Septuaginta

List Jeremiasza

Pismo przypisywane Jeremiaszowi, zapisane w ST w Ba 6,1-72, powstało przypuszczalnie w IV w. przed Chr., aby do­starczyć Żydom argumentów przeciw realności istnienia bożków pogańskich. Autor przedstawia różnorodne argumenty przeciw tezom tych, którzy opowiadali się za wiarą w bożki, czyli za idolatrią. Pismo powstało po hebrajsku, jednak przetrwało jedynie po grecku. Oznacza to, że pierwotnymi odbiorcami mieli być Żydzi. Miejsce kompozycji nie jest znane. Zostało być może napisa­ne w Babilonii, gdyż autor odznacza się znakomitą znajomością tamtejszych praktyk religijnych. Jak wspomniano wyżej, za Vlg w katolickich wydaniach Biblii List Jeremiasza jest ostatnią częś­cią Ba, natomiast w LXX stanowi osobną księgę. W Kodeksie Watykańskim, Aleksandryjskim, w mediolańskim manuskrypcie Heksapli syryjskiej i w wersji arabskiej List Jeremiasza umieszczony został bezpośrednio po Lamentacjach.

Dodatki do Księgi Daniela: Kantyk trzech młodzieńców, Opowiadanie o Zuzannie, Opowiadanie o Belu i wężu

W LXX i u Teodocjona w Księdze Daniela znalazły się do­datki, których brak w TM. Fragmenty te to kantyk trzech mło­dzieńców (pomiędzy Dn 3, 23 a Dn 3, 24), opowiadanie o Zu­zannie i opowiadanie o Belu i wężu (Dn 13-14). Autorstwo całej Dn jest trudne do ustalenia. Tekst zapewne narastał stopniowo. Wspomniane dodatki dołączone zostały w końcowym etapie redakcyjnym do wcześniejszych hebrajsko-aramejskich pierwo­wzorów przekładów Dn na grecki. Wydaje się, że działo się to między powstaniem Machabeuszów a setnym rokiem przed Chr. Pieśń trzech młodzieńców zawiera modlitwę Azariasza (Abed -Nego), opis płomieni pieca ognistego, w którym płonąć mieli młodzieńcy oraz słowa śpiewanego przez nich hymnu. Modli­twa i hymn powstały przypuszczalnie niezależnie od siebie.

Opowiadanie o Zuzannie jest historią o wybawieniu skaza­nej na śmierć kobiety. Powodem skazania jest rzekome cudzo­łóstwo. Daniel odkrywa, iż oskarżenie przeciw niej jest fałszywe i demaskuje spisek, skutkiem czego giną sami oskarżyciele. Fa­buła dowodzi, że Bóg staje po stronie sprawiedliwych. Pewną nowością w opowiadaniu jest fakt, że główna bohaterka nie nale­ży do kategorii mędrców, lecz jest zwykłą bojącą się Boga osobą, a także to, iż jej prześladowcami są nie poganie, lecz sami Żydzi. Możliwe, że ten ostatni motyw jest odzwierciedleniem sytuacji w diasporze, w której opowiadanie powstało: możliwe, że część spośród Żydów nie było gorliwymi wyznawcami Boga, lecz ule­gało zwyczajom pogan, w związku z tym byli oni napiętnowani przez aktywnych członków Synagogi.

Opowiadanie o Belu i wężu zawiera w sobie elementy folk­lorystyczne i humorystyczne. Okazuje się, że pokarmy ofiarowa­ne bożkowi Belowi zjadają jego kapłani. Gdy odkrywa to król Cyrus, skazuje ich na śmierć. Czczony jako bóstwo wąż zdycha, gdy zjada pokarm przygotowany mu przez Daniela. Daniel zo­staje wtrącony do jaskini lwów, te jednak nie czynią mu krzywdy. Fabuła dowodzi, że jedynie Bóg Izraela jest prawdziwym Bogiem. Podobieństwa tego opowiadania do Dn 1-6 są uderzające, jednak ma ono swoją własną emfazę: silną polemikę z idolatrią. Wyrażenie „żyjący Bóg"jest częste w żydowskiej polemice z bał­wochwalstwem, a cała historia dowodzi słabości bożków ba­bilońskich w stosunku do Boga Izraela, któremu służy Daniel. Niektórzy egzegeci twierdzą także, że ponieważ w opowiadaniu znajdują się liczne paralele z Iz 45-46, stanowi ono swoistą eg-zegezę tych rozdziałów dzieła Izajaszowego[^18].

