Ofiary w judaizmie

2. hattat

Określenie ofiar przebłagalnych za grzechy pochodzi od hebrajskiego czasownika oznaczającego 'grzeszyć'. Ponieważ jednak w formie piel czasownik odnosi się do czyszczenia (naj­częściej konkretnych przedmiotów materialnych), natomiast gramatyczne konstrukcje z użyciem tego czasownika w innych formach bądź z wykorzystaniem rzeczowników wywodzących się z tego samego rdzenia wskazują na puryfikację, stąd niekiedy zamiast określenia „ofiara przebłagalna" trafniejsza okazuje się nazwa „ofiara oczyszczenia"^[7]. Ofiara taka mogła być bowiem składana przez kobietę, która nie popełniła grzechu, lecz z po­wodu narodzin syna lub córki uznawana była za nieczystą (Kpł 6,12). Z praktycznego punktu widzenia, ofiary składane przez kobiety stwarzały trudność polegającą na dostarczeniu darów ofiarnych z Dziedzińca Kobiet na Dziedziniec Kapłański. Jest mało prawdopodobne, by sami kapłani odbierali zwierzęta od ofiarodawczyń, gdyż ryzykowaliby tym samym nieczystość ry­tualną. Według Arist. 95, czynili to asystenci, przypuszczalnie lewici, którzy przenosili dary z jednego dziedzińca na drugi. Ofiara oczyszczenia była jednak wymagana również w przypad­ku określonej winy moralnej. Musiała ją złożyć na przykład osoba, która odmówiła bycia świadkiem, choć było to jej moralnym obowiązkiem (Kpł 5,1). Flawiusz dokonuje podziału wśród ofiar przebłagalnych na te, które należy złożyć za winy popełnione nieświadomie i te, które wynikały ze świadomie popełnionych grzechów (Ant. 3,230-232). W pierwszym wypadku można było ofiarować kozła, barana lub - w przypadku ubogiej ludności - dwa ptaki, drugie natomiast wymagały daru z barana. Ofiar oczyszczenia dokonywano na sześcioetapowej drodze: (1) przy­prowadzenie zwierzęcia na dziedziniec świątynny, (2) nałożenie rąk ofiarnika, (3) zabicie zwierzęcia, (4) ryt pokropienia krwią, (5) spożycie i spalenie części zwierzęcia i (6) recytacja formuły oczyszczenia. Ofiara przebłagalna za grzechy (łac. sacrificium pro peccato) składana była przede wszystkim za przewinienia popeł­nione z nierozwagi oraz za niedociągnięcia lewitów zaciągnięte przy wypełnianiu obowiązków kultycznych. Niedociągnięcia ta­kie powodowały stan nieczystości rytualnej, która domagała się oczyszczenia przez ofiarę. Hattat mogła być złożona z inicjaty­wy jednego człowieka, który dopuścił się zaniedbania, lub też w imieniu całej społeczności. W pierwszym przypadku,

pojedyncza osoba, która zgrzeszy przez zapomnienie, przyprowadzi jednoroczną kozę jako ofiarę przebłagalną. Nad osobą, która zgrze­szyła, kapłan dokona obrzędu przebłagania, aby ją uwolnić od winy - i dostąpi ona odpuszczenia (Lb l5,27b-28).

Przy tej okazji kropiono krwią rogi ołtarza całopalenia. Ina­czej miała się rzecz w przypadku ofiary społeczności lub kapła­nów: wnoszono wówczas krew do miejsca świętego i dokonywa­no siedmiokrotnego pokropienia w stronę zasłony oddzielającej Święte Świętych. Następnie następował obrzęd pomazania krwią rogów ołtarza kadzielnego. Jeszcze inne przepisy związane z hattat obowiązywały w Jom Kippur. W Dzień Pojednania krew ofiar wnoszono do Miejsca Najświętszego, kropiono nią siedmiokrot­nie podłogę przed Arką Przymierza, a następnie skrapiano samą przebłagalnię przykrywającą Arkę. Na ołtarzu palono wówczas wszystkie tłuste części zwierząt ofiarnych, gdyż uważano je za najlepsze, a więc należne Jahwe. Natomiast mięso ofiar wyno­szono do spalenia poza miastem. Uważna inwestygacja rytuału pokropienia krwią każe domyślać się, że miejsce, w którym do­konywano pokropienia, było uzależnione od „ciężkości" grzechu oraz od statusu społecznego osoby popełniającej przewinienie. Dla przykładu, grzech pojedynczego kapłana lub całej społecz­ności uważany był za bardziej poważny niż grzech jednostki (Kpł 4). Im poważniejsza była wina lub im wyższy był status grzesz­nika, tym bliżej Świętego Świętych dokonywano pokropienia krwią ofiar. W przypadku pojedynczego Izraelity nie pełniące­go funkcji kapłańskich, krew ofiary składano na ołtarzu palenia „poza świątynią" (Kpł 4,30); krwią ofiar za grzechy kapłana lub społeczności skraplano przestrzeń w stronę wewnętrznej zasło­ny przybytku; ostatecznie krew ofiary za grzechy całego narodu wnoszono do Świętego Świętych (Kpł 16,14). Ofiarę przebła­galną należało składać przy nowiu księżyca (Lb 28,15) oraz przy okazji różnych świąt: Paschy (Lb 25,22-24), Święta Tygodni (Lb 28,30), Nowego Roku (Lb 29,5), Dnia Pojednania (Lb 29,11) i Święta Namiotów (Lb 29,16.19).

-----------------------------------------

[7] J. MILGROM, Studies in Cultic Theology and Terminology, Leiden 1983, 67. Niekiedy rzeczywiście hattat nie miały żadnego bezpośredniego związku z grzechem. G.A. Andersen zauważa: "For example, consider the cases of the parturient (Leviticus 12), the person suffering from a discharge (Leviticus 15), the Nazirite who completes a vow of abstinence (Numbers 6), or the installation of a new altar (Leviticus 8). In each of these cases, the act of sacrifice serves to purge or purify something rather than to remove sin"; Sacrifice and Sacrificial Offerrings, 879.