Śmierć jako wyzwanie egzystencjalne a wiarygodność Objawienia

[1] N. Diat, Czas umierania. Ostatnie dni życia mnichów, tłum. A. Kuryś, Warszawa 2018, s. 188n.

[2] Sytuację człowieka i jego reakcje na wieść o nadchodzącej nieuchronnie śmierci opisuje w swoim studium na temat śmierci i umierania Elisabeth Kübler-Ross (por. E. Kübler-Ross, Rozmowy o śmierci i umieraniu, tłum. I. Doleżal-Nowicka, Poznań 1998).

[3] Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 18.

[4] R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, Assisi 1982, s. 410. W tych rozważaniach podążamy za myślą René Latourelle’a (por. R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 408-433). Por. także: R. Latourelle, Morte, w: Dizionario di Teologia Fondamentale, red. R. Fisichella, Assisi 1990, s. 816-819.

[5] Por. R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 415nn.

[6] Tamże, s. 417.

[7] Chociaż według J. Ratzingera przypisywanie Platonowi tych idei jest „tylko po części słuszne”. Ratzinger odsyła w tym miejscu do „krytyki platońskiej interpretacji stającej się utartą wśród teologów” J. Piepera, w jego artykule z 1959 roku: Tod und Unsterblichkeit. Philosophische Bemerkungen  (por. J. Ratzinger, O teologii śmierci, w: J. Ratzinger, Zmartwychwstanie i życie wieczne. Studia o eschatologii i teologii nadziei (Opera Omnia, t. X), tłum. J. Kobienia, Lublin 2014, s. 278). W publikowanej niemal dwadzieścia lat później Eschatologie – Tod und ewiges Leben (1977) Ratzinger podejmuje próbę rewizji m.in. tego stereotypowego „wyobrażenia wielu teologów” (por. J. Ratzinger, Śmierć i życie wieczne, tłum. M. Węcławski, Warszawa 2000, s. 76-80).

[8] Por. J. Ratzinger, O teologii śmierci, s. 278n.

[9] Tamże, s. 280.

[10] Por. Tamże. Ratzinger dodaje: „To, że materializm nie jest chrześcijański, jest jasne. Ale wydaje mi się ważne, by podkreślić, że także idealizm nie jest zbieżny z chrześcijaństwem. Obydwa stanowią ludzkie próby sprostania problemowi śmierci” (Tamże).

[11] Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 18.

[12] Por. H. Szmulewicz, Po tamtej stronie życia, Tarnów 2005, s. 19.

[13] J. Ratzinger, O teologii śmierci, s. 281.

[14] Por. Tamże, s. 282n.

[15] Por. Tamże, s. 285n. „Łaska, która czyni nas wolnymi, ma to, co dla niej właściwe w tym właśnie, że śmierć sama w sobie jest i pozostaje straszliwa. Ale właśnie to, co samo w sobie jest straszliwe, w Chrystusie staje się narzędziem łaski” (Tamże, s. 287).

[16] H. Szmulewicz, Po tamtej stronie życia, s. 39.

[17] J. Ratzinger, Śmierć i życie wieczne, s. 91.

[18] R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 424.

[19] Por. Tamże, s. 424n.

[20] J. Ratzinger, Śmierć i życie wieczne, s. 91.

[21] J. Ratzinger/Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu, cz. II, Od wjazdu do Jerozolimy do Zmartwychwstania, tłum. W. Szymona, Kielce 2011, s. 177.

[22] R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 426.

[23] Por. Tamże.

[24] Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 22.

[25] R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 455n.

[26] Tamże, s. 409.

[27] Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 18.

[28] H. Szmulewicz, Po tamtej stronie życia, s. 17.

[29] R. Latourelle, L’uomo e i suoi problemi alla luce di Cristo, s. 432n.

[30] Proszę wybaczyć dłuższy cytat, ale jakakolwiek próba streszczenia tych myśli byłaby zubożeniem treści tej medytacji. Medytacje, z których zaczerpnięty jest ten tekst, zostały wyemitowane rok później także w Radiu Heskim i zostały przygotowane do druku jako Meditationen zur Karwoche w Meiting/Freising w 1969 roku. W 1996 wyemitowało je Radio Watykańskie i rozpowszechniło na nośnikach dźwięku pod tytułem Das Geheimnis von Tod und Auferstehung (Tajemnica śmierci i zmartwychwstania). Teksty te były wielokrotnie wznawiane i przekładane na różne języki (por. J. Ratzinger, Jezus z Nazaretu. Studia z chrystologii, (Opera Omnia, t. VI/2), tłum. W. Szymona, Lublin 2015, s. 1088).

[31] J. Ratzinger, Wielka Sobota. Druga medytacja, w: J. Ratzinger, Jezus z Nazaretu. Studia z chrystologii, (Opera Omnia, t. VI/2), tłum. W. Szymona, Lublin 2015, s. 1023-1025.

[32] Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 22.

[33] Por. R. Fisichella, La Rivelazione: evento e credibilità. Saggio di teologia fondamentale, Bologna 31988, s. 198.

[34] Por. V. Messori, Opinie o Jezusie, tłum. T. Jania, Kraków 1993, s. 16-18.

[35] Soborowa Deklaracja Nostra aetate wymienia te pytania: „Ludzie oczekują od różnych religii odpowiedzi na głębokie tajemnice ludzkiej egzystencji. Podobnie jak dawniej, tak i dziś poruszają one do głębi ludzkie serca: Kim jest człowiek? Jaki jest sens i cel naszego życia? Co jest dobrem, a co grzechem? Skąd się bierze cierpienie i jaki jest jego cel? Jaka jest droga do uzyskania prawdziwego szczęścia? Czym jest śmierć, sąd i odpłata po śmierci? Czym wreszcie owa ostateczna i niewypowiedziana Tajemnica, która ogarnia nasze istnienie, od której wzięliśmy początek i do której zmierzamy?” (Sobór Watykański II, Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich „Nostra aetate”, nr 1).

[36] J. Ratzinger, Wprowadzenie w chrześcijaństwo, tłum. Z. Włodkowa, Kraków 1994, s. 295.

[37] J. Ratzinger, Śmierć i życie wieczne, s. 72.

[38] Por. H. Szmulewicz, Po tamtej stronie życia, s. 23.

[39] Tamże, s. 47.

[40] Benedykt XVI, Encyklika „Spe salvi”, nr 6.

[41] Benedykt XVI, Mistrzynie duchowe, Poznań 2012, s. 98.

[42] Benedykt XVI, Dlaczego wierzę?. Przesłanie pontyfikatu 2005-2013, tłum. A.M. Stefańska, Kraków 2013, s. 71.