3. ZNACZENIE LXX DLA DIASPORY

Żydzi palestyńscy, a w niedługim czasie także Żydzi diaspory zdystansowali się do Septuaginty niedługo po tym, jak stała się ona Biblią chrześcijan. Stało się tak z kilku powodów. Podczas dysput Żydów z chrześcijanami, ci ostatni często powoływali się na LXX, jednak greckie cytaty nie były wystarczającym argu­mentem, który miałby przekonać wyznawców judaizmu do tez głoszonych przez wyznawców Chrystusa. Chodziło zasadniczo o różne możliwości przekładu terminów hebrajskich na greckie. Najczęściej podawanym przykładem w tym względzie jest tłu­maczenie hebrajskiego almah z Iz 7,14 przez parthenos w LXX. Chrześcijanie dowodzili, że przecież sami Żydzi w ten właśnie sposób przetłumaczyli hebrajski rzeczownik, jednak z czasem odstąpili od interpretacji, jakoby kobieta, która porodzić ma syna, miała być dziewicą. Drugim punktem spornym były do­datki, które znalazły się w LXX, a których nie ma w BH. Kiedy około roku 90 po Chr. ustanawiany był kanon BH, księgi LXX nie zostały uznane za natchnione i to nie tylko ze względu na to, iż pisane były po grecku. Niektóre fragmenty LXX miały za swą podstawę nieco inny tekst hebrajski niż ten przyjęty w BH. Od początku II stulecia po Chr., głównie za sprawą rabbiego Akiby, upowszechniła się w judaizmie interpretacja Biblii, która kładła nacisk na każdą literę tekstu świętego; zrozumiałe, że chodziło o litery hebrajskie.

W rezultacie takiego obrotu spraw Żydzi diaspory posta­nowili dokonać nowego przekładu Biblii Hebrajskiej na język grecki. Jako pierwszy podjął się tego dzieła Aquilla, prozelita z Pontu i uczeń Akiby zarazem. Jego tłumaczenie jest dosłowne, wręcz literalne, niekiedy wręcz przesadnie literalne, przez co gubi ducha języka greckiego, pozwala za to łatwiej dotrzeć do orygi­nału hebrajskiego w miejscach, gdzie jest on wątpliwy. Aquilla przeszedł długą drogę nawróceń; najpierw był poganinem, po­tem przyjął chrześcijaństwo, a następnie przeszedł na judaizm. Stąd jego przekład jest polemiczny w stosunku do LXX, a także do Nowego Testamentu. Niektóre zdania mogą zrozumieć je­dynie ci, którzy opanowali język hebrajski, tak dalece bowiem tłumacz wzorował się na składni semickiej. Przy końcu II w. po Chr. kolejne greckie tłumaczenie wyszło spod pióra Teodocjona z Efezu, również prozelity. Jego przekład jest poprawieniem LXX, dokonanym tak, by uzgodnić je z nauczaniem rabinów. In­gerencje Teodocjona pojawiły się przede wszystkim w tych miej­scach Septuaginty, w których bazowała ona na innym tekście hebrajskim niż uznany za oryginalny przez rabinów. Niewiele później powstał jeszcze jeden przekład grecki Starego Testa­mentu. Tłumaczem był Samarytanin o imieniu Symmach. Jego styl jest elegancki, niekiedy wręcz pompatyczny. Przekład ten był jednak zbyt dowolny, dlatego nie zdobył szerokiego uznania.

------------------------------

[18] G.W.E. NICKELSBURG, Stories of Biblical and Early Postbiblical Times, dz. cyt., 37-39.