Trzeci Jeździec Apokalipsy

Od­powiedź jest prosta, jak to często się zdarza w rozwiązywaniu zagadnień bardzo złożonych i pozornie trudnych do rozstrzyg­nięcia. Otóż greckie słowo zygos ma dwa znaczenia: oznacza wagę i jarzmo  ^[12]  . Jeżeli zatem trzeci Jeździec Apokalipsy nie może trzymać w swojej ręce wagi z powodu jej ściśle okreś­lonych wartości symbolicznych, spytajmy z kolei, czy może on trzymać w ręce jarzmo i czy ten rekwizyt znajduje swoje logiczne i symboliczne potwierdzenie w dalszym tekście po­ematu.

2. Ucisk i wyzysk

W chwili gdy Baranek otworzył trzecią pieczęć i zjawił się trzeci Jeździec na czarnym koniu, Głos spośród Czterech Stworzeń, wyobrażających Opiekunów Natury (Życia?), wypo­wiada pogląd na ciężkie materialne położenie najemnego robo­tnika rolnego, który za jeden dzień żmudnej, dwunastogodzinnej pracy otrzymuje wynagrodzenie w wysokości jednego dena­ra, czyli ekwiwalent jednej miary pszenicy lub trzech miar jęczmienia. Tu należy zaznaczyć, że jeden denar za dzień pracy, po odliczeniu czasu potrzebnego na modlitwę i posiłek, był powszechnie przyjętą normą wynagrodzenia w całej ówczes­nej Palestynie. Stwierdziwszy nędzne wynagrodzenie robotnika rolnego - najbardziej pokrzywdzonej i wyzyskiwanej kasty w Izraelu - ten sam Glos wypowiada ostrzegawcze wezwanie, skierowane do wyzyskiwaczy: „Nie krzywdź oliwy i wina!"

Wydaje mi się, że ta wypowiedź o ciężkiej doli ludu pracują­cego, malująca ucisk społeczny, który wbrew nakazom Tory panował w Palestynie, doskonale przylega do symbolicznej wartości jarzma, trzymanego w ręce przez trzeciego Jeźdźca. Jeździec, symbolizujący krzywdę społeczną, wyzysk, płace gło­dowe i ucisk, o których mówi kontekst, czyli klęski społeczne, składające się na pojęcie jarzma, nie może w swojej ręce trzymać nic innego niż właśnie jarzmo.

Obie te wypowiedzi - pogląd na ciężkie położenie robot­nika i wezwanie skierowane do wyzyskiwaczy - ukształtował św. Jan za pomocą myślowych skrótów, metody znamiennej dla mentalności i sposobu wyrażania się starożytnego Hebrajczyka. Ale podczas gdy sens pierwszego skrótu, mówiącego o wyzysku robotnika wolnego, jest jasny, drugi skrót (ostrzegawcze we­zwanie: „Nie krzywdź oliwy i wina") jest trudny do odczytania. Ale tylko pozornie.

3. Oliwa i wino

Wiemy już, że cwałujący na czarnym koniu Jeździec trzyma w ręce jarzmo, symbol ucisku społecznego, a na jego widok tajemniczy Głos, wychodzący spośród Czterech Stworzeń, upomina krzywdzicieli i wyzyskiwaczy: „Nie krzywdź oliwy i wina".

Co oznacza to upomnienie?

Oliwa i wino w codziennym życiu Izraela spełniały potrójną funkcję: leczniczą, albowiem powszechnie - i słusznie - uwa­żano, że posiadają one moc uzdrawiającą (przemywanie i opat­rywanie ran, lek łagodzący oparzeliny, odleżyny itd.), funkcję odżywczą oraz sakralną. Bez oliwy i wina nie można było święcić uroczystych świąt, a przede wszystkim szabatu, święta nad świętami, królowej wszystkich świąt, symbolu pokoju, szczęścia wiekuistego i godności osobistej. W tym sensie oliwa i wino wbrew temu, co zbyt pochopnie twierdzi jeden ze współczesnych egzegetów J. Bonsirven („Te dwa produkty mniej [!?] są potrzebne [!?] do życia")^[13] były w Izraelu produk­tami pierwszej potrzeby. Wino i oliwa są symbolami mesjań­skimi. Syn Izraela, nieposiadąjący czystej oliwy do szabatowej lampki i wina, nad którym według świętych przepisów miał odmówić kidusz, błogosławieństwo szabatu - dopuszczał się zbrodni odstępstwa od wspólnoty z Bogiem Izraela. Był gwał­cicielem szabatu, który według Miszny (Tamid, VII, 4) jest zwiastunem czasów ostatecznych i życia wiecznego.

----------------------------------------

[12] Por. Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament, herausgegeben von Gerhard Kittel, 1935, s. 90.
[13] Cyt. za o. Augustynem Jankowskim, Apokalipsa św. Jana, Pallottinum, Poznań 1959, s. 174.