Kwestie hebrajskie

Owi chcieli ukryć przed Ptolemeuszem Filadelfem^[11] istotną myśl Starego Testamentu, a najbardziej proroctwa, które przepowiadały przyjście Chrystusa, aby nie wydawało się jemu, że Żydzi czczą drugiego Boga. Następca Platona dlatego tak ich cenił, ponieważ mówiło się, że czczą tylko jednego Boga. Ewangeliści, a także nasz Pan i Zbawca oraz Paweł Apostoł, wiele poniekąd cytują wersetów ze Starego Testamentu, których nie ma w naszych kodeksach. Ten temat szerzej omówiłem w in­nym miejscu^[12]. Oczywiste jest, że wiarygodniejsze są te odpisy, które zgadzają się z powagą wykładni Nowego Testamentu. Do tego trzeba dodać, że Józef^[13], który opiera się na przekładzie tłumaczy Septuaginty, odnosi się tylko do pięciu ksiąg Mojże­sza przez nich przetłumaczonych, na które ja także powołuję się więcej razy niż na pozostałe, ponieważ są w zgodzie z hebrajski­mi. Lecz i ci, którzy później wyróżnili się wśród tłumaczy, mam na myśli Akwilę, Symmacha i Teodocjona, często mają inaczej niż ja wyłożyłem. Na koniec (co bowiem mogłoby przejednać moich wrogów) pragnę oświadczyć, iż dla chętnych przypłyną towary z zagranicy: olejki balsamowe, pieprz i owoce palm, których pospólstwo nie kupuje. O Adamantionie^[14] zaś zmilczę, którego imię, jeśli godzi się zestawiać małe z wielkimi, jest znie­nawidzone tym bardziej memu imieniu, że w swoich homiliach, które wygłasza do ludu, opiera się na wydaniu ogólnie przyjętym, a w naukowych komentarzach do Biblii popisuje się znajomoś­cią hebrajskiej prawdy^[15]. I dysponując opracowaniami swoich współrodaków, ten tymczasem szuka pomocy obcego języka. Pomimo to, z nutką zazdrości powiem, że chciałbym posiadać taką znajomość Pisma Świętego, jak on, lekceważąc podobizny i cienie upiorów, w których naturze jest straszyć dzieci i szeptać w ciemnych zakamarkach.

ROZDZIAŁ l

Wers 1
Na początku uczynił Bóg niebo i ziemię.

Niektórzy uważają, tak jak można przeczytać w Dialogu między Jazonem i Papiskusem^[16], Tertulian zaś omawia to w piś­mie Przeciw Prakseaszowi^[17], a także Hilary^[18] potwierdza w wyjaśnieniu pewnego psalmu, że w hebrajskim tekście jest: W synu uczynił Bóg niebo i ziemię, co jest fałszem, gdyż ta kwestia sama się broni. Bowiem tłumacze Septuaginty, a także Symmach i Teodocjon przetłumaczyli na początku. A w hebrajskim jest napisane BRESITH (בראשיח), zaś Akwila przełożył najpierw^[19], a nie BABEN (בבן), które jest odpowiednikiem w synu. W oma­wianym wersecie należy dopatrywać się głębszego sensu, od­noszącego się do Chrystusa, a nie kierować się wyłącznie sta­rannym przekładem słowa. Chrystus, tak na początku Genesis, która jest głową wszystkich ksiąg, jak i w prologu Ewangelii św. Jana jest uznany za twórcę nieba i ziemi. Stąd i w Księdze Psalmów (39, 9) rzekł o sobie samym: W zwoju księgi napisano o mnie, to znaczy na początku Genesis. I w Ewangelii: Wszystko przez Niego się stało i bez Niego nic się nie stało (J 1,3). Lecz i to należy wiedzieć, że u Hebrajczyków ta księga nazywa się BRESITH, ponieważ mają oni zwyczaj nadawać księgom na­zwy z ich początków.

-------------------------

[11] Władca Egiptu (285-246 r. przed Chr.). Hieronim wspomina Filadelfa, ponieważ nakazał on sporządzić grecką wersję Starego Testamentu, znaną pod nazwą Septuaginta (LXX). Nazwie dała początek legenda, wedle której, Pięcioksiąg Mojżeszowy został przełożony na grekę przez 72 tłumaczy.
[12] Por. Ep. de opt. gener. Interpr. ad Pamm.
[13] Mowa tu o Józefie Flawiuszu (37-100 r.), historyku żydowskim piszącym po grecku.
[14] Chodzi tu o Orygenesa (185-253/54 r.), najpłodniejszego uczonego sta­rożytności chrześcijańskiej. Dorobkiem pisarskim przewyższył Orygenes wszyst­kich Ojców starożytności chrześcijańskiej. Według Hieronima wykaz jego pism sporządzony przez Euzebiusza - niestety niezachowany, wymieniał nie mniej niż 2 tysiące ksiąg (Apologia 2,22). Niekompletna lista przedłożona przez Hieronima (Ep. 33) obejmuje zaledwie 800 ksiąg. Euzebiusz (Chron. 6, 14, 10) nazywa go „stalowym" (δαμάντιος) i podaje, że jego uczeń Ambroży opłacał dla niego 7 stenografów i tyle samo osób przepisujących na czysto, a nadto kilka kaligrafek (Euz. Chron. 6,23).
[15] Łac. Hebraica veritas Takim terminem Hieronim nazywa oryginał hebraj­ski, od czasu kiedy nie wierzył już w natchniony charakter tłumaczenia LXX.
[16] Autorem tego zaginionego dialogu jest Aryston z Pelii (ok. II w.).
[17] Por. 5,1.
[18] Por. Tract. sup. Ps 2,2. Hilary wcale nie potwierdza, że w hebrajskim tek­ście jest w synu, lecz odnotowuje on, że hebrajskie słowo בראשיח ma trzy znaczenia: w synu, na początku i na przedzie.
[19] W oryginale: capitulum (dosł. „na głowie"). Akwila uczynił dosłowny przekład z hebrajskiego, gdzie ראש znaczy „głowa".