedmiotu. Arce może towarzyszyć Boże imię: „Arka Jahwe” (por. Joz 3,13), „Arka Elohim” (por. 1Sm 3,3), czy „Arka Boga Izraela” (por. 1Sm 5,7). Innym z ważnych desygnatów rzeczownika „arka” jest pojęcie „przymierza”, jednego z podstawowych tematów w teologii Starego Testamentu – „Arka Przymierza (PANA/Boga)” (hebr. ʼǎrôn habberît) (por. Pwt 10,8). Starotestamentowa tradycja kapłańska w opisie tej skrzyni posługiwała się tytułem „Arka Świadectwa” (hebr. ʼǎrôn hāʽēdût): określenie „świadectwo” w tym kontekście zazwyczaj odnosi się do tablic przykazań złożonych przez Mojżesza wewnątrz arki (por. Wj 31,18).

Mojżesz na pustyni pod Synajem otrzymał instrukcję zawierającą szczegóły związane z wyglądem arki: „Z drewna akacjowego zrobią skrzynię o długości dwa i pół łokcia, szerokości i wysokości półtora łokcia. Wewnątrz i zewnątrz pokryjesz ją szczerym złotem, a wokół umieścisz złoty wieniec. Odlejesz cztery złote pierścienie i przymocujesz je do czterech krawędzi, po dwa z każdej strony. Wyrzeźbisz drążki z drewna akacjowego, pokryjesz je złotem i włożysz w pierścienie, aby służyły do przenoszenia arki. Pozostaną one w pierścieniach; nie należy ich stamtąd wyjmować. W arce umieścisz Świadectwo, które otrzymasz ode mnie” (Wj 25,10-16). W świetle przytoczonego tekstu można podać w przybliżeniu rozmiary arki: długość około 125 centymetrów, natomiast szerokość i wysokość wynosiła około 75 centymetrów. Drewno porastającej Półwysep Synajski akacji charakteryzowało się lekkością i trwałością. Wykonana w ten sposób skrzynia miała być pokryta w całości, wewnątrz i zewnątrz, wraz z ornamentem obramowania czystym złotem – najcenniejszym kruszcem, godnym pokrycia najświętszego miejsca w świątyni. Jedynym wyposażeniem Miejsca Najświętszego przyszłej świątyni jerozolimskiej będzie właśnie arka, stanowiąc samo centrum domu Bożego, a powodem tego było umieszczenie w niej tablic przykazań. Uprzywilejowane miejsce arki zarówno w przenośnym sanktuarium na pustyni, czyli w Namiocie Spotkania, jak i w przyszłej świątyni w Jerozolimie determinuje zawartość samej skrzyni – „Świadectwo” (hebr. ʽēdût). Nazywane w ten sposób kamienne tablice z dziesięcioma przykazaniami nabierają w tradycji kapłańskiej, mówiącej właśnie o „Arce Świadectwa”, ważne znaczenie: arka zawierająca w sobie świadectwo – tablice przykazań – oznacza postanowienia i zobowiązania wynikające z przymierza zawartego pomiędzy Bogiem i Izraelem. Fundamentem istnienia Izraela jako ludu Bożego jest bowiem wieczne przymierze, które ze strony Boga jest trwałym zobowiązaniem: arka może zniknąć, tablice przykazań mogą zostać połamane, ale przymierze zawarte z Bogiem jest wieczne. Stąd też w tradycji Starego Testamentu termin „przymierze” stał się synonimem „przykazań”: znak zawarcia przymierza Boga z Izraelem, świadectwo tego układu – tablice z przykazaniami – zostały złożone do arki, nazywanej „Arką Przymierza”. Warto w tym miejscu nadmienić, że spotykana w żydowskich synagogach „święta skrzynia”, w której przechowywane są zwoje Tory, czyli Prawa Mojżeszowego, wyraźnie nawiązuje do tradycji Arki Świadectwa zawierającej w sobie spisane słowo Boże.

Tradycja Kościoła przechowywane w arce kamienne tablice przykazań, stanowiące świadectwo przyjęcia słowa Bożego w Izraelu (por. Pwt 10,1-5), odczytywała w tajemnicy Matki Jezusa Chrystusa: w dziewiczym łonie Maryi zamieszkało realnie „Słowo, które Ciałem się stało” (J 1,14). Najświętsza Matka nosiła pod swym sercem samego dawcę tego prawa – Syna Bożego.