Septuaginta

Z innej perspektywy historię wojen machabejskich opowia­da 2 Mch. Za profanację świątyni obciąża się w niej żydowskich hellenistów. Koncentrując się na opisie czynów Judy Machabe-usza, podkreśla jego zwycięstwo nad syryjskim wodzem Nika-norem. Juda zostaje ukazany jako przywódca „pobożnych", co znacznie odbiega od opisu tej postaci w 1 Mch. Historia opisana w 2 Mch obejmuje lata 180-161 przed Chr. Napisana po grecku księga jest streszczeniem dzieła niejakiego Jazona z Syreny, któ­rego dzieło liczyło pięć tomów. 2 Mch stanowi wyraz rozwoju idei życia wiecznego. Pojawia się w niej myśl o zmartwychwsta­niu i modlitwie za zmarłych.

3 Księga Machabejska

Tytuł księgi może okazać się mylący, gdyż nie ma w niej mowy o Machabeuszach, a akcja opowiadania toczy się pięć­dziesiąt lat wcześniej, zanim jeszcze wybuchło powstanie. Tekst zachowany w LXX nie uległ zepsuciu. Hebraizmy w tekście gre­ckim przypisać należy raczej stylizacji biblijnej, nie oryginało­wi semickiemu. Księga powstała przypuszczalnie w Aleksandrii w czasach od II w. przed do I po Chr. W każdym razie nic nie wskazuje na to, by księga powstać miała po zburzeniu świątyni w 70 r. Treść oscyluje wokół wizyty Ptolemeusza IV Rlopato-ra, króla Egiptu, w Jerozolimie. Przybywa tam po zwycięstwie nad Antiochem III Wielkim, królem syryjskim. Ponieważ Żydzi nie zgodzili się na wizytę Ptolemeusza w świątyni, ten wszczyna w Egipcie prześladowania. Ponieważ jednak ręka Boża broni prześladowanych, król zmienia swój zamiar, wyprawia im ucztę i ustanawia święto^[13].

4 Księga Machabejska

Podobnie jak w przypadku 3 Mch, księga nie opowiada hi­storii Machabeuszów. Jej tytuł można wyjaśnić co najwyżej tym, że wspomina o męczennikach, którzy ginęli za czasów prześla­dowań machabejskich^[14]. Księga powstała po grecku, co więcej, greka ta wolna jest od semityzmów, a cytaty postępują za LXX. Starożytne przekłady powstały po syryjsku, koptyjsku, staro-słowiańsku. Autor księgi to nieznany z imienia Żyd, wykształ­cony w retoryce i greckiej filozofii. Dzieło powstało być może w Antiochii, gdzie żywy był kult żydowskich męczenników^[15]; czas powstania należy wyznaczyć oczywiście po powstaniu Ma­chabeuszów, a przed rokiem 70 po Chr. Najbardziej prawdopo­dobna data to połowa I w. po Chr. Autor porusza filozoficzne zagadnienie panowania rozumu nad namiętnościami. Wyjaśnia­jąc swą tezę, sięga po przykłady biblijne (Józef Egipski, Mojżesz, Dawid, Żydzi za czasów Antiocha IV Epifanesa, starzec Eleazar, siedmiu braci i ich matka). Całe dzieło nacechowane jest filozo­ficzną myślą stoicką. Po wstępie, w którym autor zapowiada te­mat, następuje najpierw wywód filozoficzny, a następnie podane są definicje rozumu, cnoty, namiętności, wad; wszystkie one są ilustrowane przykładami biblijnymi. Całość wieńczy podsumo­wanie, również natury filozoficznej.

Psalm 151

Krótka modlitwa przypisywana Dawidowi, który dziękuje Bogu za wybranie go spośród braci, dołączona została do Księ­gi Psalmów po Ps 150; stąd właśnie tytuł Psalm 151. Przypusz­czać można, że oryginał powstał w języku semickim, znany jest natomiast w wersji greckiej. Odkryto również syryjską wersję psalmu, razem z czterema innymi psalmami, które łącznie jako Pięć psalmów syryjskich omówione zostały także w części pracy poświęconej literaturze apokryficznej. Znaleziona w Qumran wersja hebrajska znacznie różni się od greckiej. Utwór musiał powstać przed II w. przed Chr., najpewniej w epoce perskiej lub hellenistycznej. Składają się nań zasadniczo dwie strofy i seria różnych paralelizmów. Należy go zaliczyć do psalmów o charak­terze dziękczynnym. Podmiot liryczny, który wciela się w króla Dawida, dziękuje Bogu za łaskę wybrania, przedstawia siebie jako muzyka i pasterza zarazem. Myśl teologiczna tego krótkie­go utworu oscyluje wokół idei, że Bóg wybiera słabszych i rozta­cza nad nimi swą pieczę.

Modlitwa Manassesa

Niezwykle cenne dla poznania judaizmu pozabiblijnego są także wszelkiego rodzaju modlitwy apokryficzne. Autorem Mod­litwy Manassesa jest prawdopodobnie Żyd pochodzący z diaspo­ry. Wulgata podaje nieco dłuższą nazwę: Oratio Manassae regis Iudae cum captus teneretur in Babylone. Za datę powstania utworu należy przyjąć szeroki okres od II w. przed Chr. do czasu zburze­nia Jerozolimy przez Tytusa (70 r. po Chr.). Modlitwa napisana została po grecku. Spośród znaczących przekładów starożytnych na czoło wysuwają się teksty łaciński, syryjski, arabski i etiop­ski. W samej treści utworu wyróżnić można pięć części: inwoka­cja, odwołanie się do Bożego miłosierdzia, wyznanie grzechów, prośba o darowanie win, doksologia końcowa. Podstawowe prze­słanie apokryfu zawrzeć można w słowach, iż jeśli ktoś pokutuje za popełnione zło, może otrzymać przebaczenie od Boga, który chętnie okazuje swoje miłosierdzie.

------------------------------

[13] M. WOJCIECHOWSKI. Apokryfy z Biblii greckiej, dz. cyt, 24-36.
[14] Euzebiusz z Cezarei podaje inne tytuły księgi: O potędze rozumu (Peri autokratoros logismou) oraz Machabeikon; Hist. Eccl. 3,10,6. Podobny tytuł przed­stawia Hieronim (De vir. 13) i Grzegorz z Nazjanzu (Serm. 15,2).
[15] Judaizm aleksandryjski nie miał tak silnych powodów, by otaczać kultem męczenników żydowskich z czasów machabejskich, co raczej wyklucza Alek­sandrię jako środowisko powstania księgi. Autor nie jest także zainteresowany kultem świątynnym, co każe odrzucić Jerozolimę jako miejsce napisania dzieła; M. WOJCIECHOWSKI, Apokryfii z Biblii greckiej, dz. cyt., 100-101.