Pochodzenie św. Pawła

2.2. Warunki i konsekwencje uzyskania obywatelstwa
Pełne obywatelstwo greckich miast zakładało lojalność względem lokalnych bóstw i uczestniczenie w greckiej edukacji. Żydzi, po­za wyjątkami, nie brali w tym udziału, korzystając z prawa zwal­niającego ich z czczenia obcych bóstw^[29] i zezwalającego na prakty­kowanie własnych zwyczajów. Już samo nieuczestniczenie wkulcie lokalnych bóstw pozbawiało ich pełnych praw obywatelskich da­nego miasta^[30]. Zatem pewne prawa, jakimi cieszyli się Żydzi dia­spory, nie stanowiły jeszcze pełnego obywatelstwa - był to raczej średni status. Paweł nie jest tutaj wyjątkiem również ze wzglę­du na wykształcenie, które otrzymał - jak informuje autor Dz -"u stóp Gamaliela" w Jerozolimie (Dz 22, 3).
W miastach greckich nie uzyskiwano obywatelstwa przez sam fakt urodzenia się w nich (chyba że z rodziców, którzy byli już oby­watelami danego miasta). Raczej obywatelstwo można było kupić, otrzymać w dowód jakichś zasług czy po prostu odziedziczyć. Do­stęp do pełnego obywatelstwa był ograniczony. Jakie jest prawdo­podobieństwo, że Paweł miał obywatelstwo miasta Tarsu? Dzisiaj, na bazie danych historycznych, nie przyjmuje się już tradycyjne­go obrazu judaizmu, wyizolowanego od społeczeństwa. Jest wiel­kim uproszczeniem przekonanie, że Żydzi odcinali się od wszel­kich form hellenizacji. Mamy coraz więcej dowodów na to, że wśród Żydów byli tacy, którzy starali się pogodzić własne przeko­nania religijne z otaczającym ich hellenistycznym środowiskiem.
Takie tendencje pojawiły się wcześnie. Za czasów Antiocha IV, w II w. p.n.e., niektórzy spośród Żydów zwrócili się do niego z proś­bą o wzniesienie w Jerozolimie pogańskich budowli. Jak infor­muje l Mch l, 10-15, wybudowano wówczas m.in. gimnazjum, co było początkiem serii zdarzeń, które doprowadziły do powsta­nia machabejskiego. W przypadku niektórych Żydów, jak Tyberiusza Juliusza Aleksandra, potomka jednej z najbardziej znanych i najbogatszych rodzin w Aleksandrii, kończyło się to porzuce­niem własnej religii^[31]. Przykładem próby pogodzenia własnej re­ligii z kulturą hellenistyczną jest synagoga z III w. n.e., odkryta w Sardach w Lidii, która stanowiła jeden kompleks z łaźnią i gimnazjum^[32]. Zdaniem cytowanego Trebilco jest to przypadek nie mający odpowiednika w ówczesnym świecie. Wydaje się, że w późniejszym okresie pojedynczy Żydzi mieli obywatelstwo grec­kich miast i jednocześnie nie uczestniczyli w pogańskich ceremo­niach, które uznawali za bałwochwalcze. Tak było prawdopodob­nie w Sardach, gdzie znaleziona inskrypcja wspomina z dumą członków synagogi, którzy byli obywatelami miasta i nawet urzęd­nikami^[33]. Jednak z zasady, jeżeli jakiś Żyd chciał uczestniczyć w kulturalnym i publicznym życiu swego miasta i odgrywać w nim ważną rolę, musiał uzyskać jego obywatelstwo, a to wymagało czczenia pogańskich bogów^[34].
Tego rodzaju przykłady obalają skrajne przekonania, że wszy­scy Żydzi diaspory separowali się od pogańskiego społeczeń­stwa. Nie należy jednak sądzić, że wszyscy uczestniczyli w peł­ni w społecznym i politycznym życiu swych miast. Ci, którzy w nim uczestniczyli, nie zawsze byli otwarci na całkowitą helle-nizację. Ci natomiast, którzy poddali się całkowicie hellenizacji, tracili swą religijną tożsamość. W takim razie im bardziej rodzi­na Pawła była religijna, tym jest mniej prawdopodobne, aby po­siadała pełne obywatelstwo Tarsu. Każde greckie miasto miało swego opiekuńczego boga czy boginią i uznanie tego bóstwa by­ło wręcz istotowo związane z tożsamością mieszkańca danego miasta. Wydaje się nieprawdopodobne, aby Żyd szczycący się swym ścisłym przestrzeganiem Prawa, mógł ubiegać się o oby­watelstwo greckiego miasta czy nim się chlubić.

-----------------------------------------------------

[29] T a c y t, Hist. V, 5.
[30] Zob. wcześniej przykład Aleksandrii i list Klaudiusza do władz miasta (punkt 2.1).
[31] M e e k s, First Urban Christans, s. 14.
[32] P. T r e b i l c o, Jewish Communities in Asia Minor, SNTSMS 57, Cambridge 1991, s. 40-43.
[33] Zob. M e e k s, First Urban Christians, s. 37-38. Jest to możliwe w Sardach, gdyż F l a w i u s z (Staroż. XIV, 235. 259-261) mówi o szczególnych przywilejach, jakimi cieszyli się tam Żydzi.
[34] Zob. F l a w i u s z, dz. cyt. XII, 126; Tcherikover, Hellenistic Civilization, s. 309.