Septuaginta

Fragment książki "Wprowadzenie do literatury i egzegezy żydowskiej okresu biblijnego i rabinicznego", który zamieszczamy za zgodą Wydawnictwa TUM

Septuaginta stała się Biblią judaizmu diaspory^[1], a po narodzinach chrześcijaństwa - Biblią Kościoła wywodzącego się z gruntu pogańskiego. Poniżej zatrzymano się nad historią powstania tego przekładu, omówiono księgi, które znalazły się w LXX, choć nie ma ich w kanonie Biblii Hebraj­skiej oraz przedstawiono znaczenie LXX dla judaizmu diaspory oraz judaizmu rabinicznego.

1. HISTORIA POWSTANIA LXX

Dzieje greckiego przekładu Biblii Hebrajskiej rozszerzonej o kilka ksiąg i fragmentów wiąże się z powstałym w II w. przed Chr. tzw. Listem Arysteasza. Arysteasz był dworzaninem Ptolemeusza II Filadelfia. Jego list, skierowany do Filokratesa, miesz­kającego w Jerozolimie, opowiada historię przekładu. Narracja składa się z czterech części: przygotowanie do tłumaczenia, opis Palestyny, wyjaśnienie niezwykłych zdarzeń związanych z prze­kładem oraz relacja o powrocie żydowskich uczonych do Jero­zolimy. Autor żywo zainteresowany mądrością i religią żydowską, z życzliwością pisze także o kulturze greckiej. List powstał w koine i istnieje wiele dowodów na to, że jego autor doskonale obeznany był z kulturą i filozofią grecką. Odnosi się do takich postaci, jak Demetriusz z Falerum, Hekateusz z Abdery, Teopompus czy Teodektes; używa terminologii filozoficznej i stosu­je alegoryczną metodę w egzegezie. Pismo de facto nie należy do gatunku epistolograficznego, lecz jest raczej spisaną mową.

Najwcześniej przetłumaczony został Pięcioksiąg; według Listu Arysteasza miało to miejsce za panowania Filadelfia, a więc w latach 285-247 przed Chr. Tradycja głosi, że tłumaczenia do­konało siedemdziesięciu dwóch uczonych żydowskich w Aleksandrii. Stąd też nazwa dzieła: Septuaginta - „siedemdziesiąt". Początkowo nazwę tę odnoszono jedynie do greckiego przekładu Tory, z czasem jednak rozszerzono go na pozostałe księgi Biblii Hebrajskiej oraz te, które nie znalazły się w BH, jednak wliczone zostały w kanon hellenistyczny. Septuaginta jest dziełem żydow­skim i w pierwszych latach po jej powstaniu cieszyła się wśród Żydów niezwykłą popularnością^[2]. Tłumaczenie Pentateuchu uzyskało oficjalną aprobatę wspólnoty żydowskiej w Aleksandrii. Żydowscy pisarze, tacy jak Flawiusz czy Filon, korzystali z tego przekładu nader obficie; ten ostatni bazował jedynie na nim, nie znał bowiem hebrajskiego. Dzieło to odegrało nieocenioną rolę w zachowaniu i ekspansji judaizmu, zwłaszcza po roku 70. po Chr. Jednak nawet przed upadkiem Jerozolimy trudno przecenić rolę LXX w żydowskich wspólnotach diaspory. Ci, którzy mieszkali z dala od Ziemi Obiecanej, tracili z czasem znajomość języka ojców - świętego języka hebrajskiego. Nie mówili również w wielu przypadkach po aramejsku. Posiadanie więc greckiego wydania Biblii przybliżało wiarę ojców i pozwalało na pozosta­wanie wiernym Prawu nadanemu przez Boga.

2. KSIĘGI LXX, KTÓRYCH BRAK W BIBLII HEBRAJSKIEJ

Septuaginta obejmuje grecki przekład 39 ksiąg kanonu hebrajskiego^[3], tzw. ksiąg protokanonicznych, grecki przekład ksiąg, które nie weszły do kanonu hebrajskiego (1 Mch,Tb, Jdt, Ba, Syr) oraz księgi napisane języku greckim (Mdr, 2 Mch, dodatki w Dn 3,24-90; 13-14 i Est 10,4-16,24 według Vlg). Ostatecznie więc w skład Septuaginty weszły następujące księgi: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa, Jozuego, Sędziów, Rut, 1-4 Królewskie (czyli 1-2 Sm i 1-2 Krl), 1-2 Kronik, l Ezdrasza, 2 Ezdrasza (czyli Ezd i Ne), Estery (z dodatkami), Judyty, To­biasza, 1-4 Machabejskie, Psalmy (w tym Ps 151), Ody (w skład których wchodzi także Modlitwa Manassesa), Przysłów, Koheleta, Pieśń nad pieśniami, Hioba, Mądrości, Syracha, Psalmy Salomona, Ozeasza, Amosa, Micheasza, Joela, Abdiasza, Jonasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza, Izajasza, Jeremiasza z dodaniem Barucha, Lamentacji i Listu Ezechiela (czyli Ba 6), Ezechiela, Daniela z dodaniem m.in. opowia­dania o Zuzannie oraz o Belu i Smoku (czyli Dn 13-14)^[4].

Jak z powyższego zestawienia wynika, w skład LXX we­szły zarówno takie księgi, które nie znalazły się w kanonie he­brajskim oraz takie, które nie znalazły się w kanonie katolickim.

------------------------------

[1] Nawet w miejscach, w których LXX zgadza się z dosłownym tłumacze­niem BH, dokonuje się w niej interpretacja tekstu biblijnego. Tłumaczenie staje się tu przeniesieniem w nowy krąg kulturowy; C. DOHMEN, G. STEMBERGER, Hermeneutyka Biblii żydowskiej i Starego Testamentu, Myśl Teologiczna, tłum. M. Szczepaniak, Kraków 2008,73-74.
[2] „Wbrew wielowiekowemu odcinaniu się przez rabinów, a nawet licznym późniejszym potępieniom tego dzieła z ich strony, zostało ono opracowane w hellenistycznym świecie żydowskim i na użytek Żydów. Nie był to jedynie, jak się często powtarza, grecki przekład Biblii Hebrajskiej ani nawet Biblia Żydów zhellenizowanych, lecz w pełnym tego słowa znaczeniu Biblia Grecka. Zarówno tę część, która obejmuje tłumaczenia na język grecki ksiąg napisanych po hebrajsku (tzw. księgi protokanoniczne), jak i część zawierającą księgi napisane bądź zachowane w języku greckim (tzw. księgi deuterokanoniczne), należy trak­tować jako unikatowe świadectwo zrozumienia i objaśniania Biblii Hebrajskiej"; W. CHROSTOWSKI, Żydowskie tradycje interpretacyjne pomocą w zrozumieniu Biblii, dz. cyt., 46.
[3] Według dawniejszego sposobu liczenia było ich 24.
[4] Listę przytoczono za: M. WOJCIECHOWSKI, Apokryfy z Biblii greckiej, RSB 8, Warszawa 2001,10.