Ofiary w judaizmie

Uważna analiza dwóch zasadniczych tekstów dotyczących ofiar przebłagalnych, zapisanych w Kpł 4,1-35 i Lb 15,22-31, pozwala dostrzec sposób, w jaki teoretyczne przepisy kultu stosowano w praktyce. Obydwa fragmenty należą do tradycji P i jeszcze do niedawna uważano, że odzwierciedlają one dwa historyczne stadia rozwoju kultu ofiarniczego. Podczas gdy Kpł 4,1-35 stosuje przepisy obowiązujące przy ofiarach przebłagal­nych do czterech kategorii osób (jednostka, władca, kapłani, spo­łeczność), Lb 15,22-31 mówi jedynie o dwóch kategoriach: osoba indywidualna i zbiorowość. Inna istotna różnica dotyczy zwie­rząt, które mają być złożone w ofierze. Według Kpł 4,14, ofiarą za grzech społeczności ma być cielec, natomiast Lb 15,24 mówi dodatkowo o koźle. W rzeczywistości bowiem zazwyczaj na ofia­rę przebłagalną składano kozła, i była to praktyka powszech­na. Taki stan rzeczy znajduje swe wyjaśnienie we współczesnej egzegezie w odwołaniu się raczej do hipotezy „skrypturalizacji kultu" (ang. scripturalization of the cult)^[8] niż w przyjęciu histo­rycznego rozwoju kultu. Według tej hipotezy, kapłański skryba redagujący Lb 15 zauważył brak spójności pomiędzy codzien­ną praktyką ofiar przebłagalnych a konkretnymi przepisami za­wartymi w Kpł 4. Niespójność tę próbował wyjaśnić skróceniem tekstu Kpł 4 przez któregoś z wcześniejszych kopistów. Chcąc naprawić ten błąd, uzupełnił tekst brakującymi - według jego mniemania - dopowiedzeniami w następujący sposób: do naka­zu „przyprowadzi przed Namiot Spotkania młodego cielca jako ofiarę przebłagalną" (Kpł 4,14b) dołączył informacje, które za­czerpnął z innych fragmentów biblijnych i z obserwacji praktyki ofiarniczej, otrzymując w ten sposób sformułowanie „winno całe zgromadzenie złożyć cielca na ofiarę [całopalną, wreszcie kozła jako ofiarę] przebłagalną" (por. Lb 15,24)^[9]. W ten sposób Lb 15 staje się wewnętrzną interpretacją biblijną Kpł 4^[10].

Znaczenie hattat wyznaczają dwa skutki takiej ofiary. Pierw­szym jest darowanie win. Kodeks P akcentuje ten moment sło­wami: „W ten sposób kapłan dokona za nich [społeczność] prze­błagania i będzie im [wina] odpuszczona" (Kpł 4,20b; por. Kpł 4,26b.31b). W tym kontekście uzasadnienie znajduje rozumienie nazwy hattat jako ofiary przebłagalnej za grzech. Skutek drugi, integrujący darowanie grzechu z motywem oczyszczenia świątyni, związany jest nierozerwalnie z żydowską koncepcją szekina, czy­li zamieszkiwania Jahwe w przybytku jerozolimskim. Na całym niemal starożytnym Bliskim Wschodzie żywiono przekonanie o obecności bóstwa w świątyni. Niektóre narody były przeświad­czone, że każdy bóg może być czczony w jednej tylko świątyni, jemu dedykowanej^[11]. W mentalności Izraelitów grzech, zwłasz­cza ten popełniony przez związanych ze świątynią kapłanów lub przez całą społeczność czy naród przynależący do Jahwe, pociągał za sobą desakralizację przybytku. Nadmiar grzechów groził tym, że Jahwe mógł zdecydować się opuścić miejsce swego zamieszka­nia, a przez to pozostawić bez opieki swój lud i pozbawić go swego utrzymującego przy życiu i powodzeniu błogosławieństwa. Skła­dane ofiary oczyszczenia miały więc ściągać z przybytku nieczy­stość powodowaną grzechem i zapewnić w ten sposób ciągłą obec­ność Jahwe pośród narodu wybranego. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że choć ofiara hattat miała wyjednać przebaczenie grzechów, nie należy jej traktować jako restytucji za popełnione zło^[12].

-----------------------------------------

[8] Sformułowania tego często używa G.A. Anderson w swej książce Sacrifices and Offerings in Ancient Israel: Studies in their Social and Political Importance (HSM 41, Atlanta 1987).
[9] Tego typu rozszerzenia tekstu były częste w midraszach halakicznych; pojawiły się także w Pentateuchu Samarytańskim.
[10] Egzegeza rabinacka rozwiązywała powstały problem przyjmując Kpł 4 za ogólną zasadę składania ofiar przebłagalnych, natomiast przepisy zawarte w Lb 15 uznawała za obowiązujące w przypadku grzechu idolatrii; Zwój Świątynny (Tempie Scroll) rozwiązywał kwestię odwrotnie: uznawał Lb 15 za zasadę ogólną, natomiast Kpł 4 za jej praktyczną aplikację.
[11] C.F. KEIL, F. DELITZSCH, Commentary on the Old Testament, III, 1 and 2 Kings. 1 and 2 Chronicles, Peabody 2001,224-227.
[12] R.A. SIKORA, Rytuał składania ofiar w Starym Testamencie, 198.