Eschatologia wczesnochrześcijańska

Eschatologia jako nauka o ostatecznych losach człowieka i świata, stanowiła jeden z elementów teologii wczesnochrześcijańskiej, od samego jej początków. Jakkolwiek w pierwszych generacjach chrześcijan były to raczej tylko poszczególne idee, które dopiero z czasem przekształcały się w spójną wizję. Wpływ na jej wykrystalizowanie miało wiele czynników, których zarys spróbujemy przedstawić.

Apokaliptyka chrześcijańska

Zmartwychwstanie Chrystusa, a potem Jego wniebowstąpienie, jest zapowiedzią paruzji, czyli powtórnego i ostatecznego przyjścia Chrystusa. To przyjście w chwale ma nastąpić na końcu czasów, co niechybnie zapowiada koniec obecnego świata. Z tym związana jest nadzieja zbawienia człowieka. Takie przesłanie zawarte jest w pismach biblijnych, czego szczególnie wyrazistym przykładem jest Apokalipsa św. Jana. Przyjście Pana z równoczesną nieznajomością daty tego przyjścia kształtowało postawę i duchowość chrześcijańską. Enigmatyczny charakter zapowiedzi wydarzeń związanych z paruzją animowały wyobraźnię i skłaniały do teologicznych poszukiwań w tym obszarze. Wprawdzie ostatecznych i w miarę jednoznacznych rozwiązań trudno było się spodziewać, bo zgodnie ze słowami św. Pawła: „Ani ucho nie słyszało, ani oko nie widziało, ani serce człowieka nie zdołało pojąć, jak wielkie rzeczy Bóg przygotował tym, którzy Go miłują” (1 Kor 2,9), ale dane zawarte choćby w wypowiedziach Nowego Testamentu zawierają wystarczająco dużo informacji dotyczących tej intrygującej przyszłości, że mogą stanowić podstawę do teologicznych rozumowań.

Mogą one być prowadzone na różnych poziomach i być ukierunkowane na różnorodne aspekty. Bardziej zaawansowane dociekania przybierają postać subtelnych przemyśleń, opartych nie tylko na przesłankach ewangelicznych, ale też uwzględniają filozoficzne przesłanki. Mniej zaawansowane zadawalają się przemawiającymi do wyobraźni obrazami, które bardziej uwzględniają emocje i odpowiadają w sposób konkretny na rodzące się pytania. Natomiast, najczęściej okoliczności zewnętrzne, związane choćby z aktualną sytuacją chrześcijan, wpływały na wybór konkretnego zagadnienia eschatologicznego, któremu poświęcano więcej uwagi. Raz było to koniec świata, kiedy indziej kwestia zmartwychwstania, albo zagadnienie sądu, itp. Niebagatelną rolę odgrywał również klimat społeczny, sprzyjający chrześcijańskim rozwiązaniom problemów, które były wspólne wszystkim mieszkańcom Cesarstwa Rzymskiego. Takie było w dużym uproszczeniu tło, na którym rozwijała się wczesnochrześcijańska eschatologia.